به گزارش خبرگزاری ایمنا، آلودگی هوا در سالهای اخیر به یکی از جدیترین چالشهای سلامت عمومی تبدیل شده است؛ پدیدهای که پیامدهای آن فراتر از مشکلات تنفسی و قلبی رفته و اکنون بهعنوان تهدیدی جدی برای سلامت مغز شناخته میشود. پژوهشهای علمی نشان میدهد ذرات ریز معلق و گازهای آلاینده حاصل از فعالیتهای صنعتی، تردد خودروها و مصرف سوختهای فسیلی، بهدلیل اندازه بسیار کوچک خود، میتوانند از سدهای دفاعی بدن عبور کرده و به سیستم عصبی مرکزی برسند. همین ویژگی سبب شده است که مغز، بهعنوان حساسترین اندام بدن، در برابر آلودگی هوا آسیبپذیرتر از آنچه پیشتر تصور میشد، باشد.
ذرات معلق ریز که با نام PM2.5 و PM10 شناخته میشوند، قادرند از راه تنفس وارد ریهها شده و سپس از طریق جریان خون به مغز برسند یا حتی به طور مستقیم از مسیر عصب بویایی وارد بافت مغزی شوند. پس از ورود این ذرات، واکنشهای التهابی در مغز فعال میشود؛ فرایندی که تعادل شیمیایی مغز را بر هم میزند و ارتباط میان نورونها را مختل میکند. نتیجه این التهاب، کاهش کارایی شبکههای عصبی و افت توان پردازش اطلاعات است؛ موضوعی که میتواند خود را به شکل کاهش تمرکز، ضعف حافظه و کندی ذهنی نشان دهد.
یکی از پیامدهای نگرانکننده آلودگی هوا، تأثیر آن بر عملکرد شناختی افراد در بلندمدت است. مطالعات نشان دادهاند افرادی که در مناطق با آلودگی مزمن زندگی میکنند، در آزمونهای شناختی، حل مسئله و تصمیمگیری عملکرد ضعیفتری نسبت به ساکنان مناطق پاک دارند. این مسئله تنها به سالمندان محدود نمیشود، بلکه جوانان و حتی کودکان را نیز در بر میگیرد. در کودکان، مغز هنوز در حال رشد و تکامل است و قرار گرفتن در معرض هوای آلوده میتواند روند رشد شناختی را کند کرده و توان یادگیری، توجه و تمرکز را کاهش دهد؛ پیامدی که ممکن است آثار آن تا سالها باقی بماند.
آلودگی هوا همچنین با تسریع روند پیری مغز ارتباط مستقیم دارد. التهاب مزمن ناشی از ذرات آلاینده، به مرور زمان باعث فرسایش سلولهای عصبی و کاهش حجم برخی نواحی مغز میشود. این تغییرات ساختاری میتواند خطر ابتلاء به بیماریهایی همچون آلزایمر و زوال عقل را افزایش دهد. پژوهشگران بر این باورند که زندگی طولانیمدت در هوای آلوده، مغز را در شرایطی مشابه پیری زودرس قرار میدهد و توان ترمیم نورونها را کاهش میدهد.
تأثیر آلودگی هوا تنها به جنبههای شناختی محدود نمیشود و سلامت روان را نیز تحت تأثیر قرار میدهد. التهاب ایجادشده در مغز میتواند انتقالدهندههای عصبی مانند سروتونین و دوپامین را مختل کند؛ موادی که نقش اساسی در تنظیم خلقوخو و احساس انگیزه دارند. به همین دلیل، در روزهای آلوده بسیاری از افراد احساس بیحوصلگی، اضطراب، افسردگی و خستگی ذهنی را تجربه میکنند. سردرد، احساس سنگینی ذهن و کلافگی بیدلیل از نشانههای شایعی است که در این شرایط گزارش میشود.
کودکان و سالمندان بهدلیل حساسیت بیشتر مغز، بیش از سایر گروهها در معرض آسیب قرار دارند. در سالمندان، آلودگی هوا میتواند افت حافظه و کاهش تمرکز را تشدید کرده و روند ابتلاء به بیماریهای مغزی را سرعت ببخشد. در مقابل، کودکان بهدلیل ناتمام بودن رشد سیستم عصبی، در برابر آلایندهها دفاع کمتری دارند و آسیبهای وارده ممکن است اثرات بلندمدتتری بر آینده تحصیلی و ذهنی آنها بگذارد.
با توجه به این پیامدهای نگرانکننده، آگاهیبخشی درباره خطرات آلودگی هوا برای مغز اهمیت ویژهای دارد. کاهش مواجهه با هوای آلوده، استفاده از ماسکهای مناسب، تهویه منظم فضای داخلی و توجه به سبک زندگی سالم، میتواند تا حدی از شدت این آسیبها بکاهد. در نهایت، سلامت مغز بهطور مستقیم با کیفیت هوایی که تنفس میکنیم گره خورده است و بیتوجهی به آلودگی هوا، هزینهای سنگین برای توان ذهنی و کیفیت زندگی امروز و آینده جامعه به همراه خواهد داشت.
آلودگی هوا دشمن خاموش مغز و حافظه
میرشهرام صفری، نوروفیزیولوژیست در گفتوگو با خبرنگار ایمنا درباره پیامدهایی که آلودگی هوا برای بدن به ویژه مغز به همراه دارد، اظهار کرد: ذرات ریز ناشی از فعالیتهای صنعتی، تردد خودروها و سوختهای فسیلی به دلیل اندازه بسیار کوچک، میتواند از طریق تنفس یا جریان خون وارد سیستم عصبی مرکزی شود، این ذرات پس از نفوذ به مغز، واکنشهای التهابی ایجاد میکند؛ وضعیتی که به گفته متخصصان، توان پردازش اطلاعات و ارتباط میان نورونها را تحت فشار قرار میدهد. کاهش تمرکز، افت حافظه و کندی ذهنی از جمله پیامدهای این فرایند است. گزارشها نشان میدهد ساکنان مناطق با آلودگی مزمن هوا، در آزمونهای شناختی عملکرد ضعیفتری دارند و تصمیمگیری برایشان دشوارتر میشود.
وی با اشاره به تأثیر هوای آلوده بر روند پیری مغز و ابتلاء به آلزایمر افزود: لازم است بدانیم قرار گرفتن مداوم در معرض هوای آلوده، روند پیری مغز را تسریع میکند و احتمال ابتلاء به بیماریهایی مانند آلزایمر را بالا میبرد، علاوه بر این کارشناسان میگویند اثرات آلودگی به حوزه روان نیز سرایت میکند. التهاب ایجاد شده در مغز میتواند انتقال سروتونین را مختل کند و در نتیجه، احساس اضطراب، افسردگی، بیحوصلگی و کاهش انگیزه در افراد افزایش یابد.
نوروفیزیولوژیست درباره نشانههایی که افراد در روزهای آلوده در بدن خود احساس میکنند، تصریح کرد: بسیاری از مردم در روزهای آلوده از سنگینی ذهن، سردرد و کلافگی بیدلیل شکایت دارند. کودکان و سالمندان بهدلیل حساسیت بیشتر مغز، آسیبپذیری بالاتری نسبت به این شرایط دارند. در کودکان، آلودگی هوا ممکن است رشد شناختی را کند و توان یادگیری و تمرکز را کاهش دهد.
توصیههای تغذیهای برای روزهای آلوده
صفری با بیان اینکه کارشناسان برای کاهش اثرات آلودگی هوا بر بدن توصیه میکنند تا حد امکان از قرارگیری طولانی در معرض هوای آلوده پرهیز شود، اضافه کرد: افراد باید در روزهایی که هوا آلوده است، استفاده از ماسک مناسب را جدی بگیرند و تهویه فضای داخلی خانه نیز بهطور منظم انجام شود.
وی درباره تأثیر تغذیه بر رفع مشکلاتی که آلودگی هوا برای بدن به همراه دارد، ادامه داد: در روزهای آلوده مصرف خوراکیهای مفید برای مغز پیشنهاد میشود، همچنین سبزیجات سبز تیره مانند اسفناج، برگ چغندر و جعفری بهدلیل داشتن فولات، لوتئین و آنتیاکسیدانها به سلامت سیستم عصبی کمک میکند.
نوروفیزیولوژیست با بیان اینکه تقویت حافظه و بهبود توان ذهنی برای پیشگیری از آلزایمر مؤثر است و در روزهای آلوده با استفاده از بعضی مواد غذایی میتوان به بهبود توان ذهنی و تقویت حافظه کمک کرد، گفت: ماهیهای چرب مانند سالمون و ساردین از منابع مهم امگا ۳ است که نقش مهمی در ترمیم و رشد نورونها دارد. به گفته متخصصان امر مصرف کاکائوی تلخ، زغالاخته، توتفرنگی و انگور بنفش نیز میتواند در روزهای آلوده به تقویت حافظه و بهبود توان ذهنی کمک کند.
نظر شما