به گزارش خبرنگار ایمنا، کلیه‌ها یک جفت عضو لوبیایی شکل و قهوه‌ای رنگ هستند که در طرفین ستون فقرات و در موازات اصلی مهره یک تا سه کمری قرار دارند. کلیه راست کمی پایین‌تر از کلیه چپ واقع است؛ به دلیل موقعیت و شکل کبد در بالای کلیه راست.
کلیه‌ها در انسان بر روی جدار خلفی شکم و بیرون از حفره صفاق قرار دارند. وزن هر کلیه در بالغین ۱۵۰ گرم می‌باشد و اندازه آن تقریباً با مشت بسته برابر است. میانه کلیه دارای فرورفتگی به نام ناف است که شریان و ورید کلیوی، اعصاب، عروق لنفاتیک و حالب از آن می‌گذرند. ادرار نهایی را به مثانه می‌برد تا ذخیره شده و سپس دفع گردد. کلیه از کپسولی پوشیده شده‌است تا از آن، محافظت شود.
وظایف کلیه چیست؟
یکی از اصلی‌ترین وظایف کلیه بیرون راندن مواد زائد تولید شده براثر متابولیسم یا خورده شده، می‌باشد. کنترل حجم و ترکیبات مایعات بدن نیز از کارکردهای کلیه می‌باشد. قسمت عمده حفظ تعادل بین میزان دریافت و میزان دفع در مورد آب و تقریباً تمام الکترولیت‌های بدن بر عهده کلیه‌ها می‌باشد.
کلیه‌ها مهم‌ترین وظیفه خود را با تصفیه پلاسما و برداشت مواد از فیلتر، بسته به نیازهای بدن انجام می‌دهند. کلیه‌های با دفع مواد ناخواسته به توسط ادرار بدن را تمیز کرده و مواد مورد نیاز را به خون باز می‌شود.
قاتل خاموش: بیماری کلیوی مزمن (KBH)
بیماری‌های کلیوی قاتل خاموشی است که کیفیت زندگی را به میزان قابل توجهی تحت تأثیر خود قرار می‌دهد. بیماری کلیوی مزمن (KBH) ۱۰ درصد از جمعیت کل دنیا را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد، این بیماری نوعی مشکل سلامتی است که کلیه گروه‌های سنی و کلیه نژادها را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد. باز هم ارقام نشان می‌دهد که؛ نیمی از اشخاصی که سن آنها ۷۵ یا بیشتر می‌باشد به بیماری کلیوی مزمن دچار هستند. در افراد بین سنین ۶۵ تا ۷۴ از هر پنج مرد یک نفر و از هر چهار زن یک نفر به بیماری کلیوی مزمن مبتلا می‌باشد. متخصصین نفرولوژی مرکز بهداشت آناتولی، در رابطه با بیماری کلیوی مزمن اطلاعات مهمی را ارائه می‌کنند.
علائم بیماری کلیوی مزمن چیست؟ / روش تشخیص
بیماری کلیوی مزمن در مراحل اولیه هیچ گونه علائم یا نشانه‌ای ندارد. بدون مواجه شدن با هیچ گونه علائمی امکان از بین رفتن ۹۰ درصد از عملکرد کلیه وجود دارد. در مقابل این بیماری با چند آزمایش ساده که در ذیل آمده است قابل تشخیص است. آزمایش ادرار و مشاهده وجود یا نبودن پروتئین در ادرار. آزمایش خون برای اندازه گیری کراتینین موجود در خون. وجود ورم در مچ پا، فشار خون بالا، خستگی، مشکل تمرکز، بی اشتهایی و ادرار کف آلود از نشانه‌های بیماری کلیه است.
علائم این بیمایر به تدریج پیشرفت می‌کنند زیرا مایعات، مواد زائد و سایر مواد (مانند اوریک‌اسید، کلسیم و آلبومین) آن طور که باید، از بدن دفع نمی‌شوند. این عدم‌تعادل ممکن است در مراحل اولیه بیماری احساس نشود اما با پیشرفت بیماری بعد از ماه‌ها و سال‌ها، انباشتگی بیش از حد آب و مواد زائد در بدن بر روی اندام‌هایی مثل قلب، ریه‌ها، مغز و خود کلیه‌ها اثر می‌گذارد.
در بیشتر موارد CDK بدون علائم است و یا علائم خفیف و نامحسوس است. اِدِم (ورم)، خستگی، و فشار خون بالا در این بیماری رایج است.
هنگامی که عملکرد کلیه‌ها به زیر ۲۵٪ برسد، علائم بیماری مزمن کلیه آشکار می‌شود. علائمی مانند بیماری عروق کرونری، مشکلات حافظه، اِدِم ریوی (تجمع مایعات در ریه‌ها) و فشار خون بالا ناشی از نارسایی کلیه به همراه علائم دیگر ظهور می‌یابد.
از کارافتادگی کلیه که به عنوان مرحله پایانیِ نارسایی کلیه (ESRD) است، زمانی اتفاق می‌افتد که کارایی کلیه‌ها به زیر ۱۰٪ تا ۱۵٪ برسد. تا زمانی که دیالیز یا پیوند کلیه انجام نشود، ESRD می‌تواند منجر به تشنج، کُما و مرگ ناگهانی فرد شود. ایست قلبی شایع‌ترین علت مرگ در افراد مبتلا به بیماری مزمن کلیه است.
علت‌های به وجود آمدن این بیماری
بیماری مزمن کلیه زمانی اتفاق می‌افتد که یک بیماری خاصی عملکرد کلیه را مختل کرده و باعث آسیب تدریجی و برگشت‌ناپذیری به ساختار کلیه شود.
حدود ۷۵٪ کل موارد بیماری مزمن کلیه در ایالات متحده ناشی از این سه بیماری است:
۱. دیابت
۲. فشار خون بالا
۳. گلومرولونفریت (التهاب فیلترهای کلیه به نام گلومرول و نفرون‌ها)
سایر علت‌های کمتر شایع این عارضه شامل بیماری‌های خود ایمن مثل نفروپاتی ایمونوگلوبین آ (IgA nephropathy) و لوپوس، بیماری‌های ژنتیکی مثل بیماری کلیه پلی‌کیستیک، انسداد طولانی‌مدت مجاری ادراری (از جمله سنگ کلیه) و عفونت‌های مکرر کلیه هستند.
بیماری مزمن کلیه در سیاه‌پوستان، افراد مسن، افراد سیگاری، چاق و افرادی که سابقه بیماری کلیوی دارند، شایع‌تر است.
عوامل خطر بیماری مزمن کلیه
عواملی که ممکن است خطر ابتلاء به بیماری مزمن کلیوی را افزایش دهند عبارتند از:
دیابت، فشار خون بالا، بیماری قلبی و عروقی، سیگار کشیدن، چاقی، ژن آفریقایی-آمریکایی، سابقه خانوادگی بیماری کلیوی، ساختار غیرطبیعی کلیه، سن بالا
تشخیص بیماری مزمن کلیه
بیماری مزمن کلیه در وهله اول با آزمایش خون و ادرار تشخیص داده می‌شود که عملکرد کلیه را اندازه‌گیری می‌کنند. این آزمایش‌ها، تست‌های عملکرد کلیه نامیده می‌شوند که نه تنها برای تشخیص بیماری مزمن کلیه، بلکه برای ردیابی روند پیشرفت بیماری و پاسخ فرد به درمان نیز استفاده می‌شوند.
برخی از آزمایش‌های مورد استفاده برای ارزیابی عملکرد کلیه:
آزمایش کراتینین سرم (SCr)، میزان کراتینین خون را اندازه می‌گیرد.
آزمایش GFR، که از آزمایش SCr برای تخمین میزان خون عبوری از گلومرول بر حسب دقیقه استفاده می‌شود.
آزمایش آلبومین ادرار، میزان پروتئین آلبومینی که به طور غیرطبیعی از ادرار دفع می‌شود را اندازه می‌گیرد.
آزمایش‌های تصویربرداری مانند سونوگرافی، اشعه ایکس و توموگرافی کامپیوتری (CT) در درجه اول برای تشخیص آسیب یا نظارت بر تغییرات در کلیه‌ها استفاده می‌شوند.
برای به دست آوردن نمونه‌ی بافت کلیه برای ارزیابی در آزمایشگاه، ممکن است نمونه‌برداری نیز انجام شود. نمونه‌برداری اغلب زمانی انجام می‌شود که در ادرار به علت ناشناخته‌ای، خون مشاهده شود و یا ESRD تشخیص داده شود.
بیماری کلیوی بر اساس نتایج آزمایش GFR مرحله‌بندی می‌شود. مراحل ۱ تا ۵ برای توصیف عینی وضعیت فرد و هدایت دوره درمان استفاده می‌شود. مرحله ۱ نشان‌دهنده حداقل میزانِ از کارافتادگی کلیه، و مرحله ۵ نشان‌دهنده‌ی نارسایی کلیه (ESRD) است.
نحوه درمان بیماران کلیوی
نحوه درمان این بیماران بستگی به درجه بیماری و میزان پیش رفتگی آن دارد و در مراحل اولیه با تجویز داروهایی خاص قابل درمان است، اما در مراحل حادتر و انتهایی این بیماران به «دیالیز «منظم یا حتی پیوند کلیه نیاز دارند. در دیالیز از دستگاهی استفاده می‌شود که محصولات اضافی و فضولات و فلویدهای اضافه را از خون بدن خارج می‌کند و آن را تصفیه می‌کند. دو نوع دیالیز برای این بیماران وجود دارد، در نوع اول آنکه HD نامیده می‌شود، بیمار هفته‌ای سه مرتبه یا بیشتر باید به مرکز دیالیز برود و تا اتمام درمان به ماشین مربوط به دیالیز وصل باشد. اما نوع دوم آنکه PD نامیده می‌شود، معمولاً هر روز انجام می‌شود که در این روش با استفاده از لوله‌ای که هنگام پیوند کلیه در قسمت نیم تنه بالای بیمار قرار داده‌اند فضولات و مواد سمی از داخل کلیه انسان خارج می‌شود.
پیشگیری از بیماری مزمن کلیه
برای کاهش خطر ابتلاء به بیماری کلیوی اقداماتی را باید انجام داد که عبارتند از:
دستورالعمل داروهای بدون نسخه را دنبال کنید: هنگام استفاده از داروهای ضد درد بدون نسخه مانند آسپیرین، ایبوپروفن و استامینوفن دستورالعمل‌های روی بسته را دنبال کنید. مصرف بیش از حد داروهای ضد درد می‌تواند منجر به آسیب کلیوی شود.
وزن سالم خود را حفظ کنید: اگر وزنتان در محدوده‌ی سالم است، بیشتر روزهای هفته، ورزش کنید تا آن را حفظ کنید. اگر نیاز به کاهش وزن دارید، با پزشک خود درباره راه‌های کاهش وزن سالم مشورت کنید. که اغلب شامل افزایش فعالیت بدنی روزانه و کاهش کالری مصرفی است.
سیگار نکشید: سیگار کشیدن می‌تواند به کلیه‌ها آسیب برساند و آسیب کلیه موجود را بدتر کند. اگر سیگاری هستید، با پزشک خود درباره راهکارهای ترک سیگار مشورت کنید.
بیماری‌های خود را با کمک پزشک خود مدیریت و کنترل کنید: اگر بیماری دارید که خطر ابتلاء به بیماری کلیوی را افزایش می‌دهد، با پزشک خود، برای کنترل آنها مشورت کنید.
تغییرات لازم در رژیم غذایی بیمار کلیوی
برنامه غذایی مشخص و ثابتی در مورد همه بیماری‌های کلیه برای همه افراد وجود ندارد. اینکه شما می‌توانید چه غذایی بخورید و چه غذایی نمی‌توانید بخورید بسته به زمان و میزان عملکرد کلیه‌های شما و نیز برخی فاکتورهای دیگر دارد و البته شما باید رژیم‌های قبلی‌تان را در مورد بیماری‌های زمینه‌ای از قبیل دیابت و فشارخون و یا بیماری قلبی ادامه دهید.
بیمارانی که نارسایی کلیه دارند، نیاز است که مقدار دریافت خود از پروتئین، سدیم، پتاسیم، فسفر و کلسیم را کنترل کنند، اگر بیماری کلیوی شما بدتر شود، ممکن است نیاز باشد برخی مواد مغذی دیگر را هم محدود کنید، که این محدودیت‌ها می‌تواند بر پایه نتایج آزمایشات بیمار باشد.
چرایی نیاز به کنترل میزان دریافت مواد مغذی
مصرف مقدار مناسب و صحیح از پروتئین، سدیم، پتاسیم و فسفر می‌تواند به کنترل تجمع مواد زائد و مایعات در خون شما کمک کند. چرا که کلیه‌های شما نمی‌تواند مواد زائد و مایعات اضافی را از بدن شما دفع کند.
پروتئین:
بدن شما به پروتئین نیاز دارد. نیاز به پروتئین برای ساختن ماهیچه، بازسازی بافت‌ها، مقابله با عفونت و … می‌باشد. اگر شما نارسایی کلیه دارید، نیاز است که مقدار دریافت پروتئین رژیم غذایی‌تان را مانیتور کنید.
دریافت پروتئین اضافی می‌تواند منجر به تولید و تجمع مواد زائد در خون شما شود، که کلیه‌های شما قادر به دفع آن از بدن نیستند، اما مهم است که همه بیماران کلیوی مقدار صحیح و مناسبی از پروتئین را روزانه دریافت کنید.
محدودیت دریافت پروتئین توسط متخصص تغذیه بر اساس وزن و سایز بدن، میزان مشکل کلیوی، مقدار پروتیین دفع شده در ادرار محاصبه می‌شود. پروتئین دریافتی الزاماً نباید خیلی کم باشد، چرا که می‌تواند مشکلات ثانویه ایجاد نماید. متخصص تغذیه می‌تواند در مورد دریافت مقدار پروتئین مورد نیاز شما برنامه‌ریزی نماید.
سدیم:
کلیه سالم می‌تواند مقدار سدیم را در بدن شما به خوبی کنترل کند. اگر کلیه شما خوب کار نکند، مصرف سدیم اضافی می‌تواند منجر به تجمع مایعات در بدن، ورم، بالا رفتن فشارخون و فشار مازاد بر قلب شما شود. نیاز است مصرف سدیم در نارسایی کلیه محدود شود. متخصص تغذیه می‌تواند در مورد مقدار دقیق سدیم مورد نیاز شما تصمیم‌گیری کند.
فسفر:
زمانیکه عملکرد کلیه شما کم می‌شود، فسفر اضافه می‌تواند در خون تجمع پیدا کند. سطح بالای فسفر منجر به ضعیف شدن استخوان می‌شود. متخصصین تغذیه به شما لیستی از غذاهای غنی از فسفر ارائه می‌دهند که نیاز است مصرف آنها محدود شود.
پتاسیم:
پتاسیم در عملکرد ماهیچه‌ها از جمله ماهیچه‌های قلب، نقش دارد. مقدار پتاسیم خیلی کم یا خیلی زیاد در خون بسیار خطرناک است. مقدار پتاسیم مورد نیاز شما بسته به عملکرد کلیه شما و داروهایی که مصرف می‌کنید، متفاوت است. نیاز است که متخصص تغذیه در مورد مقدار پتاسیم مورد نیاز شما در یک روز تصمیم‌گیری نماید.
کلسیم:
منابع غذایی کلسیم اغلب منابع خوبی از فسفر هم هستند. در صورتی که نیاز به محدود سازی کلسیم باشد، باید متخصص تغذیه این موضوع را به اطلاع شما برساند. قبل از مصرف هر نوع مکمل ویتامین D یا کلسیم با متخصص تغذیه خود مشورت نمائید.
آیا نیاز است محدودیت مایعات انجام شود؟
اغلب مردم در مراحل اولیه نارسایی کلیه نیازی به محدودیت مایعات دریافتی ندارند. در مورد اینکه نارسایی کلیه شما در چه مرحله‌ای است از پزشک‌تان سوال کنید. اگر بیماری کلیوی‌تان بدتر شود، متخصص تغذیه در مورد محدودیت مایعات به شما برنامه خواهد داد.
میوه‌ها و سبزیجات مضر برای کلیه‌ها
به طور کلی، مصرف میوه‌ها و سبزیجات اهمیت بسیاری در سلامتی دارند و در دسته غذاهای سالم قرار می‌گیرند. در رژیم غذایی بیماران کلیوی شرایط کمی متفاوت است. برخی میوه و سبزیجات مواد معدنی بالایی دارند و لازم است تا مصرف آنها محدود شود.
میوه‌ها
میوه‌های مضر که لازم است مصرف آنها در بیماران کلیوی محدود گردد عبارتند:
موز: یک موز بزرگ حاوی ۴۸۷ میلی گرم پتاسیم است که یک چهارم مقدار توصیه شده روزانه افراد می‌باشد.
آووکادو: آووکادو سرشار از پتاسیم است. یک آووکادو با وزن حدود ۲۰۰ گرم حاوی ۹۷۵ ی میلی گرم پتاسیم است که این میزان تقریباً نیمی از مقدار توصیه شده روزانه برای افراد مبتلا به بیماری کلیوی است.
پرتقال: پرتقال و آب پرتقال سرشار از پتاسیم هستند. یک لیوان ۲۵۰ گرمی آب پرتقال حاوی ۴۴۱ میلی گرم پتاسیم است.
میوه‌های خشک: میوه‌های خشک حاوی غلظت بالایی از مواد مغذی موجود در میوه‌های تازه هستند و این یعنی مصرف آنها باعث سریع‌تر رسیدن به میزان توصیه شده روزانه است. افرادی که از رژیم غذایی دوستدار کلیه پیروی می‌کنند باید از مصرف زردآلو، خرما، آلو خشک و کشمش که همه آنها سرشار از پتاسیم هستند، خودداری کنند.
سبزیجات
اگرچه سبزیجات حاوی مواد مغذی حیاتی هستند اما افراد مبتلا به بیماری کلیوی باید مصرف برخی از آنها را محدود کنند. سبزیجات ممنوع که لازم است مصرف آنها محدود شود عبارتند از:
کدو، گوجه فرنگی، هویج، چغندر، سیب زمینی، قارچ سفید، اسفناج، سبزیجات برگ‌دار به جز کلم، کلم بروکلی، کلم چینی، کلم قمری، کنگر فرنگی یا آرتیشو، جوانه بروکسل، سبزیجات
غذاهای مفید برای کلیه
در مقابل غذاهای مضر برای بیماران کلیوی، برخی مواد غذایی گزینه‌هایی سالم و مفید هستند که می‌توان در رژیم غذایی دوستدار کلیه جای داد.
این مواد غذایی حاوی مقادیر کمی از سدیم، پتاسیم و فسفر هستند.
برخی غذاهای مفید برای کلیه‌ها عبارتند از:
میوه: سیب، کرنبری، انگور، آناناس و توت فرنگی
سبزیجات: گل کلم، کاهو، پیاز، فلفل و تربچه
کربوهیدرات‌ها: برنج سفید و پاپ کورن بدون نمک
پروتئین: گوشت گوساله و مرغ
پختنی‌ها: پیتا، تورتیلا و نان خمیر ترش
نظر شما