تجارت، سناریوی مناقشه گذرگاه میانی قفقاز

خبرگزاری ایمنا؛ مهرداد حاجی زاده فلاح کارشناس و تحلیلگر مسائل اقتصادی در یادداشتی نوشت: روابط روسیه و غرب تأثیر منفی بر مسیرهای عرضه از آسیا به اروپا از طریق روسیه گذاشته است. سیاستمداران، کارشناسان، اقتصاددانان و شرکت‌های حمل و نقل شروع به جست و جو برای اتصالات حمل و نقل جایگزین برای ادامه حرکت بار بین آسیا و اروپا کردند. شاید مهمترین مسیر مورد بحث «کریدور میانی» باشد که تجارت بین چین و اروپا را از طریق قزاقستان، دریای خزر، قفقاز جنوبی-دریای سیاه یا قفقاز جنوبی ترکیه در نظر می‌گیرد.

ایده «راهروی میانی» از سال ۲۰۱۳ به عنوان یک مسیر بالقوه اضافی در طرح «کمربند و جاده» چین در جریان بوده است. اولین گام در هفتم نوامبر ۲۰۱۳ برداشته شد، زمانی که به عنوان بخشی از دومین مجمع تجارت بین المللی حمل و نقل و لجستیک «جاده ابریشم جدید» در آستانه، رهبران JSC «شرکت ملی» قزاقستان، CJSC «راه آهن آذربایجان» و JSC «راه آهن گرجستان» توافق نامه‌ای را برای ایجاد کمیته هماهنگی برای توسعه مسیر حمل و نقل بین المللی ترانس خزر امضا کرد. در فوریه ۲۰۱۴، کمیته هماهنگی توسعه مسیر حمل و نقل بین المللی ترانس خزر به منظور افزایش جریان کالا به مسیر حمل و نقل بین المللی ترانس خزر تشکیل شد.

دو سال بعد، در دسامبر ۲۰۱۶، در چارچوب این برنامه، چندین پروژه زیرساختی از جمله راه آهن باکو- تفلیس-قارص که در اکتبر ۲۰۱۷ افتتاح شد، نوسازی و توسعه بندر تجارت دریایی بین‌المللی باکو و همچنین ایجاد منطقه آزاد اقتصادی آلات محقق شده است. در آذربایجان بندر تجارت دریایی بین المللی باکو در حال حاضر توسعه یافته‌ترین سازه در شهرک آلات است. این ظرفیت تا ۱۵ میلیون تن بار شامل ۱۰۰۰۰ واحد بیست معادل (TEU) را دارد. این بندر در نهایت قادر به جابجایی ۲۵ میلیون تن محموله از جمله 500000 TEU خواهد بود.

با این حال، علی‌رغم همه این سرمایه‌گذاری‌ها، بسیاری تردید داشتند که «کریدور میانی» بتواند با حمل کالاهای چینی به اروپا از طریق مسیر قزاقستان روسیه، بلاروس رقابت کند. این موضوع بسیار پیچیده بود و عبور محموله از طریق خطوط راه آهن و دریایی، عبور از بسیاری از مرزهای ایالتی با مقررات گمرکی مختلف را در نظر می‌گرفت. به نظر می‌رسید که «کریدور میانی» همیشه نقشی فرعی در پشت مسیر روسیه- قزاقستان- بلاروس داشته باشد. با این حال، جنگ در اوکراین به طور قابل توجهی زنجیره تأمین از طریق خشکی اوراسیا را تحت تأثیر قرار داد.

از آنجایی که عبور کالاهای ترانزیتی از روسیه / بلاروس به اروپا بسیار پیچیده می‌شود، «کریدور میانی» ناگهان به جایگزینی مناسب برای شرکت‌های لجستیک اروپایی و چینی تبدیل می‌شود. از سال ۲۰۲۲، توسعه «کریدور میانی» به یکی از موضوعات مهم در مذاکرات اتحادیه اروپا با آذربایجان و جمهوری‌های آسیای مرکزی به‌ویژه قزاقستان تبدیل شده است. اتحادیه اروپا بر این مسیر تاکید زیادی دارد و آن را راهی برای تقویت روابط اقتصادی خود با چین می‌داند. چین همچنین با دور زدن روسیه، اوکراین و بلاروس متأثر از درگیری، با علاقه فزاینده به «کریدور میانی» به عنوان یک مسیر جایگزین و قابل دوام برای رسیدن به اروپا نگاه کرد.

تمرکز اولیه بر توسعه زیرساخت‌ها در طول این مسیر جدید، از جمله ایجاد گذرگاه‌های مرزی جدید، ارتقا بنادر و راه‌آهن موجود، یا ساختن گذرگاه‌های جدید بوده است. با این حال، یک جنبه مهم در بحث‌های جاری درباره راه اندازی «کریدور میانی» وجود ندارد - ژئوپلیتیک و ثبات قفقاز جنوبی به عنوان مسیر اصلی ترانزیتی برای کریدور جدید. ثبات منطقه‌ای نقش تعیین کننده‌ای در اجرای پروژه خواهد داشت. هیچ شرکت بین المللی حمل و نقل، لجستیک یا بیمه با اجرای حمل و نقل بار در مقیاس بزرگ از طریق منطقه ناپایدار موافقت نخواهد کرد.

در این زمینه، مذاکرات جاری بین ارمنستان و آذربایجان برای امضای معاهده صلح و یافتن راهکاری بلندمدت برای مناقشه آرتساخ (قره باغ کوهستانی) به طور قابل توجهی بر موفقیت احتمالی «کریدور میانی» تأثیر خواهد گذاشت. پس از جنگ ۲۰۲۰ آرتساخ، منطقه با افزایش نقش ترکیه، آذربایجان قوی‌تر و تضعیف ارمنستان با توازن قوای جدیدی مواجه شد. جنگ در اوکراین تمرکز روسیه را از منطقه تغییر داده و ترکیه و آذربایجان را در سیاست خود تهاجمی‌تر کرده است. در همین حال، در حالی که ارمنستان با دیپلماسی اجباری آذربایجان دست و پنجه نرم می‌کند و در معرض تهدید دائمی تهاجم نظامی جدید قرار دارد، وضعیت در آرتساخ هر روز بدتر می‌شود و جمعیت ارمنی منطقه را به مرز قحطی واقعی می‌رساند.

آذربایجان می‌خواهد ارمنستان را مجبور به امضای کاپیتولاسیون کند و اکثریت ارمنی‌ها را از آرتساخ بیرون کند و ارمنی‌های کمی در آنجا زندگی کنند و از آنها به عنوان ویترینی استفاده کند تا به جامعه جهانی ثابت کند که آذربایجان کشوری بردبار است که به حقوق اقلیت‌های قومی احترام می‌گذارد. برخی از خارج از منطقه ممکن است بر این باور باشند که این دستورالعملی برای ثبات طولانی مدت است و به مفهوم "بدون مردم، بدون مشکل" فکر می‌کند. با این حال، این یک منطق تحریف شده است. ارمنستان واقعاً ضعیف است، جمعیت هنوز از ضربه روحی ناشی از جنگ ۲۰۲۰ می‌گذرد و بسیاری از یک جنگ جدید می‌ترسند و این ترکیب بی تفاوتی و بی تفاوتی را ایجاد می‌کند.

با این وجود، این شرایط برای همیشه ادامه نخواهد داشت. هر وقت شروع به تغییر کرد، اگر حل و فصل مناقشه منجر به ارمن زدایی بالفعل آرتساخ و نفوذ اقتصادی آذربایجان و ترکیه به ارمنستان شود، ارمنیان داخل و خارج ارمنستان به دنبال انتقام خواهند بود. بنابراین، اگر ارمنستان مجبور به امضای کاپیتولاسیون شود، حتی اگر آن را «توافقنامه صلح» نامیده شود، این مسیری برای بی ثباتی طولانی مدت منطقه‌ای و یک جنگ دیگر ارمنستان و آذربایجان در آینده خواهد بود که قطعاً بر دورنما تأثیر منفی خواهد گذاشت. راه اندازی «کریدور میانی» صرف نظر از اینکه این کریدور فقط از مسیر آذربایجان-گرجستان عبور می‌کند یا از مسیر آذربایجان-ارمنستان نیز استفاده خواهد شد. بنابراین، هر بازیگر خارجی که در مورد «کریدور میانی» به عنوان یک پروژه ژئواستراتژیک بلندمدت که چین را به اروپا متصل می‌کند، جدی است.