به گزارش خبرنگار ایمنا، ترسیم و تدوین سرگذشت حیات و فرهنگ یک قوم و ملت، اهمیت زیادی دارد تا جایی که قرآن کریم حدود ۱۳ بار فرمان می‌دهد که انسان‌ها به تاریخ توجه کنند.
تاریخ فقط تاریخ است و خوانش و درس گرفتن از آن به‌عنوان گنجینه‌ای از اطلاعات از گذشته بشر و تمدن، یک ضرورت قطعی است. بنابراین در بالا بودن جایگاه والای تاریخ و آگاهی‌های تاریخی تردیدی وجود ندارد. تاریخ و تحولات پرشمار آن همچنین اطلاع و آگاهی از این تحولات و اتفاقات، درس‌آموز و مایه عبرت است.
یکی از بخش‌های مهم در این زمینه «گردشگری تاریخی» است؛ مدلی از گردشگری که با میراث فرهنگی و باستانی در هم تنیده و روایتگر ابعاد پنهان و کمتر دیده و شنیده شده بناها، اماکن، سازه‌ها و مناطق مختلف تاریخی است.
خبرنگار ایمنا در همین رابطه با حمیدرضا حسینی، کارشناس ارشد و پژوهشگر تاریخ معاصر و مدیر گروه گردشگری مشق تاریخ به گفت‌وگو نشسته است که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
تاریخ چیست و آیا آگاهی داشتن از مسائل تاریخی مهم است؟
همه اهمیت تاریخ را پذیرفته‌ایم و می‌دانیم گذشته چراغ راه آینده است اما باز هم لازم است، همه مردم نسبت به گذشته خود آگاهی داشته باشند. در این زمینه باید با تاکید بر تاریخ عمومی یعنی به همان شکلی که برای عموم روایت شود، کار کرد.
تاریخ را باید به گونه‌ای جذاب برای عموم مردم روایت کرد. این مردم ممکن است حتی گاهی از نخبگان باشند اما در رشته‌های غیر از تاریخ تحصیل کرده باشند؛ بنابراین نمی‌توانیم از طریق روش‌هایی که در حوزه مطالعات تاریخی همچون نوشتن کتاب و مقاله مرسوم است، مردم را با تاریخ آشنا کنیم.
در اینجا باید ابزارها و شیوه‌های مختلفی برای روایت تاریخ داشته باشیم. کتاب می‌تواند یک شیوه باشد اما نوشتن کتاب پژوهشی، داستانی یا آموزشی یا تهیه فیلم سینمایی، سریال، فیلم مستند، نمایشگاه عکس، تئاتر، یک قطعه موسیقی و فعالیت‌های گردشگری می‌تواند شیوه‌هایی برای بیان تاریخ باشد و آن را جذاب‌تر کند.
در همین رابطه با تشکیل گروه گردشگری «مشق تاریخ» با شعار «از مکان به زمان سفر می‌کنیم» برای گسترش آموزش عمومی تاریخ از طریق سفر و فعالیت‌های گردشگری تلاش کردیم اقدامی تازه را رقم بزنیم.
گروه مشق تاریخ در واقع جمعی از دوستانی است که در حوزه گردشگری فعالیت دارند؛ افراد و گروه‌های فعال در آژانس‌های گردشگری، تورلیدرها و دست‌اندرکاران و برنامه‌ریزان حوزه سفر و توریسم، در واقع با یک هم‌افزایی تکمیل‌کننده فعالیت‌های یکدیگر هستند و تلاش می‌کنند بخش تاریخ در عرصه گردشگری را سر و سامان دهند.
از مشق تاریخ بیشتر بگویید.
مشق تاریخ یک گروه است که از نظر فعالیت‌های گردشگری تفاوتی با بقیه آژانس‌ها و تورهای مشابه ندارد و با همان ساختار فعالیت می‌کند، اما تفاوت آن با سایر تشکل‌ها این است که بر حوزه تاریخ متمرکز بوده و روایت‌محور است.
تمرکز بر تاریخ با چه رویکردی در مشق تاریخ دنبال می‌شود؟
رویکرد ما در این رابطه تاریخی و اندیشه‌ای است تا شاهد پژوهش مطالعاتی درستی در این بخش باشیم. گاهی در حرف و بیان می‌گوئیم گردشگری فرهنگی مهم است و می‌تواند برای آشنایی مردم با تاریخ و هویت ملی مفید باشد اما در عمل کار خاصی انجام نمی‌شود. در واقع شاهد هستیم برنامه‌های گردشگری، به کارها و فعالیت‌های تکراری تبدیل شده است.
یک نمونه آن این است که همیشه مردم را وارد اصفهان می‌کنند و از میان صدها آثار تاریخی که در این شهر و استان وجود دارد، آثار محدودی را در نظر می‌گیرند و متن و توضیحی تکراری و روتین از آن‌ها برای گردشگران شرح و روایت می‌کنند.
بنابراین اگر فردی یک‌بار از آثار تاریخی میدان نقش جهان دیدن کند و توضیحات و سخنان راهنمای تورها را بشنود، برای بار دوم دیگر این مطالب و سخنان جذابیتی برای گردشگر نخواهد داشت.
چه باید کرد تا این روند اصلاح شود؟
باید به دنبال جاذبه‌هایی برویم که تا امروز درباره آن کمتر صحبت شده است. امروز هر گردشگری وارد اصفهان می‌شود از سازه‌های صفوی دیدن می‌کند و اطلاع یا توجهی به آثار و مناره‌های سلجوقی آثار دوره‌های تیموری، آل مظفر و حتی قاجاریه ندارد.
علاوه بر این همین آثار معروف تاریخی هم که هست و همه گردشگران دیدن می‌کنند، می‌توان آن‌ها را بازخوانی کرد.
منظور شما از بازخوانی در این زمینه چیست؟
یک‌بار می‌توان میدان امام را از منظر معماری و شهرسازی روایت کرد. یک‌بار از منظر هنرهای وابسته و هم بسته معماری، مرحله دیگر از منظر منظر اقتصاد یا سیاست در دوره صفویه روایت کرد. همچنین از منظر مدیریت طرح در آن دوره می‌توان برای مدیران و مهندسان روایت کرد که این سازه‌ها و ابرپروژه‌ها چگونه در یک برهه زمانی کوتاه به این زیبایی و پایداری ساخته شده‌اند.
در همین رابطه تلاش کرده‌ایم جانب علمی و پژوهشی این فعالیت را پررنگ‌تر کنیم و در کنار آن جذابیت‌های گردشگری و استانداردهای این بخش را هم در نظر بگیریم.
آیا این فعالیت پژوهشی و بازخوانی متفاوت را برای اصفهان هم در نظر دارید؟
بله؛ برای اصفهان بر اساس تاریخ از دوره آل‌بویه که اولین آثار مهم مانند سردر جورجیر است، شروع کردیم، به دوره سلجوقی و در نهایت به دوران قاجار رسیدیم.
در این برنامه، جمعی از دوستان در حوزه‌های تاریخ، انسان‌شناسی، هنر و معماری فعالیت دارند و در جلسات و دورهمی‌ها همفکری می‌کنند. محل فعالیت گروه مشق تاریخ تهران است و بخشی از برنامه‌ها مربوط به تورهای تهران‌گردی است.
تاکنون چند تور تهران‌گردی برگزار کرده‌اید؟
تا به امروز حدود ۵۰ عنوان تور مختلف در حوزه تهران‌گردی برگزار شده که در سایت مشق تاریخ قابل مشاهده و دسترسی است. همچنین عنوان هر کدام از تورها در سایت قید شده و بخشی هم مربوط به روایت موزه‌ها است.
امسال برنامه‌ای را با همکاری موزه‌های مختلف به نام «قرن چهاردهم به روایت موزه‌ها» برگزار کردیم. این رویداد به بازخوانی تاریخ قرن گذشته از منظر موزه‌ها اختصاص داشت. هر بار موزه‌ای را انتخاب می‌کردیم و بنابر موضوع فعالیت موزه، بخشی از تاریخ قرن چهاردهم را روایت می‌کردیم. نمونه‌هایی همچون ۱۰۰ سال قانون‌گذاری و تمرین دموکراسی در ایران به روایت موزه مجلس یا داستان پیدایش بانکداری ملی در ایران به روایت موزه بانک ملی ایران است که در سایت در بخش موزه‌گردی این عناوین قید شده است.
بخش دیگری از فعالیت‌ها، به حوزه ایران‌گردی مربوط است. موضوعات ایران‌گردی تنوع بالایی دارد که در این طرح، بازدید از آثار تاریخی ثبت جهانی شده، برای ما اولویت داشته است. از جمله این بناها و مکان‌ها می‌توان به منظر باستان‌شناسی ساسانی فارس، گنبد سلطانیه، تخت سلیمان، میدان نقش جهان و مسجد عتیق اشاره کرد.
تورهای متعددی به مقصد شهرهای مختلف برگزار کردیم و تمرکز ما بر آثار ثبت شده در فهرست یونسکو بوده است.
چه افراد یا گروه‌های سنی در تورهای گردشگری مشق تاریخ حضور دارند؟
اینکه تور گردشگری را با حضور همه سنین، سلیقه‌ها و علاقه‌ها برگزار کنیم، مقدور نیست.
ممکن است تور کوه‌نوردی داشته باشیم اما همه اعضای گروه گردشگری علاقه‌ای به آن یا توان و شرایط کوه‌پیمایی نداشته باشند؛ گردشگری شاخه‌های مختلفی دارد که هر فرد با توجه به علاقه‌ای که دارد، یکی از این شاخه‌ها را انتخاب می‌کند.
همچنین برنامه‌های مفرحی در کنار برنامه اصلی این تورها داریم؛ کافه‌نشینی، آشنایی با فرهنگ غذایی محل مورد بازدید، اختصاص زمانی برای خرید صنایع دستی محل مورد بازدید و فعالیت‌هایی از این قبیل. طبیعی است که اگر فردی به تاریخ علاقه‌مند نباشد برنامه‌های گروه ما برای او جالب نخواهد بود.
بخش زیادی از جاذبه‌های گردشگری مربوط به بناهای تاریخی است. اگر نگاه وسیعی به تاریخ داشته باشیم، خواهیم دید بسیاری از بناهای معماری، فرهنگ، آداب و رسوم، فرهنگ غذایی، آئین‌های مذهبی و ملی ما جنبه تاریخی دارد.
آئین‌های عاشورا و ماه محرم، تنها یک مراسم مذهبی نیست بلکه در طول تاریخ برگزار شده است و ریشه‌های تاریخی دارد. بنابراین خود به خود به‌عنوان کشوری که آثار تاریخی و تمدنی پرشماری داریم آثار تاریخی هم زیاد مورد بازدید قرار می‌گیرد.
نکته دیگر اینکه شاید وقتی مردم خود طبیعت‌گردی می‌کنند، احساس نیاز نکنند که این تفریح را در قالب تور انجام دهند. به‌عنوان نمونه یک گردشگر مذهبی می‌تواند بگوید نیازی به سفر کردن با تور نداریم اما در حوزه تاریخی و فرهنگی نیاز بیشتری است که این موارد با تورها ساماندهی شود و شکل بگیرد.
گردشگری تاریخی در کشور ما به چه مشکلاتی روبه‌رو است؟
امروزه آثار تاریخی زیرساخت‌های لازم را برای بازدید با کیفیت مردم ندارد. به عنوان مثال اینکه در شهری همچون اصفهان به اندازه کافی هتل ساخته نشده است یا وضعیت ناوگان حمل‌ونقل مناسبی ندارد منظور ما نیست، بلکه مشکل اصلی از دسترس خارج بودن جاذبه‌های تاریخی است.
در تهران بخش بزرگی از مهم‌ترین آثار تاریخی به روی گردشگران بسته است. «مسجد سپهسالار» بزرگترین اثر مذهبی دوره قاجاریه است که هیچ گردشگری نمی‌تواند از آن دیدن کند.
امروز تعدادی از کاخ‌های سلسله قاجار داخل پادگان‌های نظامی واقع شده است و نمی‌توان از آن‌ها دیدن کرد. نکته مهم دیگر این است که بسیاری از آثار تاریخی که زیر نظر وزارت میراث فرهنگی نیست، جمعه‌ها تعطیل و ساعات کاری آن‌ها محدود است. نمونه آن بنای وکیل‌خانه است که ساعت ۱۳ درِ آن بسته می‌شود.
زمانی که مردم فراغت دارند، بسیاری از این بناها و اماکن گردشگری تعطیل است و زمانی هم که باز هستند، مردم مشغول کار و کسب خودشان هستند. متأسفانه روز به روز هم کیفیت اداره آثار تاریخی و موزه‌های ما پایین می‌آید به‌ویژه بناها و اماکنی که تحت مدیریت حمایت و پوشش وزارت میراث فرهنگی و گردشگری است. امروز به نسبت ۲۰ سال قبل در این حوزه تاریخی، به قهقرا رفته‌ایم و وضعیت خوبی نداریم. البته چند سالی است شهرداری به این بخش ورود کرده و فعالیت‌های مؤثری داشته است.
گردشگری تاریخی اصفهان به نسبت سایر شهرها چه وضعیتی دارد؟
اصفهان دریای بیکرانی از جاذبه‌های تاریخی، تمدنی و فرهنگی در تراز جهانی است. این شهر در ردیف بزرگترین شهرهای تاریخی دنیا همچون رم، پاریس و استانبول است. شاید به قدر آن‌که گفته می‌شود اصفهان جذاب و دیدنی است، ارزش افزوده‌ای که باید و شاید در این سال‌ها برای آن اتفاق نیفتاده است.
امروز اتفاقات و ابتکارهایی که برای توسعه گردشگری در یزد افتاده چشمگیر بوده است. در تهران نیز به همین شکل بوده و طرح تهران‌گردی که نمونه خوب این ابتکارات است.
این موضوع در تهران رونق زیادی پیدا کرده است اما در اصفهان با وجود پتانسیل و توانمندی‌های خوبی که وجود دارد، خبری از این دست کارها نیست. در زمان حاضر خانه‌های تاریخی اصفهان به مراتب کمتر از یزد، برای کاربری‌های پذیرایی، فرهنگی، گردشگری و اقامتی تدارک و آماده شده‌اند.
تورهای اصفهان‌گردی هنوز در شهر اصفهان شکل نگرفته به‌ویژه در بخشی که مربوط به وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است، اتفاقی نیفتاده است.
یعنی شما معتقدید اتفاق خوب گردشگری در اصفهان رخ نداده یا برنامه‌ریزی نشده است؟
متأسفانه منظر آثار تاریخی را در اصفهان تخریب می‌کنند یا به آن آسیب می‌زنند. مدتی قبل به مسجد سید اصفهان رفته بودیم. این مسجد قدیمی، نمایشگاه و موزه کاشی‌کاری دوره قاجار و بسیار با ارزش است اما می‌بینیم روی همان اثرها و کاشی‌های ارزشمند، اعلامیه می‌زنند و پلاکارد می‌چسبانند، در میدان نقش جهان، گنبد مسجد جامع عباسی و شیخ لطف‌الله سال‌ها زیر داربست است و منظری ندارد؛ قبل از این کاخ عالی‌قاپو نیز به این شکل بود یا مرمت گنبد مدرسه چهارباغ با گذشت سال‌ها، هنوز تمام نشده است.
گاهی شما تصاویر زیبایی از مسجد شیخ لطف‌الله می‌بینید و تصمیم می‌گیرید به اصفهان بیایید و مسجد را به همان شکل در تصویری که دیده‌اید، ببینید اما جای تأسف است از جایی که وارد می‌شوید شاهد نصب بنرها و پلاکاردهای متعدد در این مکان تاریخی هستید که شباهتی به آن تصاویر زیبا ندارند؛ همه این‌ها آسیب به منظر آثار تاریخی است و برای گردشگر آزاردهنده است.
چقدر از ظرفیت گردشگری آنلاین استفاده کرده‌ایم؟
خیلی کم؛ نظام آموزشی ما از موضوع آموزش آنلاین در دوران شیوع کرونا استفاده زیادی کرد. قبل از شیوع کرونا تصور اینکه همه مراکز دانشگاهی و آموزشی کار خودشان را مجازی ارائه کنند، سخت بود اما با همه نارسایی‌ها و مشکلاتی که بود نظام آموزشی و دانشگاهی توانست این کار را انجام دهد.
نظر شما