به گزارش خبرنگار ایمنا، امام خمینی (ره) بنیان‌گذار کبیر انقلاب اسلامی، ایده برآمده از اندیشه‌ای را در پیش گرفتند که باور آن برای شمار زیادی از افراد ممکن نبود. امام راحل (ره) معتقد بودند اگر ما بتوانیم آگاهی‌های جامعه را رشد دهیم و ملت را متوجه شأنی کنیم که خداوند متعال به آنها ارزانی داشته، قادرند چرخه استبداد و سلطه را زمین بزند و آنها را از ایران اخراج کنند. اگرچه برای نسل ما که مخاطب امام (ره) بود، شاید این حرف‌ها قابل‌هضم نبود؛ اما بعدها در عمل به این نکته رسیدیم که این بهترین و کم‌هزینه‌ترین راه بود که می‌توانست یک تحولی را در ایران رقم بزند.
تحولی برآمده از فرهنگی غنی و انقلابی که تأثیرگذاری آن را پس از گذشت ۴۴ سال از پیروزی انقلاب ۵۷ را می‌توان نه تنها در برخی کشورها و ملت‌های منطقه، بلکه تا دوردست‌ها و حتی در دل ایالات متحده و نظریه پردازان آن هم مشاهده و لمس کرد.
فرهنگ اصل و ریشه بنیادین دیگر ابعاد و عناصر جامعه است و زنان به عنوان نیمی از جامعه در این میان نقش و تأثیری دارند که شاید کمتر به آن پرداخته و واکاوی شده است.
زهرا عسگری، کارشناس ارشد مطالعات زنان و پژوهشگری در حوزه‌های علوم انسانی و زن و خانواده است و در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا در رابطه با نقش زنان در پیروزی و تداوم انقلاب و ابعاد فرهنگی و اجتماعی حضور آنها، قبل، حین و پس از پیروزی انقلاب پاسخگوی پرسش‌های ما بوده است.
جایگاه والای فرهنگ از دیدگاه امام‌خمینی (ره) و امام خامنه‌ای را برای مخاطبان ما شرح می‌دهید؟
در بین مقوله‌ها و حوزه‌های متعدد و مختلف همچون سیاست، اقتصاد، هنر، ورزش، اجتماع و سایر عناصر، «فرهنگ» از جایگاه و اهمیت به مراتب بالاتر و بیشتری برخوردار است.
از نظر امامین انقلاب این نگاه بارها تأیید و تکرار شده و حتی ذات انقلاب ما به لحاظ ساختار سیاسی، یک انقلاب فرهنگی در دوران معاصر و عصر حاضر است. انقلاب و رأی بحث سیاسی یک انقلاب فرهنگی است چون پشتوانه آن هم نظریه فرهنگی است که نوع زندگی بشریت را تغییر می‌دهد و مؤلفه‌های دیگری را وارد زندگی او می‌کند.
فرهنگ به قدری مهم است که رهبر حکیم انقلاب در سال آذرماه سال ۹۲ فرهنگ را هویت یک ملت دانسته‌اند و می‌فرمایند: ارزش‌های فرهنگی روح و معنای حقیقی یک ملت است.
ایشان در جایی دیگر درباره اینکه چرا تمرکز دشمنان بر روی فرهنگ بیشتر از همه جا است، فرموده‌اند: این موضوع به‌خاطر تأثیر زیادی که مقوله فرهنگ دارد. در واقع همه چیز مرتبط بر فرهنگ است. فرهنگ ذیل و حاشیه اقتصاد نیست، حاشیه و ذیل سیاست نیست، اقتصاد و سیاست حاشیه و ذیل بر فرهنگ هستند.
معظم‌له در سال ۹۳ و در حرم مطهر امام رضا (ع) در مشهد مقدس می‌فرمایند: فرهنگ از اقتصاد هم مهم‌تر است چون فرهنگ، به معنای هوایی است که تنفس می‌کنیم؛ شما به ناچار هوا را تنفس می‌کنید، چه بخواهید، چه نخواهید. اگر این هوا تمیز باشد، آثاری در بدن شما دارد. اگر این هوا کثیف باشد، آثار دیگری دارد.
بنابراین باید همواره به این موضوع تاکید کنیم که فرهنگ هویت یک ملت است و ارزش‌های فرهنگی روح و معنای حقیقی یک ملت هستند.
به نظر می‌رسد فرهنگ مانند یک چتر وسیع، بر همه بخش‌ها و امور سایه افکنده و هیچ چیزی نیست که تحت تأثیر مسئله فرهنگ نباشد و از آن تأثیر نپذیرد.
حدود نیمی از جامعه را زنان شامل می‌شوند. این گروه در پیروزی انقلاب چه نقشی داشتند؟
اینکه زنان از نظر آمار نیمی از جامعه را تشکیل می‌دهند درست؛ اما زنان از نظر آثار تمام گروه‌ها و اقشار جامعه را تحت تأثیر خودشان قرار می‌دهند. این یک واقعیت غیرقابل انکار است از این نظر که زنان هم در فرآیند جامعه سازی می‌توانند تأثیرگذار باشند و هم به لحاظ نقش انسان سازی که دارند در تربیت کل جامعه مؤثر هستند.
اگر می‌خواهیم تغییر بنیادین در فضای اجتماعی صورت گیرد، باید از تربیت و نقش خطیر مادری آغاز کنیم و آن را مورد تاکید قرار دهیم. حتی تغییر و تحولاتی که مدنظر داریم را در این بخش دنبال و لحاظ کنیم.
از دید حضرت امام (ره) نبرد تمام‌عیار فرهنگی، محیط منازعه امروز و فردای زنان ما است. در جهان کنونی، زن نقشی انکارناپذیر در فرهنگ ملت‌ها دارد. او چگونه این نقش را ایران اسلامی ایفا کرده است؟
در سه ساحت می‌توان به این سوال پاسخ داد و درباره نقش زن در نبرد فرهنگی امروز حرف زد و سخن گفت. ابتدا اینکه در ساحت فردی یک زن خود را در کجای این عالم ببیند و نقش خود را چه نقش و در چه جایگاهی بداند؟ این مهم موضوعی است که حتی در رفتار روزانه این زن تأثیرگذار است.
در ساحت فردی، یک فرد تعریفی که از خودش دارد و هویتی برای خویش قائل است و جهان بینی او برایش اهمیت دارد؛ حتی بر نقش آفرینی او تأثیرگذار است.
در ساحت دوم یعنی نقش مادری زن در خانواده باید گفت، آیا زن را باید در ساحت یک موجود انسان ساز تعریف کرد یا اینکه برای او نقش اجرایی قائل شد که برخی امور و فعالیت‌ها را باید انجام دهد. اینکه زن یک نوع از خودگذشتگی برای دیگران قائل باشد یا اینکه به این نقش، نگاه تربیتی و فرهنگی داشته باشد. درواقع باید نگاه او این باشد که نقش انسان سازی او هم ردیف کلام‌الله وحی یعنی قرآن کریم است چراکه یک زن می‌تواند کلیه شئونات زندگی فرزندانش را تحت تأثیر قرار دهد.
زن در ساحت سوم زنی است که می‌تواند در خیلی از ابعاد نقش ایفا کند و تأثیرگذار واقع شود؛ به‌ویژه در عرصه‌های تصمیم‌گیری و تصمیم سازی.
مطلوب ما این نیست که زنان در امور اجرایی خانه و امور اجرایی جامعه فعال شوند، اما به‌عنوان نیروی اجرایی آن هم در فضای خانه و خانواده و همچنین در فضای جامعه نیاز داریم و نمی‌توانیم این گروه را حذف کنیم.
مطلوب این است که زن در عرصه تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی در فضای خانه، خانواده و اجتماع بتواند نقش آفرینی کند تا نقش او تأثیرگذار باشد. این مهم مستلزم آگاهی و نوعی بینش و دانش است که سازنده فرهنگی و اجتماعی یک خانواده و جامعه پیرامون او خواهد بود. دقیق‌تر اینکه این بینش از همان جهان بینی فرد نشئت می‌گیرد.
زن الگوی انقلاب اسلامی چگونه زنی است؟ اگر زن یا زنانی می‌شناسید که الگو هستند هم نام ببرید.
در فضای انقلاب اسلامی یک نقش آفرینی پیشرو از زنان شاهد هستیم که خط بطلانی بر رویکردهای قالبی که در جهان و در حوزه زنان وجود دارد کشیده؛ هم بر رویکرد مدرن که هویت زن را تنها به هویت اجتماعی او معطوف می‌کند و توجه می‌دهد و در واقع از هویت خانوادگی او غفلت دارد و زن انقلابی مورد نظر ما هم با این رویکرد غربی مخالف است و هم با رویکرد سنتی شرقی متحجر که معتقد است؛ زن امکان بیرون آمدن از خانه ندارد و این رویکرد سنتی زن را فقط در نقش‌های خانگی او تعریف می‌کند.
این نوع نقش آفرینی زنان در انقلاب اسلامی بر هر دو رویکرد غربی و شرقی که اشاره شد خط بطلان می‌کشد. اگرچه به لحاظ نظری و نظریه پردازی نوع حضور زنان در فضای انقلاب را هنوز هم نتوانسته‌ایم تئوری پردازی کنیم، اما واقعیت این است که در صحنه عمل و اجرا با یک نوع نقش آفرینی زنانه در شرایط و فضای آن دوره روبه‌رو هستیم که با نقش آفرینی زنان در دیگر ممالک دنیا متفاوت است.
آن یک مدل نقش آفرینی پیشرو بوده که زنان نمی‌نشسته‌اند که تبعیت کنند یا منتظر بمانند که سایر اعضا خانواده چه می‌کنند تا بعد آنها تصمیم بگیرند. زنان آن دوره با همان امکانات حداقلی ارتباطی در خیلی از عرصه‌ها اعم از سخنرانی‌ها، تظاهرات، شعار نویسی، تبلیغات و دیگر عرصه‌های مذهبی، سیاسی و فرهنگی حضور داشتند و نگاه امام و انقلاب را برای سایرین تبیین میکردند.
آن اتفاقی شاخص بود که ما بعدها نتوانستیم باهمان رویکرد آن را تداوم بدهیم و دنبال کنیم. در زمان دفاع مقدس هم این نوع نقش آفرینی را از طرف زنان داریم اما مختصات آن اندک تفاوت‌هایی با دوران انقلاب دارد.
در فضای انقلاب اسلامی هفت هزار زن شهید داریم که کنگره‌ای هم برای آنها برگزار شد. این تعداد بالای شهدای زن اعجاب برانگیز است و متأسفانه خیلی نام و نشانی از آنها برده نمی‌شود. حتی مستند سازی و فیلمی از آنها ساخته نشده. جا دارد بیش از این روی شخصیت‌های زن قهرمان وطن و نقش آفرینی و تأثیرگذاری آنها کار شود.
مرضیه دباغ در فضای انقلاب اسلامی یک نمونه خاص هستند که حتی از این زن انقلابی هم کم دیده و کمتر شنیده‌ایم. زنی که با حکم امام راحل (ره) به فرماندهی سپاه انتخاب می‌شود در حالی که همان زمان پنج فرزند داشته است. وی هم نقش خانوادگی و هم نقش اجتماعی خود را به خوبی اجرا کرده است. بانو دباغ به قدری از همسر و زندگی خودشان راضی هستند که شهرت فامیل خود را از حدیدچی به دباغ که فامیل همسرشان بوده تغییر می‌دهند، برای اینکه از همسرشان تقدیر کرده باشند و این نام خانوادگی در تاریخ ثبت شود و به یادگار بماند. همچنین وی مفتخر شد یکی از سه سفیر حضرت امام (ره) برای ابلاغ نامه تاریخی به گورباچف رئیس جمهور اتحادیه جماهیر شوروی باشد.
این زن به واقع تحولی در مباحث زنان ایجاد کرده است اما شخصیت و فعالیت‌های او چندان بررسی و به آن پرداخته نشده است.
در رابطه با خانواده شهدا به‌ویژه همسران و مادران شهدا هم همین‌گونه است؟
بیشتر در فضای پس از انقلاب از مادران و همسران شهدا شنیده‌ایم یا مطالبی خوانده‌ایم، هر چند آنها هم اثرگذار بوده‌اند و فداکاری و ایثار آنها غیرقابل توصیف است اما نباید تنها به یک مجموعه نگاه و توجه داشت. زنان الگو در دوران انقلاب اسلامی زنانی هستند که همچون مرضیه دباغ توانسته‌اند تمام توانمندی و استعدادشان را در فضای انقلاب به منصه ظهور برسانند و در خدمت و مسیر آرمان‌های انقلاب قرار بدهند.
زنان در ترویج فرهنگ ایرانی اسلامی چه نقشی دارند؟
هر انسانی به دلیل اینکه دارای اختیار است و می‌تواند انتخاب‌گر باشد، در فضای زندگی خود و اطرافیانش تأثیرگذار است. یک زن می‌تواند دایره تأثیر را فقط خانواده خود قرار دهد یا اینکه کمی وسیع‌تر نگاه کند و اجتماع را هم در این دایره جای دهد.
هر کدام از ما یک رسانه هستیم و سبک زندگی هر فرد و خانواده‌ای یک رسانه است. قناعت، ساده زیستی، نوع لوازم زندگی، حتی برنامه‌ریزی و زمان بندی برای انجام امور روزانه، همه نمودها و نمادهای بینش، دانش و گرایش‌های ما در دنیای کنونی است.
دنیایی که مملو از تضاد است و افکار متضاد در فضای جامعه وجود دارد. کوچک‌ترین رفتار و کوچک‌ترین گفتار ما می‌تواند تأثیرگذار باشد. امروز رقابت و جنگی که بر سر نماد حجاب وجود دارد برای همین موضوع است.
چرا که در بسیاری دیگر از کشورها زنان پوشش اسلامی دارند اما اینقدر روی آنها حساسیت نیست که این پوشش را استفاده نکنند. این به علت الگودهی زنان ایرانی است و تغییری که می‌تواند در افکار، عقاید و دیدگاه‌های سایرین ایجاد کنند برای آنها ملاک است.
زنان ایرانی با وجود اینکه پوشش دارند، می‌توانند در عرصه‌های مختلف فعال باشند و از انزوا، خانه نشینی و خنثی بودن و رشد نیافتن فاصله بگیرند.
این یک پیام مهم برای دنیای امروز است. اگر فردی اخلاص داشته باشد و به مقامات معنوی برسد ضریب تأثیرگذاری او به مراتب بیشتر می‌شود؛ زنان هم به سبب توان و قدرت نرمی که دارند می‌توانند در این رابطه بیشتر تأثیرگذار باشند.
فاصله گرفتن زنان از رویکردهای قالب مانند مصرف و تجمل گرایی می‌تواند در فضای اقتصاد و فرهنگ اجتماع تأثیر زیادی بگذارد. در مجموع معتقدم در دنیای امروز نوع منش و رفتار تک تک افراد و خانوارها، زیر ذره بین لنز دوربین‌ها است و همه می‌توانیم تأثیرگذار باشیم و فعالیت‌ها را جهت دهی کنیم.
نظر شما