به گزارش خبرنگار ایمنا، بدن انسان برای سوخت و ساز به چربی نیاز دارد اما میزان چربی خون در بدن باید در حد نرمال باشد، بالا رفتن مقدار کلسترول و یا تری گلیسیرید از حد طبیعی سبب تجمع چربی در دیواره رگ‌ها و ابتلاء به بیماری چربی خون می‌شود. مصرف غذاهای فست فودی، غذاهای چرب و سرخ شده و ناسالم سبب افزایش چربی خون خواهد شد، افراد در صورت ابتلاء به چربی خون بالا مستعد بیماری‌های قلبی و عروقی نیز هستند.
اختلال چربی خون عمدتاً با افزایش سطح چربی‌های خون شناخته می‌شود، چربی (لیپید) خون شامل کلسترول خون و تری‌گلیسیرید است، کلسترول، چربی که از طریق مواد غذایی وارد بدن می‌شود و برای بسیاری از فعالیت‌های طبیعی بدن ضروری است.
این ماده بیشتر توسط کبد ساخته می‌شود و مقداری هم در بعضی غذاها وجود دارد، این چربی از طریق ذراتی به نام LDL (که شامل پروتئین و چربی هستند) به بخش‌های گوناگون بدن برای مصرف منتقل می‌شود. چنانچه ورود LDL به خون بیش از نیاز بافت‌های بدن برای مصرف باشد، این ذرات در رگ‌ها جمع و باعث تنگی رگ می‌شوند. به همین دلیل به LDL “کلسترول بد” گفته می‌شود.
به‌طور کلی دو دسته چربی اشباع شده و اشباع نشده وجود دارد مصرف بیش‌ازحد چربی‌های اشباع می‌تواند منجر به افزایش چربی بد شود. این نوع از چربی، در دمای اتاق جامد است و استفاده از آنها به‌میزان بسیار کم برای بدن مفید است.
از انواع چربی اشباع می‌توان به کره، پنیر، خامه و روغن نارگیل اشاره کرد، مصرف زیاد این خوراکی‌ها می‌تواند سبب افزایش سطح LDL یا کلسترول بد خون و در نهایت، ابتلاء به بیماری‌های قلبی عروقی شود، چربی‌های غیراشباع بیشتر به‌حالت مایع هستند و بیشتر روی سطح کلسترول خوب تأثیر می‌گذارند، چربی‌های غیراشباع در برخی روغن‌ها مانند روغن زیتون بیشتر یافت می‌شوند.
علائم و دسته‌بندی اختلال چربی خون
چربی‌های اضافی در بافت‌های بدن، از طریق نوع دیگری از کلسترول به نام HDL به کبد برگردانده می‌شوند و در نتیجه مانع رسوب کلسترول در رگ‌ها می‌شود. به همین دلیل به HDL “کلسترول خوب” هم گفته می‌شود. تری‌گلیسیرید هم مانند کلسترول از طریق مواد غذایی دریافت می‌شود و در کبد ساخته می‌شود.
بنابراین اختلال چربی خون هم به دو دسته تقسیم می‌شود که عبارتند از:
۱. افزایش کلسترول خون
۲. افزایش تری گلیسیرید خون
برای درک روشن‌تر راه‌های پیشگیری از چربی خون بالا ابتدا بهتر است با انواع چربی موجود در مواد غذایی آشنا شویم.
افراد مبتلا به چربی خون علائم زیر را دارند، این علائم عبارتند از:
- احساس سنگینی، خستگی یا کوفتگی در بدن.
- خواب آلودگی
- سوزش و احساس افزایش حرارت بدن و کف پا
- دردهای ناحیه ساق و کف پا
- سردرد و سنگینی سر
- خشکی و تلخی دهان
- سرگیجه و وزوز گوش
- سرگیجه و سنگینی سر، خواب آلودگی، تپش قلب بعد از مصرف غذاهای چرب و تسکین این علائم با خوردن آبغوره، آبلیمو یا سرکه
- افزایش تعریق بد
- ورم و پف کردن صورت
آشنایی با عوامل اثرگذار بر غلظت کلسترول خون
- مصرف مواد غذایی چرب
- مصرف مواد غذایی با کالری بالا و به مقدار زیاد
- کم بودن فعالیت بدنی
- در وضعیت کلسترول خون وراثت و ژن‌ها نقش مهمی دارند.
- کلسترول خون
- سن و جنس
میزان افزایش غلظت کلسترول خون از ۲۰ سالگی شروع می‌شود و میزان کلسترول در زنان قبل از یائسگی کمتر از مردان است.
افزایش چربی خون و ارتباط با بیماری‌ها
افزایش چربی خون، احتمال ابتلاء به بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهد زیرا زمان افزایش کلسترول خون چربی در سطح رگ رسوب می‌کند و رسوب چربی موجب تنگ شدن عروق و به دنبال آن کاهش خون رسانی می‌شود بنابراین قلب نمی‌تواند خون غنی از اکسیژن به اندازه‌ی کافی دریافت کند، بنابراین فرد مبتلا به بیماری‌های قلبی خواهد شد.
همچنین کاهش خون رسانی به اندام‌ها به خصوص مغز عملکرد طبیعی آن را مختل کرده و فرد را دچار سکته مغزی می‌کند.
افزایش چربی خون همراه با بیماری‌هایی مانند کم کاری تیروئید، برخی بیماری‌های کبدی و کلیوی، بیماری‌های قند (دیابت)، نارسایی مزمن کلیه، چاقی، بعضی از عفونت‌ها، اعتیاد به الکل، ایدز نیز دیده می‌شود.
چه کسانی در گروه پرخطر قرار می‌گیرند؟
افرادی که سابقه حمله قلبی، دیابت، بیماری شریان کاروتید یا شریان‌های محیطی را دارند، در رده «بسیار پرخطر» قرار می‌گیرند، همچنین اگر دو یا تعداد بیشتری از عوامل خطرساز زیر را نیز داشته باشند، در گروه پرخطر قرار می‌گیرند که عبارتند از:
- سیگار کشیدن
- فشار خون بالا
- میزان پایین HDL
- سن بالاتر از ۴۵ سال در مردان و بالاتر از ۵۵ سال در زنان
مهمترین تست‌هایی برای بررسی چربی خون بدن
کلسترول ( Cholesterol): کلسترول خون یکی از مهمترین چربی‌ها می‌باشد که به طور طبیعی توسط بدن سنتز می‌شود. این چربی از دو منبع اصلی یکی به صورت اندوژن توسط کبد و روده (۹۰%)، دیگری به صورت اگزوژن توسط رژیم غذایی (۱۰%) تأمین می‌شود. کلسترول موجود در مواد غذایی در محصولات حیوانی یافت می‌شود. این چربی در تولید و نگهداری غشاء سلول‌ها و انتقالات بین سلولی ضروری است ولی ازدیاد در مصرف آن، می‌تواند به رگ‌ها و قلب ما آسیب‌های جبران‌ناپذیری را وارد نماید. دو شکل اصلی از کلسترول وجود دارد:
HDL (لیپوپروتئین پرچگال): این نوع عموماً به عنوان «کلسترول خوب» شناخته شده است. HDL دارای مقادیر بالایی پروتئین و مقادیر کمی کلسترول می‌باشد که وظیفه این لیپوپروتئین برداشت کلسترول از خون و انتقال آن به کبد می‌باشد و مانع تشکیل پلاک‌های چربی در عروق می‌شود؛ هم چنین HDL از قلب محافظت می‌کند و مقادیر کم آن در خون می‌تواند یکی از عوامل ایجاد بیماری‌های قلبی باشد.
LDL (لیپوپروتئین کم چگال): نوع دوم کلسترول در خون به عنوان «کلسترول بد» شناخته شده است. در حدود ۷۰% از LDL توسط کبد برداشت می‌شود. مقدار کمی از LDL، که البته حائز اهمیت نیز می‌باشد، توسط ماکروفاژها برداشت می‌شود که به دیواره‌ی شریان‌ها مهاجرت کرده و سبب تجمع لایه‌ی چربی در دیواره‌ی رگ‌ها و ایجاد پلاک آترواسکلروزیس شده و احتمال ابتلاء به بیماری عروق کرونر (CHD) را بالا می‌برد.
تری‌گلیسرید ( Triglyceride): رایج‌ترین نوع چربی در بدن است. این چربی از طریق غذا وارد بدن می‌شود و علاوه بر این مقداری از آن نیز در بدن ساخته می‌شود. مقادیر بالای تری‌گلیسرید می‌تواند خطر بروز حمله و سکته قلبی را نسبت به افراد دارای مقادیر طبیعی آن، تا ۴ برابر افزایش دهد.
Apo A- ۱ و Apo B- ۱۰۰: آپو A-۱ و آپو B-۱۰۰ به ترتیب پروتئین اصلی در ساختار لیپوپروتئین HDL و LDL می‌باشد. این تست‌ها به عنوان مارکری جهت پیش بینی ریسک ابتلاء به بیماری‌های قبلی و عروق محیطی کاربرد دارد. هم چنین در تشخیص عارضه‌های دیگری هم چون نارسایی‌های مزمن کلیوی، بیماری‌های عروق کرونر، افزایش و یا کاهش آلفالیپوپروتئین‌ها در خون (هایپرآلفا لیپوپروتئینمیا و هایپوآلفا لیپوپروتئینمیا) کاربرد دارد. این تست دارای حساسیت بالاتری در تشخیص ریسک ابتلاء به بیماری‌های قلبی نسبت به بقیه‌ی لیپوپروتئین ها می‌باشد.
چرا تست‌های چربی خون انجام می‌شود؟
اهمیت انجام تست‌های مربوط به چربی خون در پیشگیری و یا درمان بیماری‌های مربوط به قلب و عروق می‌باشد که با بررسی و پیگیری می‌توان از ایجاد سکته قلبی، پلاک‌های آترواسکلروزیس و بیماری‌های دیگر مرتبط با قلب و عروق پیشگیری کرد.
عوارض و عوامل بالا بودن چربی در خون
بالا بودن کلسترول می‌تواند باعث تجمع خطرناک کلسترول و رسوبات دیگر در دیواره‌های عروق شود (تصلب شرایین). این رسوبات یا پلاک‌ها می‌توانند خون را در عروق کاهش دهند که این مسئله می‌تواند منجر به عوارض زیر شود:
– درد قفسه سینه
اگر شریان‌هایی که خون قلب را تأمین می‌کنند (عروق کرونر) تحت تأثیر قرار بگیرند، ممکن است درد قفسه سینه یا آنژین علائم بیماری عروق کرونر ایجاد شود.
– حمله قلبی
در صورت پارگی پلاک‌ها، خون در محل پارگی لخته می‌شود در نتیجه جریان خون مسدود و متوقف می‌شود. در صورتی که جریان خون در بخشی از قلب متوقف شود حمله قلبی رخ می‌دهد.
– سکته
مشابه حمله قلبی سکته هنگامی رخ می‌دهد که لخته خون مانع از جریان خون در بخشی از مغز شود.
– سایر اختلالات
دیابت، بیماری کلیوی و کم کاری تیروئید ممکن است باعث افزایش چربی در خون شوند.
تشخیص بالا بودن چربی در خون
انجام یک آزمایش خون ساده برای بررسی سطح کلسترول خون می‌تواند در تشخیص این بیماری مؤثر باشد. برای اینکه نتایج آزمایش خون کاملاً دقیق باشد افراد نباید ۹ تا ۱۲ ساعت قبل از گرفتن نمونه خون چیزی خورده یا بنوشد.
درمان و بهبودی کلسترول بالا
درمان‌های اصلی چربی خون عبارتند از:
تغییر سبک زندگی:
انجام ورزش منظم هوازی یک راه مهم برای مبارزه با کلسترول بالا است. همچنین داشتن رژیم غذایی با چربی‌های اشباع کم، حفظ وزن طبیعی و عدم استعمال دخانیات نیز درمان این بیماری مفید هستند.
داروها:
علاوه بر تغییر سبک زندگی، داروهایی که ممکن است قرص کاهش کلسترول در خون شوند شامل موارد زیر می‌باشند:
استاتین‌ها:
این داروها می‌توانند از تولید بیش از حد چربی در کبد جلوگیری کنند و همچنین ماده‌ای را که کبد برای ساخت کلسترول به آن نیاز درد را مسدود می‌کنند. این مسئله باعث می‌شود که کبد کلسترول را از خون خارج کند.
استاتین‌ها همچنین می‌توانند به بدن کمک کنند تا کلسترول را از رسوبات جمع شده در دیواره بازجذب کند و به طور بالقوه بیماری عروق کرونر را معکوس می‌کنند. داروهای حاوی استاتین شامل فلوواستاتین، لوواستاتین، پیتاواستاتین، پروواستاتین، رزوواستاتین و سیمواستاتین است.
رزین های متصل به اسید صفرا
کبد از کلسترول برای تولید اسیدهای صفراوی که ماده‌ای برای هضم غذا می‌باشند، استفاده می‌کند. رزین ها از جذب کلسترول در خون جلوگیری می‌کنند. داروهای کلستیرامین، کلسیولام، کلستیپول با اتصال به اسیدهای صفراوی به طور غیر مستقیم کلسترول را کاهش می‌دهند. این امر باعث می‌شود کبد از کلسترول اضافی برای تولید اسیدهای صفراوی بیشتر استفاده کند که باعث کاهش سطح کلسترول خون می‌شود.
مهارکننده‌های جذب کلسترول
روده کوچک کلسترول موجود در رژیم غذایی را جذب کرده و در جریان خون آزاد می‌کند.
داروی ezetimibe با محدود کردن میزان جذب کلسترول غذایی به کاهش کلسترول خون کمک می‌کند. از تیماب را می‌توان همراه با داروی استاتین استفاده نمود.
داروهای تزریقی
دسته جدیدتری از داروها معروف به مهارکننده‌های PCSK۹ می‌توانند به کبد کمک کنند تا کلسترول، LDL بیشتری را جذب کند که این امر منجر به کاهش میزان کلسترول خون می‌شود. داروهای Alirocumab (Praluent) و evolocumab (Repatha) ممکن است در افرادی که بیماری ژنتیکی دارند که باعث بالا رفتن LDL می‌شود یا در افرادی که سابقه بیماری کرونر دارند و یا افرادی که استاتین‌ها یا سایر داروهای پایین آورنده کلسترول را نمی‌توانند تحمل کنند، استفاده شوند.
مصرف چه غذاهایی به بهبود چربی خون کمک می‌کند؟
در ارتباط با باید و نبایدهای تغذیه در افراد مبتلا به چربی خون، هدف رژیم غذایی، مصرف بیشتر غذاهایی است که موجب کاهش کلسترول بد و افزایش کلسترول خوب در بدن می‌شوند. مصرف چربی این تعادل را تحت تأثیر قرار می‌دهد زیرا اسیدهای چرب به سلول‌های کبدی متصل می‌شوند و تولید کلسترول را تنظیم می‌کنند.
توجه به این نکته ضروری است که رژیم کاملاً بدون چربی می‌تواند مضر باشد زیرا باعث کاهش سطح کربوهیدرات‌های خوب، اختلال در عملکرد طبیعی اعصاب و مغز و احتمالاً افزایش التهاب می‌شود. انتخاب چربی‌های سالم علاوه بر اینکه سطح کلسترول خوب شما را افزایش می‌دهد به کاهش سطح کلسترول بد نیز کمک می‌کند. در ادامه با غذاهایی آشنا می‌شوید که به شما کمک می‌کنند تعادل کلسترول را در بدن خود بهبود دهید.
بلغور جو دوسر، سبوس جو دوسر و غذاهای پر فیبر
بلغور جو دوسر حاوی فیبر محلول است که باعث کاهش کلسترول بد می‌شود. فیبر محلول همچنین در غذاهایی مانند لوبیا قرمز، جوانه بروکسل، سیب و گلابی یافت می‌شود. فیبر محلول می‌تواند جذب کلسترول را در جریان خون کاهش دهد. مصرف پنج تا ۱۰ گرم یا بیشتر فیبر محلول در روز باعث کاهش کلسترول LDL می‌شود. یک وعده غلات صبحانه همراه با بلغور جو دوسر یا سبوس جو دوسر، سه تا چهار گرم فیبر فراهم می‌کند. اگر میوه‌ای مانند موز یا توت را نیز به صبحانه خود اضافه کنید، فیبر بیشتری دریافت خواهید کرد.
ماهی و اسیدهای چرب امگاسه
ماهی‌های چرب دارای مقادیر زیادی اسیدهای چرب امگا ۳ هستند که می‌توانند باعث کاهش تری‌گلیسیریدها و همچنین فشارخون شوند و از سوی دیگر، خطر ایجاد لخته‌های خون را نیز کاهش می‌دهند. اگر قبلاً حمله قلبی را تجربه کرده باشید اسیدهای چرب امگا ۳ می‌توانند خطر مرگ ناگهانی شما را کاهش دهند.
اسیدهای چرب امگا ۳ بر میزان کلسترول بد تأثیر نمی‌گذارند اما به دلیل سایر مزایایی که برای قلب دارند، پزشکان توصیه می‌کنند که در هفته حداقل دو وعده ماهی بخورید. همچنین برای اینکه نیازی به افزودن چربی‌های ناسالم نداشته باشید می‌توانید ماهی را کباب کنید یا بپزید. بالاترین سطح اسیدهای چرب امگاسه در ماهی‌های زیر است:
ماهی خال‌مخالی
شاه‌ماهی
ماهی تن
ماهی سالمون
ماهی قزل‌آلا
گردو، بذر کتان و روغن کانولا نیز مقادیر کمی اسیدهای چرب امگا ۳ دارند. مکمل‌های امگا ۳ و روغن ماهی نیز در دسترس هستند. بااین‌حال، قبل از مصرف هرگونه مکمل با پزشک خود صحبت کنید.
بادام و سایر مغزها
بادام و سایر خشکبار می‌توانند کلسترول خون را بهبود بخشند. مطالعات نشان می‌دهند که رژیم غذایی همراه با گردو می‌تواند خطر عوارض قلبی را در افرادی که سابقه حمله قلبی دارند کاهش دهد. همه مغزها کالری زیادی دارند، بنابراین لازم است تعداد کمی از آنها را به سالاد اضافه کنید یا چند عدد مغز را به‌عنوان میان وعده بخورید.
آووکادو
آووکادو یک منبع عالی از مواد مغذی و همچنین اسیدهای چرب اشباع‌نشده است. تحقیقات نشان می‌دهد مصرف روزانه آووکادو می‌تواند به بهبود سطح کلسترول LDL در افراد دارای اضافه‌وزن یا چاقی کمک کند. سعی کنید برش‌های آووکادو را به سالاد و ساندویچ اضافه کنید یا آنها را به‌عنوان یک غذای فرعی میل کنید. یکی از عوامل سالم بودن رژیم غذایی مدیترانه‌ای این است که در آن، چربی‌های اشباع‌شده مثل چربی‌های موجود در گوشت با چربی‌های اشباع‌نشده جایگزین می‌شود.
روغن‌زیتون
سعی کنید در رژیم غذایی خود از روغن‌زیتون به‌جای سایر روغن‌ها استفاده کنید. می‌توانید سبزیجات را در روغن‌زیتون تفت دهید، آن را به یک طعم‌دهنده اضافه کنید یا آن را با سرکه به‌عنوان سس سالاد مخلوط کنید. همچنین می‌توانید از روغن‌زیتون به‌عنوان جایگزین کره در هنگام پختن گوشت استفاده کنید یا آن را با نان مصرف کنید.
مواد غذایی غنی‌شده از استرول و استانول گیاهی
استرول‌ها و استانول‌ها موادی هستند که در گیاهان یافت می‌شوند و به جلوگیری از جذب کلسترول کمک می‌کنند. در حال حاضر، غذاهایی وجود دارند که با استرول و استانول‌های گیاهی غنی شده‌اند. مارگارین و آب‌پرتقال‌هایی که به آنها استرول‌های گیاهی اضافه شده است می‌توانند به کاهش کلسترول LDL کمک کنند. افزودن روزانه دو گرم استرول به رژیم غذایی می‌تواند پنج تا ۱۵ درصد کلسترول LDL را کاهش دهد.
مشخص نیست که آیا غذای حاوی استرول گیاهی یا استانول خطر حمله قلبی یا سکته مغزی را کاهش می‌دهد یا خیر اما کارشناسان مطرح می‌کنند که غذاهایی که کلسترول را کاهش می‌دهند خطر حمله قلبی یا سکته مغزی را کاهش می‌دهند. به نظر نمی‌رسد استرول‌ها یا استانول‌های گیاهی بر میزان تری‌گلیسیرید یا کلسترول خوب تأثیر بگذارند.
پروتئین آب‌پنیر
پروتئین آب‌پنیر که در محصولات لبنی یافت می‌شود می‌تواند بسیاری از مزایای مربوط به لبنیات را به همراه داشته باشد. مطالعات نشان داده است که مصرف پروتئین آب‌پنیر به‌عنوان مکمل، هم LDL و کلسترول تام و هم فشارخون را کاهش می‌دهد. پودرهای پروتئین آب‌پنیر را می‌توانید از فروشگاه‌های مواد غذایی تهیه کنید.
اشباع‌شده یا ترانس است. درصورتی‌که به چربی خون مبتلا هستید لازم است از مصرف غذاهایی که در ادامه مطرح می‌شود اجتناب کنید یا آن را محدود کنید.
غذاهای حاوی چربی اشباع‌شده و ترانس
بهتر است غذاهای حاوی چربی اشباع‌شده و ترانس را به‌کل از رژیم غذایی خود حذف کنید یا آن را به کمتر از ۶ درصد کل کالری روزانه کاهش دهید. چربی‌های اشباع‌شده باعث افزایش کلسترول بد در بدن شما می‌شوند. برای کاهش این چربی‌ها در رژیم غذایی خود لازم است مصرف مواردی را محدود کنید: که عبارتند از:
- گوشت گاو چرب
- گوشت بره
- گوشت خوک
- مرغ با پوست
- گوشت خوک
- روغن صاف قنادی
- محصولات لبنی ساخته‌شده از شیر خالص
- روغن‌های گیاهی اشباع‌شده، مانند روغن نارگیل، روغن نخل و روغن هسته خرما
نظر شما