سپسیس؛ بیماری مرگبار را بشناسید

به گزارش خبرنگار ایمنا، سپسیس در پاسخ به عفونت رخ می‌دهد، وقتی سپسیس زود تشخیص داده نشود و سریع کنترل نشود، می‌تواند منجر به شوک سپتیک، از کار افتادگی چند عضو و مرگ شود، بیمارانی که مبتلا به COVID-۱۹ شدید و سایر بیماری‌های عفونی هستند، در معرض خطر بیشتری از ابتلاء به بیماری سپسیس قرار دارند و می‌میرند.

سپسیس، بعد از عفونت‌های ریه و بیماری ایدز، سومین علت مرگ به دلیل عفونت بوده، با در نظر گرفتن روند زیاد بروز و مشکلات متعاقب آن (از جمله شوک سپتیک) شایع‌ترین علت مرگ در بخش‌های مراقبت ویژه است. سپسیس ناشی از باکتری‌های گرم منفی از جمله مهم‌ترین علل ایجاد سپسیس است و در ۲۰ سال اخیر روند ابتلاء به آن رو به افزایش بوده است.

نیمی از افرادی که با سپسیس دوام می‌آورند، بهبودی کامل یافته و بقیه در عرض یک سال می‌میرند یا تحت تأثیر ناتوانی‌های طولانی مدت قرار می‌گیرند. اولین گزارش جهانی سازمان بهداشت جهانی در مورد سپسیس (sepsis) نشان می‌دهد که تلاش برای مقابله با میلیون‌ها مرگ و معلولیت ناشی از این نوع عفونت به دلیل وجود فاصله جدی کشورها در رابطه با در اختیار داشتن دانش و اطلاعات درمان این بیماری با مشکل روبه رو شده است، این شکاف اطلاعاتی به ویژه در کشورهای با درآمد کم و متوسط عواقب وخیمی دارد.

بیماری عفونی منجر به سپسیس می‌شود

بر اساس مطالعات بین المللی هر ساله بیماری عفونی یک میلیون نفر منجر به سپسیس می‌شود و میلیون‌ها نفر نیز دچار انواع معلولیت‌های مختلف می‌شوند. متأسفانه بسیاری از این قربانیان کودک هستند. به نظر می‌رسد دسترسی به داده‌های بهتر در این باره یک نیاز جهانی است. بیشتر مطالعات منتشر شده در مورد سپسیس توسط بیمارستان‌ها و واحدهای مراقبت‌های ویژه در کشورهای با درآمد اقتصادی بالا انتشار یافته است. شواهد کمی از بقیه کشورهای جهان به سازمان بهداشت جهانی ارائه شده است.

علاوه بر این تعاریف مختلفی از سپسیس و معیارهای تشخیصی عفونت حاد، کدگذاری آن و حتی معیارهای ترخیص از بیمارستان وجود دارد که موجب می‌شود آمار واقعی جهانی مبتلایان دشوار و درک صحیح از بار واقعی جهانی سپسیس را دشوار کند.

«تدروس آدانوم» مدیر کل WHO اعلام کرده است جهان باید فوری تلاش خود را برای بهبود داده‌ها در مورد بیماری سپسیس افزایش دهد تا همه کشورها بتوانند این وضعیت وحشتناک را به موقع شناسایی و درمان کنند. این به معنای تقویت سیستم‌های اطلاعات سلامت و اطمینان از دسترسی به ابزارهای تشخیصی سریع و مراقبت‌های با کیفیت از جمله داروها و واکسن‌های ایمن و ارزان قیمت است.

دلایل بیماری سپسیس (Sepsis) چیست؟

بیماری سپسیس به دلیل وجود عفونت در بدن رخ می‌دهد، این عفونت می‌تواند به قسمت‌های خاصی از بدن منتقل شود و یا سیستم ایمنی بدن را با گسترش در همه اندام‌ها تضعیف کند. مکان‌های رایج عفونت شامل دستگاه ادراری، شکم، لگن و ریه‌ها می‌باشند. بیماری سپسیس به خاطر میکروب‌ها از قبیل باکتری، ویروس و قارچ‌ها ایجاد می‌شود.

بیماری‌هایی از قبیل ذات الریه، عفونت‌های بافتی و آپاندیس هم می‌توانند دلایل ایجاد سپسیس باشند. البته سپسیس ممکن است ناشی از عوارض بعد جراحی هم باشد، میکروب‌هایی که معمولاً عامل ابتلاء به عفونت هستند و با پیشرفت خود بیماری سپسیس را ناشی می‌شوند، عبارتند از: اشریشیا کُلای (Escherichia coli)، استافیلوکوکوس اورئوس و برخی از انواع خاص باکتری استرپتوکوک، نوعی از قارچ‌های انگلی مرسوم هم می‌توانند باعث ایجاد بیماری سپسیس شوند. سموم یا تعداد زیادی باکتری که به شکل مستقیم یا غیر مستقیم به داخل جریان خون راه می‌یابند، ایجاد عفونت می‌کنند.

علائم ونشانه های بیماری سپسیس

عفونت‌های باکتریایی، عفونت‌های قارچی و عفونت‌های ویروسی از جمله کووید -۱۹ از علل بروز سپسیس است و عامل بیماری زا احتمال می‌رود از طریق زخم یا حین یا بعد از جراحی وارد بدن فرد شود و تب شدید، افزایش ضربان قلب (بیش از نود تپش در دقیقه)، لرز، تنگی نفس، درد شکم، تشنج، تعرق غیر عادی، تغییر رنگ پوست، کاهش سطح پلاکت خون علائم بیماری، سرگیجه سپسیس، لکنت زبان، کاهش دفع ادرار و از دست دادن هوشیاری از علائم بیماری سپسیس است.

عوامل خطر این بیماری

مواردی که باعث افرایش خطر ابتلاء به این بیماری می‌شود عبارتند از:

۱) سن: کودکان و سالخوردگان در معرض بیشترین خطر ابتلاء به بیماری سپسیس هستند.

۲) سیستم ایمنی ضعیف: بیمار با سیستم ایمنی ضعیف، مخصوصاً افرادی که به ایدز مبتلا هستند و یا به خاطر سرطان تحت شیمی درمانی قرار دارند، بیشتر در معرض خطر هستند.

۳) دستگاه‌های الحاقی: افرادی که به دستگاه‌های پزشکی مانند لوله‌های تنفسی و یا قطع کن‌های جریان ادراری متصل هستند، در خطر ابتلاء به بیماری سپسیس قرار دارند.

۴) آسیب یا زخم: افراد مبتلا به زخم یا آسیب در معرض خطر بیشتری برای ابتلاء به بیماری سپسیس هستند.

۵) بیماری‌های مزمن: افراد مبتلا به بیماری‌های خاص از قبیل سرطان، دیابت، آسم و بیماری‌های کلیوی و کبدی، مستعد ابتلاء به بیماری سپسیس هستند.

۶) جراحی: افرادی که به تازگی تحت عمل جراحی قرار گرفته اند و در بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان تحت نظر هستند تا بهبود یابند، در معرض خطر بیماری سپسیس قرار دارند.

۷) داروها: بیمارانی که داروهایی استفاده می‌کنند که موجب تضعیف سیستم ایمنی بدن می‌شود و یا کسانی که داروهای مربوط به جلوگیری از رد پیوند اعضا را مصرف می‌کنند.

۸) بیماری مرگ بافت یا فاشئیت نکروزان: افراد مبتلا به این بیماری در معرض بیشترین خطر ابتلاء به بیماری سپسیس هستند.

عوارض بیماری سپسیس

بیماری سپسیس می‌تواند جریان خون ورودی به اندام‌های بدن از قبیل مغز، قلب و کلیه را کاهش دهد، سپسیس شدید عوارضی دارد که عبارتند ز:

۱) سندرم درد تنفسی حاد: بیماری سپسیس مانع از رسیدن اکسیژن به ریه‌ها و خون خواهد شد، که خطر ابتلاء به آسیب‌های ریوی دائمی را در پی دارد.

۲) شوک سپتیک: بیماری سپسیس می‌تواند فشار خون در بدن را کاهش دهد. سمومی که توسط این باکتری‌ها منتشر می‌شوند فشار خون را کاهش خواهند داد و به بافت‌های بدن آسیب می‌رسانند و همچنین موجب آسیب به اندام‌ها می‌شوند.

۳) اختلال در ارگان‌های بدن: در موارد شدید، بیماری سپسیس می‌تواند منجر به اختلال در چندین عضو بدن همچون ریه‌ها، کلیه‌ها و نارسایی‌های کبدی شود.

اهداف اصلی درمانی برای بیماران بزرگسال مبتلا به سپسیس

اهداف اصلی درمانی برای بیماران مبتلا به سپسیس شامل موارد پنج گانه تشخیص به موقع و بررسی نوع پاتوژن مهاجم، حذف سریع منبع عفونت، شروع درمان ضدمیکروبی به صورت تهاجمی در مراحل اولیه، تدارک مناسب حمایت‌های قلبی عروقی و ریوی شامل احیا با مایعات، استفاده از منقبض کننده‌های عروقی و تهویه مکانیکی و در نهایت در نظر داشتن درمان‌های حمایتی متابولیک است. فرآیند سپسیس، با در نظر گرفتن تعاریف اولیه ملاک‌های تشخیصی، نشانگانی سهل و ممتنع است و با وجود سادگی ظاهری علت شناسی آن، هنوز حائز پیچیدگی‌های یک بیماری شناخته شده نسبی است.

پزشک درمان سریع را برای سپسیس تجویز خواهد کرد که عبارتند از:

- درمان علت عفونت

- تجویز آنتی بیوتیک اگر عفونت باکتریایی باشد

- تأمین اکسیژن و مایعات داخل وریدی برای اطمینان از رسیدن جریان خون به اندام‌ها

- در صورت لزوم بکارگیری وسیله‌ای برای کمک به تنفس

- در صورت لزوم، برنامه ریزی برای جراحی به منظور برداشتن بافت آسیب دیده

- سپسیس اغلب نیاز به درمان در بیمارستان دارد و برخی از افراد به مراقبت‌های ویژه نیاز دارند.

- به ویژه افراد مسن ممکن است به مراقبت‌های ویژه و درمان نیاز داشته باشند تا:

- از زخم فشاری یا زخم بستر جلوگیری شود.

- از ترومبوز سیاهرگی عمقی جلوگیری شود.

- سطح گلوکز کنترل شود.

برخی از موارد شدید سپسیس یا شوک سپتیک، به تمام روش‌های درمانی واکنش نشان نمی‌دهند. در این موارد، متخصصان مراقبت‌های بهداشتی باید مراقبت پایان زندگی را در دستور کار قرار دهند.

نحوه پیشگیری از بیماری سپسیس

طبق اعلام سازمان جهانی بهداشت، بیماری سپسیس ممکن است منجر به شوک، نارسایی اندام چندگانه و مرگ شود، به ویژه اگر زود تشخیص داده نشود و به سرعت تحت درمان قرار نگیرد. بدیهی است که با واکسیناسیون و مراقبت‌های بهداشتی می‌توان جلوی سپسیس را گرفت. علاوه بر این، تشخیص زود هنگام و درمان می‌تواند مرگ و میر ناشی از سپسیس را کاهش دهد.

انجام اقداماتی به منظور جلوگیری از عفونت و درمان سریع در صورت بروز عفونت، می‌تواند به کاهش خطر ابتلاء به سپسیس کمک کند.

سایز استراتژی‌ها عبارتند از:

- واکسیناسیون منظم شامل واکسن‌های آنفلوانزا و ذات الریه

- جلوگیری از ایجاد زخم روی پوست و تمیز نگه داشتن آن

- پیروی از دستورالعمل‌های شستشوی دست

- مراجعه سریع به مراکز درمانی در صورت بروز علائم شدید شدن عفونت

همچنین لازم است در دوران همه گیری بیماری کووید ۱۹، در مکان‌های شلوغ ماسک بزنید و فاصله گذاری اجتماعی را رعایت کنید.

سپسیس در نوزادان

این عفونت در هر فرد و هر گروه سنی ممکن است اتفاق بیفتد اما بیشتر در شیرخواران که سیستم ایمنی بدن شأن به اندازه‌ی کافی رشد نکرده است و عفونت خیلی دیر از بدن شأن دفع می‌شود و نیز در افرادی با سیستم ایمنی ضعیف مثل مبتلایان به ایدز شایع‌تر است، خطر بروز بیماری‌های باکتریایی شدید در کودکان زیر سه ماه و تب دار، بیشتر از کودکان بزرگ‌تر تب دار است.

سپسیس می‌تواند در عرض ۲۴ ساعت پس از تولد ایجاد شود، طفل تازه متولد شده، تا ۹۰ روز پس از زایمان تحت نظر قرار می‌گیرد، این مساله در نوزادان با نام سپسیس نوزادی شناخته می‌شود، خطر ابتلاء به سپسیس نوزادی بیشتر است اگر:

- اگر مادر در دوران بارداری به عفونت استرپتوکوکی گروه B مبتلا باشد.

- زایمان زودرس باشد.

- کیسه آب ۲۴ ساعت قبل از زایمان پاره شود.

- سپسیس نوزادی با تأخیر ۲۴ ساعتی یا بیشتر پس از زایمان شروع می‌شود، این بیماری می‌تواند ناشی از یک عفونت باکتریایی، ویروسی یا قارچی باشد.

- اگر نوزاد برای درمان بیماری دیگری در بیمارستان بستری باشد یا با فرد دارای عفونت در تماس باشد، بیشتر در خطر ابتلاء به سپسیس خواهد بود.

ویتامین C فاکتور پیشگیری کننده از بروز سپسیس

ویتامین C نیز که به عنوان یکی از فاکتورهای پیشگیری کننده از بروز سپسیس شناخته شده از موادی است که بدن باید از طریق غذایی که فرد می‌خورد، آن را جذب کند. بدن انسان باید تمام مواد لازم را از غذاهایی که می‌خورد، جذب کند در غیر این صورت و بدون دریافت مواد غذایی لازم، قادر نخواهد بود کمبود این مواد را به گونه‌ای دیگر جبران کند.

ویتامین C یا اسید اسکوربیک، یک ویتامین محلول در آب است که برای رشد و عملکرد طبیعی بدن لازم است. این ویتامین در تشکیل کلاژن نقش دارد. کلاژن یک نوع پروتئین است که در تشکیل پوست، تاندون‌ها، رباط‌ها، عروق خونی و نیز در ترمیم بافت‌ها شرکت می‌کند، این ماده‌ی مغذی، یکی از مهم‌ترین آنتی اکسیدان های مورد نیاز بدن است.

منابعی که بیشترین مقادیر این ویتامین را در خود دارند شامل توت فرنگی، کلم بروکلی، گریب فروت، گوجه فرنگی، انبه، لیمو، گل کلم، سیب زمینی، هندوانه، اسفناج، کلم، مرکبات و کیوی به عنوان منابع گیاهی دارای ویتامین ث و جگر به عنوان منبع حیوانی دارای این ویتامین است. نگهداری طولانی مدت این مواد غذایی در یخچال، پختن، گرمای هوا، نور و دخانیات و باعث از بین رفتن این ویتامین می‌شوند.

همچنین مطالعات جدید محققان دانشگاه ویرجینیا نشان می‌دهد تزریق ویتامین C می‌تواند یک عامل نجات‌دهنده برای مبتلایان به سپسیس باشد، تزریق ویتامین C هر شش ساعت و به مدت چهار روز خطر مرگ بر اثر سپسیس را از ۴۶ درصد به ۳۰ درصد کاهش می‌دهد، از طرفی بیمارانی که ویتامین C دریافت کردند، مدت زمان کمتری را در بیمارستان و در بخش مراقبت‌های ویژه سپری کردند و حالشان بهبود پیدا کرد.