به گزارش خبرنگار ایمنا، مدتی است که پای ایران به مناقشات تاریخی ارمنستان و جمهوری آذربایجان باز شده است؛ به‌طوری‌که کار به برگزاری رزمایش مشترک از سوی آذربایجان و ترکیه و به نوعی تهدید ایران و ارمنستان از یک طرف و از طرف دیگر رزمایش ایران در نزدیکی مرزهای ارمنستان و هشدار رهبر معظم انقلاب به این کشورها منجر شده است.
چندی پیش نیز وزیر امور خارجه ارمنستان راهی تهران شد و در عین حال نخست وزیر این کشور اعلام کرد هر پیمانی که بر خلاف منافع ایران باشد را امضا نخواهد کرد، اما ریشه اصلی این اختلافات چیست؟
ماجرا از اختلاف تهران و باکو بر سر مسیر اصلی ترانزیتی کالا میان ایران و ارمنستان و بازداشت دو راننده ایرانی و متوقف کردن و دریافت عوارض عبور از کامیون‌های آنها به‌دلیل ورود به خاک آذربایجان آغاز شد.
دولت آذربایجان پس از پیروزی در جنگ سال گذشته بر سر منطقه قره‌باغ، بخشی از جاده مواصلاتی بین ایران و ارمنستان را تحت کنترل درآورده و از چند ماه پیش اقدام به استقرار گشت‌های پلیس و دریافت عوارض از کامیون‌های ایرانی عازم ارمنستان می‌کند.
برای هر کامیون عبوری ایرانی ۱۳۰ دلار عوارض هنگام رفت و ۱۳۰ دلار نیز هنگام برگشت گرفته می‌شود و بسته به نوع محموله و بزرگ بودن کامیون‌ها عوارض دریافتی تغییر می‌کند. در این بین دولت باکو اقدام به بازداشت دو راننده ایرانی به خاطر عدم پرداخت عوارض کرد که با تلاش‌های دیپلماتیک ایران، این دو راننده به کشور برگردانده شدند.
مسیر جاده‌ای کاپان به گوریس ۸۰ کیلومتر بوده و بیش از ۲۰ کیلومتر آن پس از جنگ سال گذشته قره‌باغ به کنترل نیروهای آذربایجان درآمده است. الهام علی‌اف، رئیس جمهوری آذربایجان پیش‌تر در مصاحبه‌ای دریافت عوارض از کامیون‌های ایرانی را در راستای حق حاکمیتی کشورش بر این منطقه دانسته بود.
ایران و ارمنستان برای خلاصی از این وضعیت، مسیر جایگزین دارند که البته هنوز تکمیل نشده و در صورت تکمیل، نیازی به عبور کامیون‌ها از مسیر کاپان-گوریس نخواهد بود.
رزمایش فاتحان خیبر نزاجا با حضور تیپ‌های ۲۱۶ زرهی، ۳۱۶ زرهی، تیپ ۲۵، گروه ۱۱ توپخانه، گروه پهپاد، گروه ۴۳۳ مهندسی رزمی و با پشتیبانی بالگردهای هوانیروز در منطقه عمومی شمال غرب کشور در تاریخ ۱۲ مهرماه ۱۴۰۰ با هدف هشدار به جمهوری آذربایجان و متحد در سایه وی یعنی ترکیه برگزار شد.
امیر سرتیپ کیومرث حیدری، فرمانده نیروی زمینی ارتش در این رابطه گفته بود که «این رزمایش حساسیت ویژه‌ای دارد و آن حضور پیدا و پنهان عناصر رژیم صهیونیستی و همچنین تعداد قابل توجهی از تروریست‌های داعشی در کشورهای منطقه است.»
در جریان جنگ سال گذشته بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان بر سر منطقه مورد مناقشه «قره‌باغ»، گزارش‌هایی از حضور شبه‌نظامیان مخالف بشار اسد در حمایت از جمهوری آذربایجان در این جنگ منتشر شد. این افراد که از سوی کشور ترکیه حمایت می‌شدند، در جنگ داخلی سوریه در برابر بشار اسد می‌جنگیدند.
این، نقطه دیگری از اختلافات ایران و آذربایجان است. اسرائیل در همکاری نظامی با جمهوری آذربایجان به نزدیکی مرزهای ایران آمد و نسبت به این موضوع بارها از سوی مقامات ایران هشدار دریافت کرد؛ زیرا تهران حضور فیزیکی رژیم صهیونیستی در مرزهای شمالی را تحمل نمی‌کند.
حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه بارها باکو را متهم کرده که به نیروهای اسرائیل اجازه داده در مرزهای ایران با جمهوری آذربایجان اقدامات تحریک‌آمیز انجام دهد و هشدار داده که ایران این فعالیت‌ها و تلاش برای تغییر ژئوپلیتیک منطقه و مرزها را تحمل نخواهد کرد.
این اختلافات به همین‌جا ختم نشد و ادامه تنش‌ها پس از برگزاری رزمایشی به میزبانی جمهوری آذربایجان و با حضور پاکستان و ترکیه در روز ۲۱ شهریورماه آغاز شد.
وزارت دفاع ترکیه با انتشار اعلامیه‌ای اعلام کرد که «هدف از این رزمایش همبستگی بیشتر میان سه کشور، تبادل تجربیات و اطلاعات نظامی است.» پاکستان و ترکیه بیشترین حمایت‌ها را از جمهوری آذربایجان در جریان جنگ ۴۴ روزه سال گذشته با ارمنستان بر سر قره‌باغ انجام داده بودند.
در آن زمان فداحسین مالکی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در مصاحبه‌ای با اشاره به اینکه اسرائیل قصد تغییر معادلات منطقه را دارد و باکو باید مراقب این موضوع باشد، گفته بود که «جمهوری اسلامی همان‌طور که این مانور را رصد کرد همه تحرکاتی را که در آن‌سوی مرزها صورت می‌گیرد، رصد می‌کند و نسبت به برخی تحرکات شک برانگیز هشدار می‌دهد.»
اما دلیل نزدیکی جمهوری آذربایجان و رژیم صهیونیستی چیست؟
اسرائیل ۴۰ درصد نفت خام مورد نیاز خود را از باکو وارد می‌کند. این نفت از طریق خط لوله از آذربایجان به بندر سیهان ترکیه در کنار دریای مدیترانه و از آنجا به اسرائیل منتقل می‌شود. در مقابل آذربایجان بخش مهمی از نیاز تسلیحاتی خود را از رژیم صهیونیستی تأمین می‌کند.
مؤسسه تحقیقات بین‌المللی صلح استکهلم برآورد کرده که ۶۰ درصد جنگ‌افزار وارداتی جمهوری آذربایجان از اسرائیل خریده می‌شود. بنا بر برخی گزارش‌های دیگر، صادرات جنگ افزار اسرائیل به آذربایجان شامل موشک، سیستم رادار، مهمات و به خصوص پهپاد است که در برتری نظامی این کشور در جنگ با ارمنستان نقشی کلیدی داشت.
روزنامه آلمانی دویچه‌وله در گزارشی نوشت که «جمهوری آذربایجان علاوه بر روابط نزدیک تجاری و سیاسی، به لحاظ جغرافیایی هم برای اسرائیل از جاذبه زیادی برخوردار است؛ زیرا مرزهای مشترک زیادی با ایران دارد. موساد از مرزهای جمهوری آذربایجان برای رخنه به تهران و عملیات‌های مختلف، استفاده می‌کند.»
سوال دیگر این است که نقش ترکیه در ارتباط چیست؟
بر اساس گزارش‌ها، الهام علی‌اف، رئیس جمهوری آذربایجان با هدف بهبود روابط ترکیه و اسرائیل به رشته گام‌های عملی روی آورده است. علی‌اف در آخرین گفت‌وگوی تلفنی خود با رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، پیشنهاد میانجی‌گری برای تنش‌زدایی از روابط اسرائیل و آنکارا را مطرح کرد که والانیوز و جروزالم پست به سرعت دراین‌باره نوشتند که «دو دولت ترکیه و اسرائیل فعلاً به این کوشش، روی باز نشان داده‌اند.»
به نوشته رسانه‌های اسرائیلی، حمایت مشترک نظامی اسرائیل و ترکیه از آذربایجان در جنگ قره‌باغ، به الهام علی‌اف جهت تلاش برای رفع تنش ترکیه و اسرائیل انگیزه داد. مقامات ارشد باکو از جمله حکمت حاجی‌اف، مشاور ارشد الهام علی‌اف به صورت آشکار کارایی تسلیحات اسرائیل، از جمله پهپادهای تهاجمی از نوع انتحاری را در نبردهای قره‌باغ تحسین کرده بودند.
اردوغان که پیشینه طولانی در بیان اظهارات تند علیه اسرائیل دارد، ظاهراً در پاسخ به کوشش الهام علی‌اف برای بهبود رابطه ترکیه با رژیم صهیونیستی، از بیان انتقاد از اسرائیل خودداری کرده است.
با وجود همه این اختلافات و اقدامات، مقامات ایران بارها اعلام کرده‌اند که اختلافات باید با مذاکره و بدون مداخله کشورهای خارجی حل شود، اما برخی شیطنت‌ها از سوی کشورهای معلوم‌الحال سدی در برابر تلاش‌ها برای حل اختلافات از راه گفت‌وگوی‌های بدون واسطه شده و باید دید در روزهای آتی تحولات منطقه به چه سمتی می‌رود.
آذربایجان و ترکیه به دنبال مدیریت مناقشه قفقاز هستند
حسن بهشتی‌پور، کارشناس مسائل قفقاز دراین‌باره به خبرنگار ایمنا می‌گوید: علی‌رغم اینکه به نظر می‌رسد مناقشات قفقاز طی روزهای گذشته تا حدودی کاهش یافته، اما اظهارات مقامات آذربایجان و ترکیه نشان می‌دهد برخی از قدرت‌های فرامنطقه‌ای به دنبال اتصال نخجوان به خاک اصلی آذربایجان هستند، اما این موضوع قطعاً تهدیدی جدی برای منافع ملی ایران تلقی می‌شود؛ زیرا این تغییر ژئوپولتیک اتفاقات متفاوتی را در منطقه رقم خواهد زد.
به گفته وی، اگر قرار باشد مرزهای تاریخی و جغرافیای کشورهای حوزه دریای خزر تغییر کند، قطعاً مالکیت بسیاری از مناطق تغییر خواهد کرد؛ بر همین اساس به نظر می‌رسد ترکیه و آذربایجان از مناقشه فعلی قفقاز پیشمان بوده و به دنبال مدیریت شرایط فعلی هستند.
به عقیده این کارشناس مسائل قفقاز، اظهارات ضد ایرانی مقامات آذربایجان در راستای اهداف رژیم صهیونیستی است؛ این رژیم طی سال‌های گذشته به دنبال درگیر کردن تهران با کشورهای منطقه بوده که البته ایران نیز همواره تلاش کرده از هرگونه درگیری با کشورهای همسایه پرهیز کند.
بهشتی‌پور خاطرنشان می‌کند: کشورهای ترکیه و آذربایجان به دنبال مدیریت هرچه سریع‌تر این مناقشات هستند و قطعاً برگزاری اجلاس‌های سه جانبه ایران، آذربایجان و ترکیه می‌تواند در این خصوص مفید باشد.
رژیم صهیونیستی بیشترین بهره را از تنش در منطقه می‌برد
سیدرضا صدرالحسینی، کارشناس مسائل منطقه نیز به ایمنا می‌گوید: دولت آذربایجان باید نسبت به وظایف همسایگی خود دقت بیشتری کند و توجه داشته باشد که هرچقدر روابط بین کشورهای منطقه دچار تنش شود، دشمنان همه کشورها که به دنبال سلب آسایش از مردم منطقه هستند، حداکثر سوءاستفاده را از آن می‌برند.
به گفته وی، ایران در خصوص حضور صهیونیست‌ها در اطراف مرزهای خود حساس بوده و متأسفانه رابطه بین آذربایجان و رژیم صهیونیستی نیز افزایش یافته است؛ از این رو مقامات تهران آمادگی برخورد با هر آنچه در ضدیت با منافع ملی است را دارند.
به عقیده این کارشناس مسائل منطقه، یکی از مهمترین اهداف رژیم صهیونیستی در باکو این است که خود را از تنگنای تنفسی نجات دهد. به نظر می‌رسد همکاری بین باکو و تل‌آویو همکاری جدیدی نیست، اما افزایش آن به دلیل موفقیت‌هایی بوده که محور مقاومت در حوزه‌های مختلف پیدا کرده است.
به گفته صدرالحسینی، رژیم صهیونیستی، باکو را مکانی برای خروج از محاصره خود توسط مقاومت می‌داند؛ بنابراین تلاش می‌کند تا با سرمایه‌گذاری بر برخی مراودات نظامی، ارتباطات خود با باکو را افزایش دهد که دستاورد قابل توجهی برای مردم آذربایجان نداشته است.
این کارشناس مسائل منطقه با اشاره به اهمیت جاده ترانزیتی منطقه قفقاز برای ایران خاطرنشان می‌کند: مهمترین ویژگی این جاده، رابطه کشورمان با ارمنستان به عنوان همسایه‌ای بی‌دردسر است؛ ایران علاقه‌مند نیست که تغییرات ژئوپلیتیک منطقه‌ای و مرزی در اطرافش ایجاد شود و در صورت هرگونه تغییر در مرزها، با شدت عمل با آن برخورد خواهد کرد.
نظر شما