به گزارش خبرنگار ایمنا، جمهوری آذربایجان در ۲۸ شهریور ماه سال جاری، به بهانه کشته‌شدن هفت نیروی امنیتی به دلیل انفجار مین کاشته‌شده از سوی ارمنستان در منطقه «خوجاوند» و با هدف عملیات ضد تروریستی در منطقه قره باغ، مجدداً بر کوس جنگ کوبید، پس از این عملیات نظامی باکو در استان‌های مرکزی منطقه قره‌باغ، نیروهای ارمنی حاضر در این منطقه با پذیرش شروط آذربایجان مبنی بر خلع سلاح آنها، به پایان درگیری‌ها رضایت دادند.
پس از گذشت هفت روز از پایان مناقشه در منطقه قره‌باغ، الهام علی‌اف در فرودگاه بین المللی نخجوان از رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه استقبال کرد، همزمان با این رخداد سرانجام حدود ۵ هزار نفر از ساکنان ارامنه منطقه قره‌باغ، به خاطر حمله نظامی جمهوری آذربایجان برای بازپس گیری کنترل این منطقه، وارد خاک ارمنستان شدند.
سفر پرماجرا
سفر اردوغان به نخجوان به لحاظ هم مرزی این منطقه‌ی آذری‌نشین با ترکیه، ارمنستان و ایران، حائز اهمیت است و می‌تواند متغیری اثرگذاری بر روند تنش‌های اخیر باشد که آنکارا پیش‌تر حمایت خود را از هدف آذربایجان برای ایجاد یک کریدور از طریق جنوب ارمنستان به نخجوان اعلام کرده بود؛ هدفی که ایروان بارها مخالفت جدی خود را با تحقق آن اعلام کرده و در این راستا از کشورهای دیگر خواسته بود در مواجهه با این تصمیم یکجانبه آذربایجان از ارمنستان حمایت کنند.
رئیس جمهور ترکیه در حاشیه این سفر حمایت خود از کریدور بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان برای اتصال نخجوان را مورد حمایت قرار داد و در عین حال ادعا کرد: «اگر ایروان با چنین طرحی مخالفت کند، کریدور می‌تواند از ایران عبور کند که این ایده‌ای مثبت است. ما تمام تلاش خود را برای افتتاح کریدور زنگزور انجام می‌دهیم، سیگنال‌های مثبتی نیز از ایران می‌آید، اگر ارمنستان از باز شدن کریدور زنگزور جلوگیری کند، این کریدور می‌تواند از ایران عبور کند.»
پشت پرده مناقشات در قفقاز جنوبی
در حال حاضر تحرکات نظامی اخیر باکو خبر از یک درگیری جدی با ارمنستان می‌دهد، بنظر می‌رسد الهام علی اف سعی دارد از یک سو با اعمال فشار نظامی مقامات ایروان را مجبور به پذیر شروط خود کند و از سوی دیگر با تصرف کامل قره باغ ایده ایجاد کریدور زنگزور در جنوب ارمنستان را عملیاتی کند، در این راستا منطقه قفقاز جنوبی، بواسطه استقرار نیروهای نظامی آذربایجان به سمت سیونیک، قره‌باغ و بخشی از مناطق مرزی ارمنستان دوباره به محل مناقشه ایروان و باکو تبدیل خواهد شد.
کریدور رویایی اردوغان
بر اساس نظر کارشناسان آنچه رئیس جمهور ترکیه را به مداخله و موضعگیری در تنش‌های دامنه‌دار میان باکو و ایروان ترغیب کرده است، اجرای ایده کریدور «زنگزور» است، چرا که این کریدور رویایی اردوغان می‌تواند ترکیه را از یک هاب ترانزیتی- انرژی بهره مند و حلقه اتصال آنکارا به لندن و پکن از طریق خطوط ریلی باشد. تحقق این رؤیای اردوغان می‌تواند تحولی اساسی را در ترکیه رقم بزند.
راه‌اندازی کریدور «زنگزور» از طریق جنوب ارمنستان، نقطه اتصال سرزمینی ایران با ارمنستان را از میان برمی‌دارد و همچنین مسیرهای ترانزیتی ایران در شمال و شمال‌غربی به سمت اروپا برای صادرات و واردات را منحصراً در اختیار جمهوری آذربایجان و ترکیه قرار می‌دهد.
تغییر مرزهای ژئوپلیتیک، خط قرمز ایران
افزون بر این قطع رابطه جغرافیایی ایران و ارمنستان از طریق تسلط باکو بر استان «سیونیک» ارمنستان به قطع دسترسی ایران به گرجستان و بندر «باتومی» در ساحل دریای سیاه می‌انجامد و ایران را در یک مخمصه ژئواستراتژیک گرفتار خواهد کرد. ذیل چنین ملاحظاتی وجه ثابت موضعگیری قاطع مقام‌های سیاسی و نظامی کشور بر عدم تغییر وضعیت جغرافیایی منطقه قفقاز متمرکز شده است. این مواضع به تعدد در هشدار نسبت به بازیگران پیدا و پنهان بازتاب یافته است.
مقامات ایران بر این موضعگیری جدی خود در جریان سفر اخیر وزیر امور خارجه ترکیه به تهران نیز تأکید کردند و این هاکان فیدان را متوجه حساسیت ایران در حفاظت از خطوط قرمز خود در مرزهای جغرافیایی قفقاز ساختند. چنانکه آیت الله رئیسی در دیدار خود با فرستاده دولت ترکیه به‌صراحت از خطوط قرمز طراحی شده توسط مقام معظم رهبری در مورد تغییرناپذیری مرزهای ژئوپلیتیکی منطقه سخن گفت و نشان داد که جمهوری اسلامی در صورت عدم توجه به این هشدار، آماده ارسال پیام جدی‌تری به باکو، آنکارا و تل‌آویو خواهد بود.
در همین رابطه با دکتر مهدی خورسند، کارشناس مسائل بین‌الملل، به گفت‌وگو نشستیم تا به واکاوی بیشتر مهمترین محورهای این تحولات پیچیده قفقاز بپردازیم.
ایمنا: به نظر می‌رسد رسانه‌های ترکیه در حال آماده سازی افکار عمومی برای حمله آذربایجان به جنوب ارمنستان هستند، به بهانه اینکه «تروریست‌ها در قره‌باغ و در استان سیونیک و گذرگاه زنگزور حضور دارند. چقدر احتمال دارد که با وجود هشدارهای ایران مبنی بر عدم تغییر ژئوپلیتیک منطقه، آذربایجان تصمیم به حمله بگیرد؟
ایجاد کریدور یا مسیر دسترسی باکو به نخجوان در بحث تفاهم نامه آتش بس بعد از جنگ ۴۴ روزه قره‌باغ در سال ۲۰۲۰ میلادی توسط ارمنستان پذیرفته شده است. این مسیر دسترسی باید طبق اجرای مفاد تفاهم آتش بس محل عبور و مرور باکو به نخجوان باشد، اما ترکیه و آذربایجان به دنبال در اختیار گرفتن مالکیت این محور هستند.
این به این مفهموم است که یک جغرافیا به طول ۵۰ کیلومتر و عرض چند ده متر در اختیار جمهوری آذربایجان قرار می‌گیرد و دالان جدیدی ایجاد می‌کند. این جغرافیای جدید می‌تواند معادلات قفقاز جنوبی را دست‌خوش تغییرات کند.
بر این اساس مسیر دسترسی جمهوری اسلامی ایران به اروپا از بین رفته و قطع می‌شود و ما باید برای رسیدن به قاره اروپا از یک مسیر متعلق به جبهه ترکی آذری عبور کنیم؛ این مسئله به معنای تغییر ژئوپلیتیک قفقاز جنوبی است که با منافع کشورمان در تضاد است.
جمهوری اسلامی ایران هم بارها تاکید کرده که فارغ از بحث‌ها و مسائل میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان، اجازه تغییر در جغرافیای قفقاز جنوبی را نخواهد داد، چرا که منافع ملی ما را به مخاطره می‌اندازد.
ایران همواره حامی جمهوری آذربایجان چرا که اعتقاد داریم الحاق خاک اشغال شده قره باغ از سوی ارمنستان دست درازی به حاکمیت جمهوری آذربایجان بوده که ما برا اساس قطعنامه‌های سازمان ملل مدافع آذربایجان در این رابطه بوده‌ایم.
منطقی که ایران اسلامی در منطقه دارد این نکته است که این تعهد را داریم که قره باغ را متعلق به کشور آذربایجان و بالاتر از آن متعلق به دنیای اسلامی می‌دانیم، اما تغییر ژئوپلیتیکی که بخواهد حادث شود و آذربایجان بخواهد بخشی از خاک ارمنستان را اشغال کند پذیرفته نیست چرا که این باعث به خطر افتادن منافع ملی ایران خواهد شد و به فرموده رهبر معظم انقلاب ما در مقابل این تغییر خواهیم ایستاد.
ایمنا: کودتای اخیری که در ارمنستان رخ داد و خنثی شد تا چه اندازه با مداخله کشورهای خارجی همراه بود؟ امکان دارد روسیه به دلیل اینکه ارمنستان به سمت آمریکا متمایل شده، پشت پرده این کودتا باشد؟
خورسند: نقش روسیه را در اتفاقات و تنش‌های داخلی ارمنستان می‌توان دید. در جنگ ۲۰۲۰ در عمل این روس‌ها بودند که چراغ سبز حمله آذربایجان به ارمنستان را نشان دادند و شرایط را برای باکو فراهم کردند که به خاک این کشور، حمله کند.
روسیه همچنان در جمهوری‌های استقلال یافته از اتحاد جماهیر شوروی نفوذ و تأثیر دارد و به راحتی می‌توان نقش روسیه در تحولات داخلی ارمنستان را مشاهده کرد.
هر چند من اسم این رخداد را کودتا نمی‌گذارم و معتقدم همیشه یک اپوزیسیون در کشورها وجود دارد و می‌توان گفت یک تغییر سیاسی رخ می‌دهد، دولت استعفا می‌دهد یا سقوط می‌کند پس نمی‌توان گفت ارمنستان کودتا شده بلکه یک شبه کودتا یا تغییر اتفاق افتاده است.
ایمنا: دفتر ریاست جمهوری ترکیه به طور رسمی اعلام کرد اردوغان به دعوت الهام علی اف به نخجوان رفته است تا خط لوله گاز اغدیر به نخجوان را افتتاح و مجموعه نظامی نخجوان را افتتاح کند. از طرفی آذربایجان در حال ارسال تسلیحات نظامی از باکو به نخجوان است. ارزیابی شما از این تحرکات چیست؟
خورسند: رجب طیب اردوغان از ابزار پان ترکیسم برای رسیدن به اهداف ژئواکونومیکی خود بهره می‌برد. اردوغان پان ترکیسم را برای حمایت از ترک‌ها و آذری زبانان قفقاز و آسیای مرکزی نمی‌خواهد، بلکه همه را گرفتار و قربانی منافع و اهداف ژئوپلیتیکی خود می‌کند.
سال‌ها قبل اعلام کردم که اردوغان حاضر است همه خون مردمان آسیای مرکزی و قفقاز ریخته شود و نگرانی از این بابت ندارد، اما حاضر نیست ذره‌ای از اهداف ژئوپلیتیکی خود برای ترکیه عقب نشینی کند.
ترکیه به گسترش مسیرهای ژئوپلیتیکی با استفاده از راهبردهای قومی گرایی و همزبانی روی آورده است بنابراین دغدغه یکپارچه سازی ندارد و اگر حتی این دغدغه را داشته باشد همه را قربانی اهداف خود می‌کند.
ایمنا: نقش ایران در این میان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
خورسند: تلاش می‌کنند فشار را بالا ببرند بنابراین برای دسترسی مسیر باکو به ترکیه یا باکو به نخجوان وابسته به جغرافیای تاریخی و کهن ایران هستند و پذیرش این موضوع برایشان بسیار مشکل است؛ آنها در شرایطی که می‌تواند به جغرافیای جدیدی دست یابند، همچنان محتاج به ژئوپلیتیک ایران هستند وبه اذعان خودشان تلاش می‌کنند، اما ایران زیر بار این مسائل نخواهد رفت و با این تغییر در مرز، موافقت نخواهد کرد.
ایمنا: کوچ ارامنه رخدادی بود که اخبار متعددی در رسانه‌های منطقه و جهان را به خود اختصاص داد. نظر شما در این رابطه چیست؟
جغرافیای کوهستانی قره باغ متعلق به کشور آذربایجان است و برخی از ارامنه که کوچ کردند اعلام کردند ما نمی‌خواهیم تحت حاکمیت کشور آذربایجان باشیم؛ این گروه در حال بازگشت به ارمنستان هستند بنابراین این مسئله خیلی بحرانی نیست. ارامنه اینخطه آسیب‌ها و صدمه‌هایی از محل کشمشکش‌های جنگ و نبرد دیده‌اند، اما واقعیت این است که مردم ساکن در قره باغ تا سال‌ها تحت حاکمیت ارمنستان یعنی تحت یک جغرافیای غصب شده قرار داشتند و حالا آذربایجان در حال پس گرفتن بخشی‌هایی از خاک غصب شده متعلق به خودش است. مردم هم اختیار دارند که حاکمیت آذربایجان را بپذیرند یا به وطن اصلی خود بازگردند.
نظر شما