به گزارش خبرنگار ایمنا، قلم‌زن است اما بهتر است بگویم خالق هنری است که قلم در برابرش سر تعظیم فرود می‌آورد. قلمی که خود استوانه نگارش تعالی و ترقی است و در هنر قلمزنی همین استوانه، نقش و نگاری می‌آفریند که چشم را می‌نوازد، روح را جلا می‌دهد و حس و حالی وصف ناشدنی را در جان آدمی برمی‌انگیزد.
قلمزنی در ایران پیشینه‌ای کهن دارد. حکاکی نقش و نگارهای زیبا و لطیف و درهم تنیده بر سطح سخت و ضخیم فلز که این هر دو را به گونه‌ای خلاقانه و هنرمندانه به هم می‌رساند و اثری ماندگار برجای می‌نهد. «استاد بهرام الیاسی» امروز ۶۶ بهار زندگی را به پاییز رسانده و به تازگی با دو اثر فاخر هنری خود در دوازدهمین نمایشگاه گردشگری، صنایع‌دستی و هتل‌داری اصفهان حضور داشته است.
تکنیک رایج در هنر این قلم‌زن، حکاکی و کوبیدن است، اما استاد الیاسی با کنده‌کاری، برش‌کاری و حالت دادن به فلز سخت، هنر نگارگری و مینیاتور را روی ظروف یا سطوح فلزی قلم می‌زند و آثاری شگرف خلق می‌کند. در ادامه گفت و گوی ایمنا با این هنرمند و چهره فاخر هنر قلم زنی ایران را می‌خوانید:
چه شد که قلمزنی را انتخاب کردید و این هنر را ادامه دادید؟
سال‌ها است که در فعالیت‌های هنری اشتغال دارم. کارم را در ابتدا با طراحی و نقاشی آغاز کردم و از ۲۰ سالگی به قلمزنی روی آوردم.
تعدادی از آثارم در موزه‌های داخل و خارج کشور نگهداری می‌شود. موزه‌هایی از جمله گنجینه اصفهان، هنرهای معاصر تهران، کنفرانس اسلامی، موزه مشهد و موزه ایالت یوتای آمریکا، همچنین برخی آثار قلمزنی من را در کلکسیون‌ها و موزه‌های شخصی نگهداری می‌کنند. رشته اصلی هنری من حکاکی و قلمزنی به سبک مینیاتور روی مس و نقره است؛ روی طلا نیز کار کرده‌ام.
دو گلدان زیبایی که در دوازدهمین نمایشگاه هفته گردشگری و هتل‌داری اصفهان به نمایش گذاشتید چه ویژگی‌هایی دارند؟
موضوع هنری این دو اثر قلمزنی، تصویر و معرفی مشاهیر ایران برگرفته از اشعار شاعران نام‌دار ایران همچون مولانا، خیام، سعدی و حافظ شیرازی است که به تناسب و مفهوم اشعار طراحی شده‌اند.
قسمت پایین گلدان‌ها حکایت زندگی است؛ بالای طرح‌ها نیز متناسب با اشعار شاعران ایران زمین حکاکی شده است. در مجموع این طرح‌ها نحوه زندگی سنتی افراد جامعه را نشان می‌دهد.
زمانی که تصمیم به خلق این اثر هنری گرفتم این ایده را داشتم که کار روی ظرفی طراحی و قلمزنی شود که تاکنون مشابه نداشته و جدید باشد. بیشتر آثار قلمزنی به شکل گلدان یا سماور است. به‌عنوان نمونه کارهایی که به شکل سماور مسی در مساجد می‌بینیم یا سنگاب‌هایی که سنگی بودند و به شکل مسی ساخته می‌شوند، همه در یک شکل ساخته شده‌اند.
آثار حجمی طرفداران زیادی در خارج از کشور دارد و تلاش کردم این اثر هم سنتی و متناسب با فرهنگ ایران باشد و هم اینکه یک کار جدید و ابتکاری باشد.
در این اثر هنری ابتدا طرح اولیه مشخص شد و سپس همراه با سازنده و حرارت دهنده مس، کار را پیش بردم؛ اما بیش از همه شکل و شمایل و بلندی اثر باعث تعجب و شگفتی بازدیدکنندگان بود. اینجا باید تاکید کرد علاوه بر اثر هنری و غیر از قلم طراحی، ظروف کارها نیز نوعی هنر محسوب می‌شوند.
برای موضوع هنری که قرار است تهیه شود، آن را متناسب با ظرف به شکل تجسم فکری و سپس روی کاغذ طرح می‌زنیم که این‌بار روی زمینه گلدان آهو کار شده است.
نگاه به آهوهای نقش‌بسته روی این اثر، از دور یا نزدیک و یا از سمت‌وسوهای مختلف، ویژگی‌های خاصی دارد که باشد همه متوجه آن نشوند اما هنرمندانی هستند که با یکبار دیدن متوجه ابعاد هنری اثر می‌شوند.
در همان زمان برپایی نمایشگاه هفته گردشگری اصفهان، استاد «بدرالسماء» از نمایشگاه بازدید کرد و متوجه این چنگ‌های اسلیمی و حرکت آهوها در یک اثر قلمزنی شد. همچنین نحوه کار که به شیوه نقاشی و مینیاتور بوده اهمیت دارد؛ این خود هنر در هنر در هنر و تلفیق چندین هنر است که اثری ماندگار خلق کرده و به سرانجام رسانده است.
همچنین باید اشاره کنم هماهنگی بین کار مدرن و کلاسیک در این اثر به‌خوبی قابل مشاهده است.
چرا قلم زنی را انتخاب کردید؟
علاقه عجیبی به این هنر داشتم. در عرصه هنر نقاشی بزرگانی همچون استاد فرشچیان که مهارت خاصی در نقاشی داشتند را دنبال کردم، تا اینکه متوجه شدم نمی‌توانم شبیه آنها نقاشی کنم اما می‌توانم روی فلز کارهای خارق العاده‌ای انجام دهم. همین شد که به قلمزنی روی آوردم. پیش از آن هم قلمزنی قدیم را دیده بودم اما مشاهده آثار قلمزنی در شهر اصفهان من را بیشتر به سمت و سوی این هنر سوق داد و تشویق کرد.
من در زمینه کار و هنر خودم مهارت زیادی پیدا کردم، ایده‌های خاصی را به‌کار گرفتم و حتی فراتر از آن‌چیزی که فکر می‌کردم پیش رفتم. در این سال‌ها کارهای مدرن، سنتی و کلاسیک متنوع و ماندگاری خلق کرده‌ام.
چند سالی در دانشگاه پردیس و مدتی نیز در دوره‌هایی که شهرداری مجری آن بود کلاس‌های آموزشی برگزار کردم. در این آموزش‌ها متوجه شدم گروه سنی ۲۰ سال به بالا علاقه کمتری به آموزش و یادگیری این هنرها دارند و این افراد زیر ۲۰ سال هستند که علاقه‌مندی بیشتری نسبت به هنر و آموزش‌های هنری از خود نشان می‌دهند.
اما باید اشاره کنم هنر در کشورمان نسبت به چند سال قبل پیشرفت آن‌چنانی نداشته است. شاید یکی از دلایل این افت ناگهانی، کاهش سفر توریست‌ها به ایران و اصفهان بوده است.
به یاد دارم ۲۰ سال قبل، نمایشگاهی در خارج از کشور با مشارکت و حضور هنرمندان شاخص برگزار شد و اعزام هنرمندان شناخته شده به این رویدادهای مهم و فراملی رایگان بود. اما این‌ها کم کم کنار رفته و امروزه پرداخت هزینه‌هایی از این دست و سفر به خارج کشور با هنرمندان است.
سابق بر این امتیازهایی به هنرمندان تراز اول می‌دادند و می‌گفتند می‌توانید به کشورهای عربی و اروپایی سفر کنید و در نمایشگاه‌های آن کشورها حضور یابید. این حضورها گاهی با فروش آثار همراه بود و گاهی تنها جنبه ارائه و عرضه برای مشاهده عمومی داشت و اجازه فروش به هنرمند داده نمی‌شد.
به‌عنوان نمونه در نمایشگاهی که سال‌ها قبل در لندن برگزار شد، هنرمندان اجازه فروش اثر نداشتند.
سه سفر خارجی در گذشته داشتم اما بعدها که هزینه‌ها با هنرمندان بود امکان رفتن به خارج کشور مهیا نشد. در زمان حاضر پنج اثر بزرگ هنری در دست کار و طراحی دارم که موزه‌ها خواهان آنها هستند. یکی از این آثار روایتی از پیامبران اولوالعزم است که اثری فوق‌العاده محسوب می‌شود.
امروز وضعیت اقتصادی در حوزه هنر قلمزنی چگونه است؟
از لحاظ شرایط فروش مشکلاتی داریم که تفاوت نرخ ارز و افزایش قیمت‌ها در صدر آنها است. امروزه کمتر فردی برای خرید آثار هنری مراجعه می‌کند اما پیش‌تر که قیمت دلار و طلا ثابت بود طالبان آثار هنری بیشتر بودند. به‌طوری‌که حتی کارها پیش‌خرید می‌شد اما دیگر آن روزهای پررونق را شاهد نیستیم و این رکودها و نخریدن‌ها برای هنرمندان، شرایط سختی ایجاد کرده است.
همچنین رشد قیمت زمین و خانه تأثیر منفی زیادی در این بخش اقتصادی داشته است. در همین رابطه حدود ۱۰ سال قبل از محلی در نزدیکی میدان امام اصفهان دیدن کردم که یک میلیارد تومان قیمت خورد و من این پول را نداشتم، اما امروز که مراجعه کردم قیمت همان زمین ۲۰ میلیارد تومان شده و افزایش چشمگیری داشته است.
بنابراین همین نرخ‌های بالا در بازارها و بخش‌های مختلف اقتصادی، اثرات منفی زیادی بر هنر و تولیدات هنری داشته اما همان‌طور که بارها گفته‌ام تعداد هنرمندان تراز اول هر رشته هنری انگشت‌شمارند و بارها به مسئولان گفته‌ام مکانی را در اختیار ما بگذارید تا بتوانیم هنر قلمزنی یا هر هنر دیگری را آموزش دهیم.
محلی که امروز در آن فعالیت دارم فضای کوچکی است که امکان آموزش در آن فراهم نیست.
ارزیابی شما از توجه مسئولان به هنرمندان چیست؟
مدیران سخنان را گوش می‌دهند اما به مرور فراموش می‌کنند. چهار سال قبل در نمایشگاه تهران اولین وزیر میراث فرهنگی و گردشگری به همراه معاون وزارتخانه، بازدیدی از یک اثر رونمایی شده قلمزنی من داشتند و گفتند این اثر را برای موزه خریداری کنید. همان‌جا هم گفتم محلی را در اختیار هنرمند قرار دهید؛ همه حاضران در آن لحظه اتفاق نظر داشتند و حتی نمایندگان مجلس هم بودند اما کاری نکردند.
محل کار و فعالیت من جوابگوی پذیرش شاگرد و برپایی کلاس آموزشی هنری نیست. همین ایام و در طول برگزاری نمایشگاه هفته گردشگری و صنایع دستی اصفهان، تعدادی خانم بازدید کننده از تبریز بودند که خواهان آموزش و یادگیری قلمزنی بودند، حتی می‌گفتند حاضرند یک روز در طول هفته به اصفهان سفر کنند و این هنر را یاد بگیرند اما به دلیل نبود فضای کافی برای برگزاری کلاس، این امکان مقدور نبود.
قبل از شیوع ویروس کرونا، گروه‌هایی از کانادا و آمریکا به ایران آمدند و گفتند به کشور ما سفر کنید و نمایشگاهی بزنید. روی تبلت فیلم و عکس‌هایی از زندگی سرخپوستان و بومیان آن مناطق و آثار هنری آنها نشان دادند و می‌گفتند این تابلوها بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار دلار در کشورشان به فروش رفته است.
همچنین می‌گفتند حجمی بودن ظرفی که هنر قلمزنی در آن اجرا شده، یک میلیون دلار فروش دارد. اما سازمان میراث فرهنگی به‌خاطر فاخر بودن این اثر هنری که سال‌ها زمان برده بود اجازه خروج از کشور نداد.
خرید و فروش آثار چگونه بوده است؟
در مجموع بازار، خرید و فروش خوب بود. کرونا که آمد رکود بدی آغاز شد و امروز و با وجود فروکش کردن شیوع کرونا، همچنان آثار رکود در بازار وجود دارد و نرخ دلار تأثیر زیادی روی کار هنرمندان داشته است. اگر ریال ایران در برابر دلار نوسان کمتری داشته باشد شرایط بهتر می‌شود.
زمانی یک تابلوی هنری من ۴۰۰ هزار تومان خریداری می‌شد و با فروش همان اثر، امکان خرید یک سکه بهار آزادی فراهم بود، اما امروز آن سکه ۱۵ میلیون تومان شده و تابلوی من ۵۰۰ هزار تومان قیمت دارد! یعنی امروزه باید چندین اثر هنری را بفروشم تا بتوانم یک سکه طلا خریداری کنم.
نکته دیگری که وجود دارد اینکه صنعت‌گرها کارهای ارزان تولید می‌کنند. تعدادی اثر را تعدادی و تکراری می‌زنند و به فروش می‌رسانند اما بازار کار فاخر و آثار هنری خوب نیست.
برپایی نمایشگاه‌ها چقدر در شناخت، بازار فروش و حتی آموزش هنرهای متخلف از جمله قلمزنی مؤثر است؟
هر چند تجمع جمعیت نمایشگاه اخیر هفته گردشگری اصفهان مثل سابق مطلوب نیست و این تجمع در روز جمعه بهتر بود. امروز ممکن است اتفاقی فردی پیداشود و اثری را خریداری کند.
در مجموع نمایشگاه برای شناخت و معرفی هنرها خوب بوده است و با این پرسش که «شما آموزش هم دارید؟» بسیار رو به رو شدیم؛ «چقدر این کار شما زیبا است» و «آیا این اثر را شما خلق کرده‌اید؟» همه می‌خواستند نحوه خلق این اثر را بدانند. می‌گفتند شما چه حسی داشته‌اید که این کار را ساخته‌اید؟ چه نیرویی در شما ایجاد شده که باعث خلق این اثر زیبا شده است.
خوب به یاد دارم به کوه‌های بختیاری رفتم و تک درختی را دیدم که روی آن سارهای سیاه رنگی نشسته بودند. این یک منظره و حس جالبی داشت و من همین ایده را روی یک تابلو کار کردم که بلافاصله یک نفر آن را خریداری کرد.
این موارد همه سرشار از احساسات و استعدادهای درونی است که در وجود همه ما هست. به شرطی که ظرفیت خود را بشناسیم و در مسیر استعدادی که داریم به فعالیت هنری مشغول شویم و با اراده قوی پیش برویم چراکه پیگیر بودن و اراده کردن در مسیر فعالیت‌های هنری حرف اول را می‌زند.
گفت‌وگو از: محمود افشاری خبرنگار سرویس فرهنگ‌وهنر خبرگزاری ایمنا
نظر شما