به گزارش خبرنگار ایمنا، خواب بخش مهمی از زندگی انسان است، از این رو کیفیت و ساعت خواب افراد از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، چرا که درست و با کیفیت نخوابیدن می‌تواند اثرات منفی بر زندگی و جسم افراد بگذارد. اختلال خواب بین افراد بسیار شایع بوده و اثرات مستقیم و غیرمستقیمی بر سایر جنبه‌های زندگی می‌گذارد، البته تشخیص اختلال خواب نیازمند ابزاری مناسب است.
اختلال خواب در کودکان و سالمندان بیشتر شایع است، اما به دلیل تظاهرات متفاوت این اختلال‌ها و بروز آن به صورت رفتاری و یادگیری و عصبی-رفتاری کمتر تشخیص داده می‌شود.
اختلال خواب بر اساس طبقه‌بندی بین‌المللی به شش دسته اصلی از جمله بی‌خوابی یا اینسومنیا، اختلالات ریتم چرخه خواب و بیداری، پرخوابی، خواب‌پریشی، اختلالات حرکتی مرتبط با خواب و اختلالات تنفسی مرتبط با خواب تقسیم می‌شود، از این‌رو برای آشنایی بیشتر با بیماری اختلال خواب با احسان کاظمی، روانشناس اجتماعی به گفت‌وگو پرداختیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
ارتباط بین خواب و سلامت روان چیست؟
یکی از نشانه‌های سلامت روان برای هر فرد در هر مقطع سنی، داشتن خواب کافی و باکیفیت است، خواب کافی از نظر میزان ساعت متناسب با سن هر فرد از نوزاد تا سالمند متفاوت است، نوزادان و سالمندان به خواب بیشتری نیاز دارند.
خواب باید عمیق و باکیفیت باشد، بخشی از خواب با کیفیت مربوط به بهداشت خواب است که افراد باید رعایت کنند، بخشی مربوط به سبک زندگی افراد است که باید اصلاح شود و بخشی از آن مربوط به مسائل پزشکی است.
کدام عوامل فرد را دچار اختلال خواب می‌کند؟
خواب کافی و باکیفیت موجب رفع خستگی جسمی و روانی می‌شود و انسان را برای انجام کارهای روزمره آماده و انرژی لازم را برای فرد مهیا می‌کند، البته به دلیل زندگی شهری یا وظایف متعددی که افراد بر دوش دارند، ممکن است هر از گاهی عواملی دست به دست هم دهد که الگوی طبیعی خواب را تحت‌الشعاع قرار دهد، از جمله این عوامل اضطراب امتحانات برای نوجوانان و اضطراب بیکاری برای بزرگسالان است.
زمانی که هیجانات مثبت و منفی فرد را در بر می‌گیرد و بیش از حد ظرفیت در فرد به وجود می‌آید، می‌تواند فرد را دچار اختلال خواب کند، به عنوان مثال هیجانات مثبت مانند شادی بیش از حد و هیجانات منفی مانند افسردگی می‌تواند خواب افراد را دچار اختلال کند.
اگر بی‌خوابی به صورت موقتی باشد و هر از گاهی به دلیل شرایط متعدد به وجود بیاید، مشکل خاصی وجود ندارد و پس از برطرف شدن شرایط، مشکل خواب مرتفع می‌شود، اما اگر بی‌خوابی هفته‌ای چندین مرتبه باشد این اختلال جدی است و در کارکرد طبیعی، جسمی، روحی، اجتماعی و عاطفی فرد تداخل ایجاد می‌کند، از این‌رو به طور قطع فرد باید به پزشک مراجعه کند، زیرا اختلال خواب درمان پزشکی و روان‌شناختی دارد.
به وجود آمدن کدام شرایط در افراد را می‌توان اختلال خواب تلقی کرد؟
اختلال خواب مجموعه شرایطی است که روی توانایی خواب خوب تأثیر می‌گذارد، خواب خوب به این معنی است که منظم باشد نه اینکه هر از گاهی فرد خوب بخوابد، اگر فرد خواب خوب و منظم داشته باشد، در واقع با اختلال خواب مواجه نیست.
اختلال خواب می‌تواند روی توانایی و امکان خوب خوابیدن به طور منظم تأثیر گذارد، همچنین اختلال خواب ممکن است ناشی از مشکل جسمانی یا به دلیل استرس و شرایط دیگر در افراد باشد. حتی جای خواب نامناسب در خواب افراد اختلال ایجاد می‌کند.
به طور اساسی مشکلات روان‌شناختی جلوه‌های مختلفی دارد، در مورد اختلال خواب نیز جلوه‌های مختلف مانند زیاد خوابیدن یا کم خوابیدن مطرح بوده، یعنی ممکن است فرد دیگر نیاز به خوابیدن نداشته باشد اما توانایی جدا شدن از رختخواب را نداشته باشد و دوباره به خواب فرو رود، در این صورت خوابیدن احساس خوبی به او نمی‌دهد، اما چون احساس بی‌انرژی بودن و افسردگی می‌کند که دوباره به خوابیدن ادامه می‌دهد.
کم خوابیدن و زیاد خوابیدن و پریدن‌های بی‌دلیل از خواب به عنوان اختلال خواب شناخته می‌شود. زمانی. که فرد به دلیل صدای مهیب از خواب می‌پرد، این امر طبیعی است، اما پریدن‌های بیهوده و بی‌دلیل از خواب که تکرارشونده است از جلوه‌های اختلال خواب است.
نداشتن خواب عمیق یا سخت به خواب رفتن فرد، هرکدام اختلال در خواب به حساب می‌آید و به نوعی فرد را آزار می‌دهد و در طول روز فرد را خسته، عصبی و پرخاشگر می‌کند که روی تمرکز، خلق‌وخو و سطح سلامت کلی وی تأثیر منفی می‌گذارد.
فردی که به خوبی نخوابیده است، به طور قطع صبح با بی‌میلی صبحانه می‌خورد یا به محل کار خود می‌رود یا در ارتباط با دیگران دچار مشکل خواهد می‌شود.
اضطراب، استرس و انواع بیماری‌ها چه تأثیری بر خواب دارد؟
یکی از دلایل شایع اختلال خواب، استرس و اضطراب است، فرد به دلیل اینکه شرایط جدیدی را در محل کار و زندگی خود تجربه می‌کند، دچار استرس و اضطراب می‌شود، همچنین زمانی که شب فرامی‌رسد و بدن به استراحت می‌پردازد، تمام مسائل و مشکلات به ذهن فرد هجوم می‌آورد و فرد را با مشکل در خوابیدن مواجه می‌کند، حتی حین خوابیدن ممکن است به دلیل مسائل و مشکلات موجود دچار کابوس شود و با خود حرف بزند و حتی از رختخواب بلند شود و راه برود.
بر اساس نظریه‌های پزشکی، مشکلات تنفسی، آلرژی‌ها و انحراف بینی که موجب سخت نفس کشیدن می‌شود و عفونت‌های دستگاه تنفسی می‌تواند خواب افراد را با مشکل مواجه کند، همچنین تکرر ادرار که به طور معمول در سالمندان مشاهده می‌شود یا در برخی از افراد به دلیل مشکلات پروستات یا توهم نیاز به دستشویی دارد یا به دلیل وجود قند بالا می‌تواند اختلال خواب ایجاد کند.
در مورد سالمندان، دردهای مزمن به ویژه دردهای استخوانی، التهاب مفاصل، آرتروز، مشکلات قلبی و گوارشی می‌تواند روی خواب سالمند تأثیر بگذارد.
در دوران نوجوانی به طور معمول کودکان به دلیل هیجانات یا تجربه‌های رفتاری که در طول روز دارند یا اشتباهاتی که از والدین پنهان می‌کنند و به دلایل مختلف دچار استرس و اضطراب از جمله کمال‌گرایی یا رقابت‌جویی می‌شوند، ممکن است مشکل اختلال خواب پیدا کنند.
اختلال خواب چه نشانه‌هایی دارد؟
اختلال خواب نشانه‌های مختلفی دارد، احساس ضعف و خستگی و مدام خمیازه کشیدن در طول روز، مدام چرت زدن در محل کار و مدرسه و دانشگاه، بدخلقی، کم‌ظرفیتی، زودرنجی، حواس پرت بودن، نداشتن دقت و توجه و تمرکز، بی‌حال و بی‌انرژی بودن، افسردگی و حتی کاهش و افزایش وزن از جمله نشانه‌های اختلال خواب است.
اختلال خواب می‌تواند در افراد مختلف شیوه‌ها و انواع مختلفی داشته باشد، زمانی که فرد دچار پریشان‌خوابی یا خواب‌پریشی می‌شود، مجموعه‌ای از اختلالات خواب به صورت حرکات غیرطبیعی هنگام خواب در او به وجود می‌آید.
راه رفتن در خواب، ناله کردن، حرف زدن با خود در خواب، کابوس دیدن، شب ادراری در کودکان و نوجوانان، دندان قروچه، فشردن فک که گاهی ممکن است باعث خرد شدن دندان‌ها شود، در گروه خواب‌پریشی اختلال خواب جای می‌گیرد، همچنین یک سری وقفه‌های تنفسی که فرد به دلیل کمبود اکسیژن در بدن، در طول خواب پیدا می‌کند، ممکن است فرد را دچار بی‌خوابی کند.
حمله‌های خواب نوع دیگری از اختلال خواب است که فرد را در طول روز دچار حمله‌های مکرر خواب می‌کند، به عنوان مثال هنگامی که فرد رانندگی می‌کند، یک‌باره به خواب می‌رود که این موضوع بسیار خطرناک است یا در کلاس درس بدون هیچ نشانه‌ای و به دلیل خستگی شدید به خواب می‌رود و ادراک زمان و مکان برای وی از بین می‌رود که این موارد نیز از نشانه‌های شایع اختلال خواب است.
در تعدادی از افراد سندروم پای بی‌قرار وجود دارد به‌گونه‌ای که فرد مدام پاهای خود را تکان می‌دهد که این مشکل جدی است، این افراد احساس مورمور شدن و سوزش در پاهای خود دارند که ممکن است در طول روز این اتفاق رخ دهد، اما به طور معمول این افراد در شب دچار سندروم پای بی‌قرار می‌شوند، سندروم پای بی‌قرار بیشتر در افرادی که پارکینسون دارند مشاهده می‌شود که این مهم می‌تواند یکی از انواع اختلال خواب باشد.
چگونه اختلال خواب تشخیص داده و درمان می‌شود؟
برای تشخیص اختلال خواب باید به پزشک مراجعه کرد، در این صورت پزشک با دستگاه‌ها و آزمایش‌هایی مانند تست خواب و الکتروانسفالوگرام یا آزمایش خون ژنتیک این نوع اختلال را بررسی می‌کند تا متوجه شود علت بی‌خوابی فرد چیست و میزان اختلال خواب را بیابد.
امروزه با تغییر سبک زندگی شاهد هستیم که افراد تا نیمه‌های شب بیدار هستند و تلویزیون تماشا می‌کنند یا مشغول گفت‌وگو در مهمانی‌های شبانه هستند، این در حالی است که از نظر علم پزشکی و روانشناسی، خواب شب، پنج برابر خواب روز ارزش روانی و جسمانی دارد، همچنین خواب شب نسبت به خواب روز بیشتر برای سلامت انسان مؤثر است.
در طول روز خواب کوتاه می‌تواند بر جسم و روح انسان تأثیرگذار باشد، اما اگر فرد هشت ساعت نیاز به خواب را در طول روز انجام دهد، به طور قطع در درازمدت دچار مشکلات جدی می‌شود.
مصرف کم قند و شکر در رژیم غذایی، نوشابه‌های گازدار و کافئین، عادت به داشتن خواب منظم، ورزش نکردن حدود سه ساعت قبل از خواب و انجام ندادن هر آنچه انسان را مضطرب می‌کند مانند گوش ندادن به اخبار ناگوار، گفت‌وگوهای استرس‌زای درون خانواده، می‌تواند روی خواب افراد تأثیرگذار باشد.
در شب افراد باید مایعات و آب کمتری بنوشند تا نیاز به دستشویی رفتن نداشته باشد، همچنین قطع مصرف دخانیات و کاهش مصرف کربوهیدرات‌ها موجب منظم شدن الگوی خواب افراد می‌شود.
توصیه‌های بی‌شماری از جانب پزشکان و روان شناسان برای درمان اختلال خواب مطرح است، از جمله این توصیه‌های این است که افراد خود را عادت دهند تا در یک ساعت مشخص به رختخواب بروند و در یک ساعت مشخص بیدار شوند، یعنی بدن به یک زمان خواب به نسبت مشخص عادت پیدا کند.
لازم است عادت‌های روزانه مانند گشت و گذار در فضای مجازی و بازی‌های اینترنتی هیجان‌آفرین و استرس‌زا به ویژه در نوجوانان کاهش یابد، این اقدامات نه تنها در طول روز باید کاهش یابد، بلکه در شب نباید انجام شود، زیرا آثار آن تا آخر شب باقی می‌ماند و فرد را دچار مشکل در خواب می‌کند.
اینکه افراد ذهن و بدن خود را برای خواب آماده کنند و مدیریت ذهن داشته باشند، زیرا از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، یکی از توصیه‌های مهم این است که افراد تمرین کنند حتی برای ۱۰ دقیقه به هیچ مسئله‌ای فکر نکنند، اگر یاد بگیریم به هیچ موضوعی فکر نکنیم و تمام افکاری که به ذهن ما می‌آید را از بین ببریم، به سرعت به خواب می‌رویم.
نظر شما