به گزارش خبرنگار ایمنا، ایرانیان را به هنر می‌شناسند و معماری خود هنری بی‌بدیل است که با همه ابعاد و زوایای دیگر اجتماعی و فرهنگی زندگی روزمره ما ارتباط تنگاتنگی دارد.
معماری خوب، مناسب و متناسب اگر با فرهنگ، اقلیم و بافت تاریخی یک سرزمین همخوان و همسو باشد روح‌نواز است و برعکس اگر ناهم‌سو و ناهمخوان باشد، آزاردهنده و آسیب‌زننده است.
محققان، مهندسان و معمارانی که دغدغه دارند و برای معماری وطنی دل می‌سوزانند و تلاش می‌کنند، هنوز هستند. آنچه ایرانی و ایرانی‌پسند است را احیا و اجرا کنند. هرچند که فرهنگ غرب در این میان روی معماری ما هم چنبره زده و این عنصر مهم و تأثیرگذار در جامعه را تحت‌الشعاع خود قرار داده است اما گروهی دلسوزانه می‌کوشند این چنبره را از اذهان بزدایند و همگان را به فکر وادارند و در عمل هم با سازوکارهای خلاقانه و اصیل معماری بومی ایرانی را احیا کنند.
در همین رابطه به همت زنجیره فرهنگی و هنری «ایوان»، آیین رونمایی از کتاب جوهره مکان به نویسندگی محمدرضا قانعی و سهند منشی در ایوان کاخ عالی‌قاپو با حضور معماران مطرح کشور برگزار شد.
گرایش به معماری غربی در ایران مشهود است
در ابتدای این مراسم محمدرضا قانعی، معمار و نویسنده کتاب جوهره مکان درباره اثر مکتوب خود اظهار کرد: اولین پرسشی که پس از بازگشت به ایران در ذهنم مطرح شد این بود که معماری چه تعریفی دارد؟ یا اینکه رابطه معماری با فرهنگ یا بستر و اقلیم چیست و اگر من بخواهم خدمتی به کشورم کرده باشم باید چگونه معماری کنم؟
وی خاطرنشان کرد: شعاری که مطرح کردم این بود که می‌خواهیم این‌جایی و این‌زمانی باشیم. دوست داریم روی معماری کار کنیم که ریشه در خودمان داشته باشد و در فرهنگ و در بستری که معماری می‌کنیم، بگنجد.
معمار و نویسنده کتاب جوهره مکان تصریح کرد: معماری مدنظر ما باید به‌نوعی تداوم گذشته باشد اما زمان حال را پاسخ دهد. واقعیت این است که این گرایش که تحت تأثیر معماری غرب هستیم، در معماری ما مشهود است.
وی افزود: معماری دوره پهلوی اول تحت تأثیریافته‌های باستان‌شناسی تلاش کرد که هویتی خاص برای خودش داشته باشد، اما این فقط تا حدودی شکل می‌گیرد، به تزئینات محدود می‌شود و بیشتر پیش نرفته و توسعه نمی‌یابد.
قانعی ادامه داد: از اواخر سال‌های دهه ۴۰ و اوایل دهه ۵۰ مبحث معماری به شکل جدی‌تری دنبال می‌شود. همان زمان در عمارت چهل‌ستون اصفهان اولین کنگره معماری برپا شد و به دنبال این مهم بود که چگونه می‌توانیم پیوندی بین گذشته و امروزمان ایجاد کنیم. متأسفانه در دهه‌های ۶۰ به بعد همه این جریان‌های فکری متوقف شدند. زمان شروع به کار و ایده ما همان سال‌های اولیه انقلاب بود و شاید آن ایده‌هایی که آن زمان بود دیگر وجود نداشت و باید از نو شروع می‌کردیم.
وی تصریح کرد: ما آغازگر یک جریان بودیم و در اولین مسابقه معماری در سال ۷۱، همین ساختمان قدیمی شرکت پلی‌اکریل اصفهان در کنار چند طرح دیگر که همه خط مورد نظرمان را دنبال می‌کرد، به‌عنوان طرح‌های برتر انتخاب شد؛ همین موضوع باعث شد که این جریان را با قوت بیشتری دنبال کنیم.
معمار و نویسنده کتاب جوهره مکان با بیان اینکه مقاله‌های زیادی در این سال‌ها مطالعه کردیم، اظهار کرد: هر طرح معماری که شروع می‌شد، این سوال مطرح شد که این طرح چگونه می‌تواند با زمینه و بستر خود رابطه برقرار کند و همین جریانی ایجاد کرد که می‌توانستیم گام بعدی را ادامه بدهیم و جلو برویم.
وی افزود: در سال ۹۴ طرحی از سوی وزارت راه و شهرسازی در زمان وزارت آخوندی به من محول شد. وزیر وقت راه «اندیشه ایران‌شهری» داشت و طرحی که به ما محول شد شناخت معماری هم‌پیوند با بافت در شهر اصفهان بود. در این طرح باید در یک تحقیق میدانی از دوران دگردیسی، یعنی از سال ۱۳۰۰ خورشیدی تا زمان کنونی، طرح‌های جدید ساخته‌شده و اینکه کدام‌یک با بستر و زمینه خود ارتباط برقرار کرده است را می‌یافتیم.
قانعی با اشاره به اینکه این طرح در آن زمان یک پروژه مطالعاتی بود که طی آن شهر اصفهان را به سه لایه بافت تاریخی، بافت بینابینی و پس از انقلاب تقسیم کرده بودیم، افزود: برای اینکه بتوانیم معماری هم‌پیوند با بافت، مطابق با طرحی که داشتیم را دنبال کنیم باید معیارهایی را تعریف می‌کردیم. اینکه چگونه باید این‌ها را انتخاب کنیم و چه معیارهایی وجود دارد که تشخیص دهیم که یک معماری رابطه با بستر خود دارد در اینجا مطرح بود.
وی گفت: در اینجا تنها بستر فیزیکی و کالبدی منظور نیست و بخشی ناملموس و فرهنگی یا اجتماعی است. ما در این طرح مطالعاتی از کارشناسان خارجی کمک گرفتیم؛ چراکه آن‌ها منابع بیشتری را در اختیار داشتند. پس از این پروسه ۷۷ اثر را در اصفهان شناسایی کردیم که همه آن‌ها دارای ویژگی‌های هستند که تلاش کرده‌اند با بافت و زمینه خودشان ارتباط برقرار کنند.
نویسنده کتاب جوهره مکان ادامه داد: البته این معیارها و مقیاس‌ها متفاوت است. وقتی سخن از زمینه یا منطقه می‌شود این مطرح است که یک‌زمانی درباره کل فرهنگ سخن می‌گوئیم و در جایی دیگر، در محدوده همان شهر یا محله بحث می‌کنیم. به‌عنوان نمونه این اثر چگونه با همسایه یا محله خود ارتباط برقرار کرده، حق همسایگی را ادا و رعایت کرده، خودنمایی نکرده است و توانسته بافتی تعریف کند.
وی خاطرنشان کرد: طبق این پژوهش باید به چند اثر برتر می‌رسیدیم. برای این هدف تعدادی داور را انتخاب کردیم که برخی از آن‌ها خارجی بودند. گروته چند بار به ایران سفر کرد و حتی داوطلبانه به اصفهان آمد و توماس میلر و دیگران هم به ایران آمدند.
قانعی با بیان اینکه در ادامه به ۲۰ اثر و درنهایت به هفت اثر برتر در این مطالعات رسیدیم، افزود: این پژوهش از سال ۹۴ تا ۹۸ انجام‌شده و به وزارت راه تحویل داده شد. گمان می‌کردیم راهی که شروع کردیم پایان نداشته باشد یا این‌گونه پایان نپذیرد اما بایگانی شدن مطالعات در وزارتخانه اثربخشی آن را کاهش داد.
وی تصریح کرد: پس از آن به دنبال این موضوع رفتیم که آن اندیشه قدیمی را به یک کتاب تبدیل کنیم؛ به همین منظور از سال ۹۸ تا به امروز زمانی بود که صرف این کار شد و افراد زیادی در مسیر انتشار و مطالعات جوهره مکان کمک کردند. گروه‌های مطالعاتی در این طرح، کوچه به کوچه می‌رفتند و کار می‌کردند.
معمار و نویسنده کتاب جوهره مکان ابراز امیدواری کرد: این کتاب باعث شود برای نسل جدید خسران و خرابی‌های معماری امروز را جبران کنند. همچنین پس از سال‌ها تقلید، بتوانیم یک معماری اختصاصی در کشورمان داشته باشیم که ریشه در فرهنگ اصیل ایرانی داشته باشد.
وی اضافه کرد: زمانی بود که از ایران معمار به دیگر کشورها صادر می‌کردیم. هر زمان که یاد تاج محل هندوستان می‌افتم، می‌بینم زمانی معماران و فرهنگ معماری ما تا کجا تأثیر داشته و پیش رفته است. امیدوارم نسل مؤلف و معمار واقعی را در آینده داشته باشیم که بتوانند با آنچه می‌سازند جبران این خرابی‌ها را کنند و همچون گذشته در جهان بدرخشیم.
قانعی اظهار کرد: نه اینکه امروز معمار ایرانی نداشته باشیم که شهرت جهانی داشته باشد، اما معماری نداریم که شهرت جهانی داشته و معماری ایرانی را معرفی کند. آنچه امروز داریم معماری تقلیدی است.
ضرورت نگاه انتقادی به معماری
سهند منشی، معمار و نویسنده دیگر کتاب جوهره مکان در ادامه این مراسم اظهار کرد: پس از آشنایی با استاد قانعی، نگاه و چشم‌انداز من به محیط پیرامونم عوض شد.
وی افزود: حدود سه سال در فضای کتاب جوهره مکان تنفس کردیم، درگیر آن بودیم و درباره آن تأمل کردیم. این کتاب می‌تواند نقطه آغازی بر بازاندیشی نسبت به دستاوردهای معماری در هزاره‌های گذشته و دستاوردهای معماری در قرن اخیر باشد.
این معمار و نویسنده خاطرنشان کرد: ما ایرانی‌ها از اولین ملت‌هایی هستیم که سازوکارهای اختصاصی خودمان را داشتیم و هرچقدر از آن سازوکارها دور شویم تمنای بازگشت به ارزش‌های خودمان را داریم.
وی تاکید کرد: با وجود کم‌وکاستی‌های موجود در قرن اخیر، معمارانی تلاش کردند با دانشی که از معماری گذشته کسب کرده بودند، بیایند و دوباره آن جوهره و مفهوم معماری ایرانی را در آثار خودشان نمود دهند. امروز اگر بخواهیم از دید تعریف و تمجید به این آثار بنگریم راه به‌جایی نمی‌بریم.
منشی اضافه کرد: هرکدام از این اثرها ارزش‌های خاص خودشان را دارند اما اگر این نگاه با انتقاد همراه باشد، به‌طورقطع می‌توانیم چراغ‌هایی را برای آینده معماری ایران و اصفهان روشن کنیم.
وی اظهار کرد: این کتاب با پرداختن به نظریه‌هایی در خصوص زمینه‌گرایی آغاز شده است و سپس بستر و معماری شهری در ایران را بررسی می‌کند و در فصل‌های بعدی روی شهر اصفهان متمرکز می‌شود. از اواخر دهه ۴۰ و پس از کنگره اصفهان و آن تغییر نگاهی که نسبت به معماری گذشته در تعدادی از معماران شکل گرفت، بخشی از این تغییرات باعث شکل‌گیری آثار معماری در شهر اصفهان شد. این آثار از مجتمع آمادگاه شروع می‌شوند، انقطاع‌هایی پیدا می‌کنند و به امروز می‌رسند.
معمار و نویسنده جوهره مکان با ابراز امیدواری به اینکه این دستاوردها ادامه داشته باشند، تأکید کرد: این کتاب تلاش کرده است این دستاوردها را صورت‌بندی کند. امیدوار هستیم این نوع کتاب (آغازی بر پژوهش‌های بعدی باشد.
ضرورت حفظ رنگ و بوی ایرانی در معماری
زهرا یلدا، معمار و شهرساز ایرانی سخنران دیگری است که به اهمیت کتاب جوهره مکان پرداخت و در ادامه اظهار کرد: زمانی که از ۱۰۰ نفر معمار خواسته بودند معمار محبوبشان را انتخاب کنند، من محمدرضا قانعی را انتخاب کردم.
وی تصریح کرد: جوهره‌ای در این شخص دیدم که در کمتر فردی دیده بودم. وی با وجود اینکه ساکت و کم‌حرف است اما در دل انسان نفوذ می‌کند و هم به لحاظ نظری، تئوری و تمام فلسفه و تفکری که باید پشت معماری قرار بگیرد، قوی است و هم در عمل قدرتمند و بااراده است.
این معمار افزود: قانعی خلاق است و خلاقیت آن چیزی که از شناخت عمیق حاصل می‌شود. این نگاه او است که هر چیزی را تا آخر می‌بیند و می‌تواند از نشانه‌هایی که دیده استفاده کند و بهره ببرد.
وی با امیدواری نسبت به اینکه به افت‌های قدیمی سر جای خودشان بمانند ادامه داد: اگر قرار است این بافت‌ها امروزی شود اشکالی ندارد اما به صورتی که باقی بماند و این چیزی است که ما در ایران نداریم.
یلدا اظهار کرد: امیدوار به این است که در دوره کنونی ساختمان‌هایمان را حفظ کنیم و در ساختمان‌های جدیدی که می‌سازیم رنگ و بوی ایرانی مدنظرمان باشد.
به گزارش ایمنا، زنجیره فرهنگی هنری ایوان با نگاهی تخصصی و ۳۰ سال سابقه در حوزه‌های معماری، شهرسازی، طراحی صنعتی و بین رشته‌ای مرتبط، تاکنون بیش از ۳۰۰ رویداد شامل نشست‌ها، دوره‌های تخصصی، کارگاه‌های آموزشی و رقابتی، مسابقات در سطح ملی و فراملی برگزار کرده است که به سه دپارتمان رقابت، هنر و معماری، فضای کار اشتراکی (تخصصی معماری) تفکیک می‌شود.
این زنجیره با هدف ارتقای کیفی مفاهیم حوزه طراحی، حفظ ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی مرتبط با آن و افزایش آگاهی جامعه در این حوزه قدم برمی‌دارد.
نظر شما