فرسودگی شغلی چیست + چه تأثیری بر سلامت روان و جسم دارد؟

به گزارش خبرگزاری ایمنا، در عصر پرشتاب و رقابتی امروز، فشارهای مداوم و رو به افزایش محیط کار، بیش از هر زمان دیگری بر کیفیت زندگی حرفه‌ای انسان‌ها اثرگذار شده است. پدیده‌ی فرسودگی شغلی (Burnout) به یکی از معضلات جدی و فراگیر دنیای کسب‌وکار تبدیل شده است و صاحبان مشاغل، مدیران و کارکنان را به شکلی گسترده تحت تأثیر قرار می‌دهد.

طبیعی است هر فرد پس از یک دوره فعالیت شدید، دچار خستگی شده و نیازمند استراحت باشد. این خستگی در اغلب موارد پس از مرخصی یا تعطیلات کوتاه‌مدت برطرف می‌شود. با این حال، اگر پس از دوره استراحت همچنان با خستگی مفرط، کاهش انرژی، افت تمرکز و بی‌انگیزگی مواجه هستید، احتمال ابتلاء به فرسودگی شغلی بسیار بالا است.

فرسودگی شغلی صرفاً یک مشکل کاری نیست؛ بلکه فرایندی فرسایشی است که به مرور زمان عملکرد فرد را مختل کرده و سلامت جسمانی، روانی و حتی روابط اجتماعی را تهدید می‌کند. پیامدهای این وضعیت می‌تواند شامل افسردگی، اضطراب، اختلالات خواب، کاهش بهره‌وری و افت رضایت شغلی باشد.

فرسودگی شغلی چیست؟

فرسودگی شغلی (Burnout) که در فارسی با اصطلاح کارزدگی نیز شناخته می‌شود، حالتی از خستگی شدید جسمی و روانی است که بر اثر تحمل طولانی‌مدت و بیش از حد استرس در محیط کار ایجاد می‌شود. این مفهوم برای نخستین بار توسط روان‌شناس هربرت فرودنبرگر معرفی شد و به عنوان یکی از مهم‌ترین چالش‌های سلامت شغلی شناخته می‌شود.

فرسودگی شغلی معمولاً با سه ویژگی اساسی شناخته می‌شود:

• خستگی و فرسودگی عاطفی
• تغییر یا دگرگونی شخصیت و نگرش نسبت به کار
• کاهش توانایی و کارایی حرفه‌ای

افرادی که دچار این پدیده می‌شوند، اغلب نسبت به شغل یا کسب‌وکار خود نگاه منفی و بدبینانه پیدا می‌کنند، انگیزه و انرژی کاری خود را از دست می‌دهند و احساس می‌کنند توانایی‌هایشان برای انجام وظایف کاهش یافته است.

مهم‌ترین علائم فرسودگی شغلی

انواع فرسودگی شغلی و دلایل بروز آن

فرسودگی شغلی می‌تواند بر اثر عوامل مختلفی شکل گیرد. شناخت این دلایل به پیشگیری و مدیریت بهتر این پدیده کمک می‌کند. مهم‌ترین انواع فرسودگی شغلی عبارت‌اند از:

• فرسودگی ناشی از استرس مداوم

  زمانی رخ می‌دهد که فرد به‌علت حجم بالای کار، فشارهای پیوسته و ضرب‌الاجل‌های سخت، انرژی جسمی و روانی خود را به‌تدریج از دست بدهد. این حالت معمولاً با خستگی مزمن، کاهش تمرکز و افت انگیزه همراه است.

• فرسودگی ناشی از بی‌تفاوتی و رکود

  زمانی شکل می‌گیرد که محیط کار فاقد چالش‌های فکری یا فرصت‌های رشد و پیشرفت باشد. فرد در چنین شرایطی احساس یکنواختی، بی‌انگیزگی و بی‌تفاوتی می‌کند و علاقه‌اش به کار کاهش می‌یابد.

• فرسودگی ناشی از درماندگی

  زمانی اتفاق می‌افتد که فرد احساس کند هیچ کنترلی بر شرایط کاری خود ندارد و تلاش‌هایش بی‌نتیجه است. این حالت معمولاً باعث سرخوردگی، کاهش اعتمادبه‌نفس و کناره‌گیری روانی از محیط کار می‌شود.

مراحل فرسودگی شغلی و نشانه‌های آن

فرسودگی شغلی یا کارزدگی به‌تدریج و در چند مرحله رخ می‌دهد. شناخت این مراحل، به پیشگیری و کنترل این مشکل کمک زیادی می‌کند. در ادامه چهار مرحله اصلی فرسودگی شغلی و علائم هر یک را بررسی می‌کنیم:

مرحله اول: شور و شوق اولیه

در آغاز کار، فرد انرژی و انگیزه بالایی دارد و با تعهد کاری، شادمانی، هیجان و مسئولیت‌پذیری فعالیت می‌کند.

نشانه‌های این مرحله عبارت‌اند از: بهره‌وری بالا، خلاقیت، تمایل به پذیرش وظایف جدید، و رضایت از کار.

مرحله دوم: شروع استرس

با گذشت زمان، فرد با چالش‌ها و فشارهای کاری مواجه می‌شود. ممکن است احساس کند که تلاش‌هایش به اندازه کافی دیده یا تقدیر نمی‌شود.

علائم این مرحله: اضطراب، خستگی، فشار خون بالا، عدم تمرکز، نارضایتی، سردرد، کاهش ارتباطات اجتماعی، فراموش‌کاری و افت بهره‌وری.

مرحله سوم: بی‌حوصلگی و کاهش انگیزه

افزایش استرس باعث افت انگیزه و علاقه به کار می‌شود. فعالیت‌ها تنها برای انجام وظیفه و بدون حس لذت انجام می‌گردند.

نشانه‌ها: بی‌تفاوتی نسبت به کار، رفتار پرخاشگرانه، احساس ترس یا نفرت، بدبینی، و افزایش مصرف کافئین یا نیکوتین.

مرحله چهارم: فرسودگی کامل

بی‌توجهی به علائم مراحل قبل، فرد را به اوج خستگی جسمی و روانی می‌رساند. حس بی‌ارزشی و ناکارآمدی افزایش می‌یابد و عملکرد کاری به شدت افت می‌کند.

نشانه‌ها: انزوای اجتماعی، بی‌خوابی، مشکلات گوارشی، سردردهای مداوم، و بی‌توجهی به نیازهای شخصی.

چه کسانی بیشتر در معرض فرسودگی شغلی هستند؟

فرسودگی شغلی یا کارزدگی معمولاً در افرادی بروز می‌کند که شرایط کاری‌شان فشار روانی و جسمی بالایی ایجاد می‌کند. مهم‌ترین عوامل و موقعیت‌های پرخطر عبارت‌اند از:

• نبود تعادل بین کار و زندگی شخصی و غلبه وظایف کاری بر زمان استراحت.
• یکنواخت بودن وظایف و انجام فعالیت‌های تکراری.
• عدم رضایت شغلی و بی‌علاقگی به کار.
• اشتغال در مشاغل حساس و حیاتی که نیاز به تصمیم‌گیری‌های سریع و حیاتی دارند، مانند پزشکی.
• کار کردن در شرایط دشوار و فشار محیطی بالا.
• مشاغلی که نیاز به دقت و تمرکز شدید دارند.
• کارهای مرتبط با ارباب‌رجوع که مستلزم ارتباط مستقیم با افراد هستند.
• مشاغل خدماتی و آموزشی مانند معلمان، مشاوران، وکلا، اساتید دانشگاه، مددکاران اجتماعی و سایر حرفه‌های نیازمند تعامل مستمر با مخاطب.
• افراد با ویژگی‌های کمال‌طلب یا روحیه رقابت‌جو که همیشه به دنبال عملکرد بی‌نقص هستند.

روش‌های مؤثر برای کاهش فرسودگی شغلی

اگر دچار کارزدگی یا فرسودگی شغلی شده‌اید، می‌توانید با تغییر عادات کاری و سبک زندگی، وضعیت خود را بهبود دهید.

اولویت‌بندی وظایف

با مدیر یا مافوق خود درباره انتظاراتشان صحبت و کارهای غیرضروری یا قابل‌تعویق را مشخص کنید.

تمرکز بر جنبه‌های مثبت کار

بخش‌های لذت‌بخش شغل خود را پیدا کرده و روی آن‌ها تمرکز کنید تا حس هدف و انگیزه دوباره ایجاد شود.

استفاده از حمایت همکاران و مدیران

هنگام فشار کاری یا ابهام وظایف، از دیگران کمک بگیرید و ارتباط شفاف برقرار کنید.

یادگیری مهارت‌های مدیریت استرس

با فعالیت بدنی سبک، خواب کافی، تمرین تنفس عمیق، یوگا یا مدیتیشن، سطح استرس خود را کاهش دهید.

گرفتن مرخصی و استراحت واقعی

مدتی از کار فاصله بگیرید و تعطیلاتی بدون فکر کردن به فشار کاری داشته باشید.

یادگیری مهارت جدید

با ارتقای توانایی‌ها و ایجاد خلاقیت در کار، احساس کنترل و رضایت بیشتری به دست آورید.

نه گفتن به وظایف اضافی

مرزهای کاری مشخص کنید و خارج از ساعات کاری به ایمیل یا تماس‌های کاری پاسخ ندهید.

مشاوره حرفه‌ای

در صورت تأثیر جدی فرسودگی بر زندگی یا سلامت، از مشاور یا روان‌شناس کمک بگیرید.