به گزارش خبرنگار ایمنا، منصور قاسمی امروز _ چهارشنبه چهاردهم دی _ در چهارمین نشست «نگاهی به گویش‌ها و لهجه‌های اصفهان» که در مرکز اصفهان‌شناسی و خانه ملل برگزار شد، اظهار کرد: استان اصفهان ازلحاظ داشتن بیشترین حجم و سهم از گویش‌های مرکزی کشور ایران، دارای نقطه قوت با توانایی بسیار زیاد است، اما به ماندگاری این پتانسیل ارزشمند چندان توجهی نشده است.
وی با بیان اینکه به‌سرعت به سمت فراموشی و نابودی یک میراث جاودان تحت عنوان گویش‌های محلی ایرانی و ایران مرکزی حرکت می‌کنیم، افزود: زمانی که موضوع فراموشی و نابود شدن گویش‌ها مطرح شد، مرکز اصفهان‌شناسی و خانه ملل به این مبحث ورود پیدا کرد تا سهمی در احیا و زنده نگهداشتن این گویش‌ها و لهجه‌های کهن داشته باشد و قدمی در این مسیر بردارد که ستودنی است.
قاسمی با بیان اینکه بحث زبان‌شناسی همیشه با داده‌های ملموس و فیزیکی بخش تاریخی را از هزاره‌ها و دوران پیشین شناسایی می‌کند، ادامه داد: عدد و تاریخی نمی‌توان برای آن در نظر گرفت، اما مقیاس سنجش در زبان‌شناسی، همان داده‌های ملموس و فیزیکی است.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: بحث درباره دوره باستانی «مادها» همواره به بن‌بست می‌رسد. چراکه داده‌ها از آن دوران کهن بسیار محدود است و تنها آثار بسیار اندکی در استان‌های غربی ایران از آن زمان بر جای مانده است؛ لذا ملزم هستیم تاریخ مادها را نیز به شکل محدود و براساس گمان و حدس دنبال کنیم.
زبان‌شناسی، علم داده‌های ناملموس
قاسمی تصریح کرد: علم زبان‌شناسی دانشی است که هم بر اساس داده‌های ناملموس و هم بر اساس اسناد در رابطه با تاریخ مطالعه می‌کند. زبان‌شناسی هم در حوزه تاریخ مادها می‌تواند به‌ویژه ازنظر جغرافیایی و محدوده‌ای کمک‌کننده و راهگشا باشد.
وی تاکید کرد: سارگون دوم که حدود سال ۷۱۴ سومین تهاجم را به سرزمین مادها انجام داد، کتیبه‌ای در استان کرمانشاه برجای گذاشت. ترجمه کتیبه تفکیک خوبی از سرزمین مادها ارائه می‌دهد و بر اساس این کتیبه، می‌توانیم سه سرزمین را برای مادها تعریف کنیم.
این زبان‌شناس خاطرنشان کرد: مادها شامل ساکنان کوهستان، مادهای راگیانا و مادهای اوزاکاندانا می‌شدند. راگیانا در ری باستان، کوهستانی‌ها در همدان و نهاوند و اوزاکانداناها به‌عنوان ساکنان سرزمین‌های حاشیه دریاچه نمک شناخته می‌شوند.
قاسمی تاکید کرد: زمانی که تمدن تپه سیلک را بررسی کنیم، متوجه می‌شویم این تمدن در هزاره اول پیش از میلاد نابود شده است و زمانی که کتیبه سارگون را مطالعه کنیم، متوجه می‌شویم که اوزاکاندانا در حاشیه کویر نمک با منطقه سیلک کاشان امروز مطابقت دارد.
وی اظهار کرد: ازنظر مطالعات زبان‌شناسی در سرزمین ایران با مهاجرت‌هایی که به آن شده، سه زبان به‌عنوان زبان اصلی و یک زبان یعنی ایلامی که از قدیم در ایران و در محدوده استان خوزستان بوده، وجود داشته است.
این زبان‌شناس با بیان اینکه استقرار همواره باعث مطرح شدن موضوع زبان‌های آریایی، هند و اروپایی، هند و ایرانی و نیاایرانی از هزاره دوم قبل از میلاد شده است، گفت: زبان نیاایرانی یا همان زبان آغازین، به چهار شاخه اوستایی، مادی، فارسی و ساکایی تقسیم می‌شود و درواقع از فارسی باستان و زبان‌های فارسی میانه نشئت می‌گیرد که حاصل آن زبان دری و فارسی نوین امروزی است.
وی تصریح کرد: سه شاخه دیگر یعنی مادی، ساکایی و اوستایی یادگاران خوبی برای ما برجای گذاشته‌اند. در حاشیه شهر اصفهان در سده امروزین، ساختار زبان و دستورزبان خوبی برجای مانده است که هم ساختار واژگانی و هم اصول و قواعد دستوری دارد.
قاسمی اظهار کرد: زمانی که این مناطق و گویش‌هایشان را مطالعه کنید، متوجه می‌شوید که نزدیکی‌هایی ازنظر گویشی با گویش کلیمیان جویباره و از سمت دیگر تا حوضه زاینده‌رود شرق و گاوخونی دارند. به این مفهوم که درواقع یک نوع استقرار اتفاق افتاده است.
وی تصریح کرد: خطه‌ای همچون اصفهان برای اولین بار در دوره آل‌بویه به‌عنوان مرکز حکومت انتخاب می‌شود و گویش پهلوی خود را از دست می‌دهد و به سمت گویش فارسی معیار با لهجه اصفهانی می‌رود. همچنین از مسیر جاده کاروان به سمت جاده یزد یا از سگزی به سمت شرق اصفهان روستا به روستا لهجه‌ها و گویش‌ها متفاوت است و این موضوع ازنظر زبان‌شناسی و ساختار زبانی بسیار جالب است.
این استاد تاریخ افزود: بسیاری از این گویش‌ها با واژگان قوی و دارای دستورزبان قاعده‌مند دارای افعال باقاعده و بی‌قاعده هستند و ساختار مصدری پنج‌گانه دارند؛ این در حالی است که زبان فارسی مصدر یگانه دارد. درواقع این به‌عنوان یک حسن بسیار خوب برای آن گویش‌ها در ایران مرکزی است.
ژوکوفسکی روسی و پژوهش درباره گویش‌های ایران و اصفهان
وی با بیان اینکه کار تفکیک و شناسایی گویش‌ها را اروپایی‌ها برای ما انجام داده‌اند، ادامه داد: افرادی همچون والنتین آلکسیویچ ژوکوفسکی، خاورشناس روس، از سال ۱۸۸۰ میلادی با سفر به ایران و طی کردن محدوده ماد باستان، از آذربایجان تا حاشیه ایران مرکزی تا کرمان و اصفهان پیش رفتند و به تحقیق پرداختند. ژوکوفسکی شش شاخه برای گویش‌های مرکزی ایران تعریف کرد که مطالعات در حوزه مرکزی دقیق‌تر بوده و نتایج خوبی داشته است.
قاسمی تاکید کرد: ژوکوفسکی همه این گویش‌ها را در زیرمجموعه گویشی بسیار قوی به نام «راجی» معرفی کرد. گویشی که در محدوده ابوزیدآباد، آران و بیدگل و شمال کاشان امروزی داریم. او راجی را به‌عنوان گویش مادر معرفی کرد. نظریه او این بود که گویش راگیانا یا راژیانا همان اسم باستانی ماد است و مطالعه‌ای که انجام داد این بود که اگر محدوده‌ای که این گویش‌ها توسط مردم بر زبان جاری است را به‌صورت نقطه ترسیم کنیم، حاصل کار به موضوعی تبدیل می‌شود که ما تحت عنوان ماد سفلی یا ماد علیا می‌توانیم بشناسیم.
این استاد تاریخ با بیان اینکه سرزمین اصفهان، استان مرکزی و بخش‌هایی از استان‌های تهران، یزد و سمنان را به‌عنوان ماد بزرگ می‌شناسیم، اظهار کرد: ماد کوچک شامل کردستان، آذربایجان امروزی و آذربایجان سیاسی بوده است. از سده یازدهم و دوازدهم به‌دلیل استقرار ترکان سلجوقی در بخش‌های ماد کوچک، زبان و گویش وارداتی به آن منطقه تحمیل شد.
نظر شما