پیشینه موسیقی ایرانی
هنر موسیقی ایران عمری به بلندای تاریخ سرزمین آریایی دارد. در ایران باستان هنگام برآمدن و فرو رفتن خورشید گروهی به نواختن طبل و کرنا می‌پرداختند. درآن زمان ۳ نوع موسیقی آئینی، بزمی و رزمی مرسوم بوده است. همچنین درجشن‌های تاریخی و ملی نوای موسیقی‌ایرانی به گوش می‌رسید. طبق شواهد ایرانیان اولین انسان هایی بوده اند که برای موسیقی نوعی خط الفبایی با نام " ویش دبیره " ابداع کردند. گزارش ها حاکی از آن است که این خط در ابتدا دارای ۱۶۰حرف بوده و در زمان ساسانیان تعداد حروف آن از ۱۶۰ به۳۶۰ ارتقا پیدا کرده است. همچنین در زبان کهن موسیقی ایرانیان هر حرف وصدا نشانه ی جداگانه ای داشته و به حدی کامل و جامع بوده که ایرانیان باستان به وسیله آن می توانستند اصوات موجود در طبیعت مانند صدای نغمه ی پرندگان و یا صدای وزش باد را نیز ثبت کنند. بررسی های صورت گرفته در زمینه علم موسیقی نشان می دهد که در گذشته های دور بخش بزرگی از آسیای میانه، افغانستان، پاکستان، جمهوری آذربایجان، ارمنستان، ترکیه، و یونان متأثر از موسیقی ایرانی بوده است. . از میان نوازندگان موسیقی در ایران باستان می‌توان به "باربد"، "نکیسا" و "رامتین" اشاره کرد. همچنین از هردوت، نخستین تاریخ‌نگار یونانی‌نقل است که در دوران امپراتوری هخامنشی که به "امپراطوری پارسی" نیز معروف است، موسیقی نقش مهمی در محاکم دادگاهی داشته و برای مراسم مذهبی پرستش خداوند، بسیار ضروری بوده‌است.
موسیقی نواحی ایران
موسیقی نواحی به نغمه‌ها، سازها و نواهای مناطق و نواحی ایران نظر دارد و با نام‌هایی چون موسیقی محلی، فولکلور، موسیقی اقوام و مقامی شهرت دارد. این نوع موسیقی شامل موسیقی بلوچی، آذری، بختیاری، گیلکی، قزوین، کردی، لرستان، مازندران، همدان ، موسیقی جنوب ایران و موسیقی خراسانی اشاره کرد که هر یک ویژگی های منحصر به فرد خود را دارد. برای مثال هنرمندان آذربایجانی با خلاقیت خود نوع خاصی از موسیقی را به زبان ترکی آذربایجانی اجرا می کنند که عاشیق خوانده می‌شوند. موسیقی جنوبی ایران نیز الهام گرفته از طبیعت گرم این منطقه و سرشار از شور و حرارت است. این موسیقی که بیشتردر استان های هرمزگان، بوشهر و خوزستان رایج است، ریتمی شاد دارد و در استان های بوشهر وخوزستان بیشتر به وسیله نی انبان و در استان هرمزگان به وسیله عود و نی انبان نواخته می شود. همچنین موسیقی لرستان از تنوع و پیشینه‌ای کهن برخوردار است و به دو بخش موسیقی‌های آوازی و موسیقی‌های سازی تقسیم می‌شود. هم اکنون موسیقی لری در قالب ترانه به هفت بخش تقسیم می‌شود که شامل موسیقی و ترانه‌های غنایی و عاشقانه، موسبقی و ترانه‌های حماسه رزمی، موسیقی و ترانه‌های سوگواری، موسیقی و ترانه‌های فصول، موسیقی و ترانه‌های کار، موسیقی و ترانه‌های طنز و سرودهای مذهبی می شود. از دیگر موسیقی های نواحی ایران می توان به موسیقی بخشی‌های خراسان اشاره کرد که با نام "موسیقی مقامی" معروف است و شامل قطعات آواز ترکی، کردی، ترکمنی و فارسی می باشد
موسیقی شمال خراسان
بخش عمده ای از ساکنان شمال خراسان را مهاجران کرد و ترک تشکیل می دهد که هر یک موسیقی خاص خود را دارند . شمال استان خراسان ضمن اين كه از گسترده‌گي و تنوع بيشتري برخوردار است، از حال و هواي خاصي نيز بهره مي برد و حماسه، عرفان، عشق و سوگ پشتوانه اصلي اين موسيقي است. همچنین موسيقي اين منطقه از ایران زمین در واقع موسيقي كوهستان و جلگه است و از يک زندگي پرحادثه و پر سوز و گداز حكايت مي‌كند. این در حالی است که نوازندگان شمال خراسان را سه دسته عاشق ها، بخشی ها و لوطی ها تشکیل می دهند که عاشق ها قدیمی ترین این هنرمندان و نوازندگان سازهایی همچون سورنا ، دهل ، کمانچه و دایره محسوب می شوند. لوطی ها نیز از زمان های قدیم صاحب ساز دایره و در حکم پیام رسانان جامعه آن زمان بودند، به گونه ای که این گروه از نوازندگان پیوسته در سفر بودند و اتفاقات، خبرها و رویدادهای جامعه را نقل می کردند. علاوه بر این بخشی‌ها که به بداهه‌نوازی و بداهه‌گویی معروف بوده‌اند، توانایی نوازندگی و خوانندگی در مدت زمان طولانی را دارند و در زمره روایت گران فرهنگ شفاهی شمال خراسان محسوب می شوند.
بخشی‌های شمال خراسان
بخشی لقبی است که به برخی از نوازندگان دوتار در شمال خراسان و ترکمن‌صحرا داده می‌شود. بخشی‌ها نوازندگان دوتار، آوازخوان، داستان گو، سراینده و سازندهٔ ساز دوتارهستند. در روایت عامیانه بخشی کسی است که خداوند به او موهبت و مقامی ویژه بخشیده است. بنابراین یک بخشی لازم است در نوازندگی چیره دست، در خوانندگی خوش‌صدا و در داستانگویی و شعرخوانی مسلط باشد، باید از نظر آگاهی و عرفان به مرحله‌ای برسد که شایسته عنوان بخشی شود. همچنین واژه بخشی یا باخشی کلمه ای ترکی از ریشه "باغیش" است، به معنای کسی که بخششی از طرف کسی دارد. بخشی‌های شمال خراسان که شغل اصلی آنها کشاورزی است، در زمره اصیل ترین دوتار نوازانی هستند که به طور شفاهی و سینه به سینه انواع داستان ها و حماسه‌ها را برای مردم روایت می‌کنند. معروف ترین قطعه موسیقی مقامی یا موسیقی بخشی‌های خراسان ، نغمه دل انگیز "نوایی" نام دارد. این قطعه موسیقیایی منحصر به فرد است و با اشعار عرفانی خاصی همراه است. این اثر یکی از زیباترین آهنگ های محلی کشور ماست که به جرات می توان گفت هیچ وقت فراموش نخواهد شد. از میان سرشناس‌ترین بخشی‌های شمال خراسان می‌توان از زنده یاد خان محمد قیطاقی ، اولیاقلی یگانه بخشی خیرآباد، احمدقلی احمدی، حاج قربان سلیمانی، عباسقلی رنجبر، علیرضا سلیمانی و ... نام برد.
موسیقی سنتی بخشی‌های خراسان و میراث فرهنگی ناملموس جهانی
اجلاس و جشنواره میراث فرهنگی ناملموس، مهمترین رویداد بین المللی و فرهنگی ایران در سال جاری محسوب می شود. این در حالی است که شهرداری اصفهان به عنوان برگزار کننده اصلی این رویداد در بازه زمانی شانزدهم تا بیستم مهرماه ، قلمروهای میراث فرهنگی معنوی ایران که شامل پنج بخش اصلی بیان و سنت های شفاهی، هنرهای نمایشی، فعالیت های جمعی، آیین ها و جشن ها، دانش سنتی و اعمال مرتبط با طبیعت و کیهان و سنت های مرتبط با صنایع دستی می باشد را در عرصه جهانی به نمایش می گذارد. نوای سنتی بخشی‌ها ی خراسان یکی از ده اثر میراث معنوی ایران است که در سال ۱۳۸۹ توسط سازمان جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. این موسیقی دل انگیز که از طریق آموزش های استاد به شاگرد منتقل می شود، قبلا تنها توسط مردان خانواده نواخته می شد، اما در آموزش های امروزی هر دو گروه زنان و مردان نقش مهمی در نواختن موسیقی سنتی خراسان بازی می کنند. علاوه بر این موسیقی بخشی انتقال دهنده تاریخ، فرهنگ، اصول اخلاقی و مذهبی عشایر خراسان است، به گونه ای که نقش اجتماعی بخشی ها از روایت و نقل داستان پا را فراتر گذاشته ،التیام بخش و پاسدار میراث فرهنگی جامعه عشایر استان خراسان محسوب می شود. به گفته سازمان یونسکو موسیقی بخشی احساس تداوم و هویت فرهنگی جمعی را در میان جوامع خراسان منتقل کرده و بخش جدایی ناپذیر تاریخ، فرهنگ و مذهب خراسان محسوب می شود.
گزارش/لیلا شهبازی
نظر شما