به گزارش خبرگزاری ایمنا، آلودگی هوا به عنوان یک تهدید نامرئی، ذهن انسان را درگیر میکند و برخلاف بیماریهای قابل مشاهده، آلودگی هوا به طور خاموش و تدریجی عمل میکند و همین ویژگی باعث میشود افراد احساس کنند در برابر خطری قرار دارند که نمیتوانند آن را کنترل کنند. این احساس بیقدرتی، اضطراب را تشدید میکند و به شکل نگرانیهای دائمی درباره آینده سلامت خود و خانواده بروز مییابد، در شهرهای آلوده، این اضطراب فردی به اضطراب جمعی تبدیل میشود و جامعه به طور کلی در فضای نگرانی و بیاعتمادی نسبت به محیط زندگی غوطهور میشود.
یکی از ابعاد کمتر بررسی شده، اضطراب ناشی از پیشبینی بحران آلودگی است؛ وقتی افراد میدانند که کیفیت هوا در روزهای آینده بدتر خواهد شد، اضطراب آنها حتی پیش از وقوع بحران افزایش مییابد و این اضطراب پیشبینیمحور باعث میشود افراد برنامههای روزانه خود را تغییر دهند، از فعالیتهای اجتماعی اجتناب و حتی احساس کنند زندگی آنها به طور کامل تحت کنترل شرایط محیطی است و این نوع اضطراب، کیفیت زندگی را کاهش میدهد و افراد را در چرخهای از نگرانیهای مداوم گرفتار میکند.
آلودگی هوا میتواند اضطراب محیطی ایجاد کند و ممکن است برخی افراد ترس از حضور در فضاهای باز داشته باشند، بسیاری از شهروندان ترجیح میدهند در خانه بمانند تا کمتر در معرض آلودگی قرار گیرند که این رفتار محافظتی در کوتاهمدت منطقی به نظر میرسد، اما در بلندمدت باعث کاهش تعاملات اجتماعی، محدود شدن فرصتهای تفریحی و افزایش احساس انزوا میشود و انزوا خود یکی از عوامل تشدید اضطراب است و در نهایت چرخهای معیوب شکل میگیرد که فرد را از جامعه جدا میکند و اضطراب اجتماعی را افزایش میدهد.
دانشآموزان و دانشجویان نیز تحت تأثیر اضطراب ناشی از آلودگی قرار میگیرند و کاهش تمرکز، نگرانی درباره سلامت و محدودیت فعالیتهای بیرونی، کیفیت یادگیری را پایین میآورد. کودکان به دلیل حساسیت بیشتر سیستم عصبی، آسیبپذیری بالاتری دارند و اضطراب ناشی از آلودگی میتواند به مشکلات رفتاری و کاهش انگیزه تحصیلی منجر شود که این وضعیت نه تنها آینده فردی آنها را تهدید میکند، بلکه پیامدهای اجتماعی و اقتصادی گستردهای برای جامعه دارد.
ذرات معلق ریز و گازهای سمی زمینهساز تغییرات شیمیایی میشود که اضطراب را تشدید میکند / اضطراب ناشی از آلودگی هوا تنها به واکنشهای زیستی محدود نمیشود
سمیه طاهری، روانشناس و مشاور خانواده با بیان اینکه آلودگی هوا تنها یک تهدید جسمی نیست، بلکه بهطور مستقیم بر روان انسان نیز اثر میگذارد، به خبرنگار ایمنا میگوید: یکی از مهمترین پیامدهای روانی آن، افزایش اضطراب در میان افراد ساکن شهرهای آلوده است. ذرات معلق ریز و گازهای سمی مانند دیاکسید نیتروژن و ازن، با ایجاد التهاب در بدن و مغز، زمینهساز تغییرات شیمیایی میشوند که اضطراب را تشدید میکند.
وی با بیان اینکه پژوهشها نشان داده است که قرار گرفتن طولانیمدت در معرض آلودگی هوا، سطح هورمونهای استرس مانند کورتیزول را بالا میبرد، میافزاید: این افزایش هورمونی، سیستم عصبی را در حالت آمادهباش دائمی قرار میدهد و فرد احساس نگرانی، بیقراری و تحریکپذیری بیشتری تجربه میکند و به همین دلیل، زندگی در کلانشهرهای آلوده میتواند اضطراب مزمن را به یک وضعیت رایج تبدیل کند.
روانشناس و مشاور خانواده تصریح میکند: اضطراب ناشی از آلودگی هوا تنها به واکنشهای زیستی محدود نمیشود، بلکه تجربه ذهنی و اجتماعی افراد را نیز تحت تأثیر قرار میدهد، وقتی افراد هر روز با هوای خاکستری و هشدارهای آلودگی مواجه میشوند، احساس ناامنی و بیاختیاری در برابر محیط شکل میگیرد و این احساس میتواند اضطراب را تشدید کند و حتی به کاهش کیفیت خواب و تمرکز منجر شود.
قرار گرفتن در معرض آلودگی میتواند اضطراب اجتماعی و مشکلات رفتاری را افزایش دهد / سلامت روان و جسم در جریان آلودگی هوا به هم گره خورده است
طاهری با بیان اینکه کودکان و نوجوانان به ویژه در برابر این اثرات آسیبپذیرتر هستند، ادامه میدهد: سیستم عصبی در حال رشد آنها نسبت به تغییرات محیطی حساستر است و قرار گرفتن در معرض آلودگی میتواند اضطراب اجتماعی و مشکلات رفتاری را افزایش دهد. این موضوع نه تنها سلامت روان فردی را تهدید میکند، بلکه پیامدهای بلندمدت برای جامعه نیز دارد.
وی با اشاره به اینکه اضطراب ناشی از آلودگی هوا میتواند به شکل نگرانیهای جمعی و احساس بیاعتمادی بروز کند، میگوید: وقتی مردم میبینند که بحران آلودگی به طور مؤثر مدیریت نمیشود، اضطراب آنها از سطح فردی فراتر میرود و به اضطراب اجتماعی و حتی خشم جمعی تبدیل میشود.
روانشناس و مشاور خانواده با بیان اینکه راهکارهای مقابله با این وضعیت تنها در کاهش آلودگی خلاصه نمیشود، بلکه باید به تقویت تابآوری روانی افراد نیز توجه کرد، اضافه میکند: آموزش عمومی درباره اثرات روانی آلودگی، ایجاد فضاهای سبز شهری و برنامههای حمایتی برای گروههای آسیبپذیر میتواند اضطراب ناشی از آلودگی را کاهش دهد و در نهایت، سلامت روان و جسم در این بحران به طور جداییناپذیر به هم گره خورده است.
آلودگی هوا به عنوان یک محرک محیطی، میتواند احساس تهدید دائمی در ذهن افراد ایجاد کند / واکنش بیش از حد در برابر محرکهای کوچک با قرارگیری در معرض آلودگی هوا
ریحانه صادقی، روانشناس و مشاور خانواده و عضو سازمان نظام روانشناسی کشور با بیان اینکه آلودگی هوا به عنوان یک محرک محیطی، میتواند احساس تهدید دائمی در ذهن افراد ایجاد کند، به خبرنگار ایمنا میگوید: این تهدید نامرئی، اضطراب را به شکل نگرانیهای مداوم درباره سلامت خود و خانواده تقویت میکند. بسیاری از شهروندان در کلانشهرهای آلوده گزارش میدهند که حتی بدون علائم جسمی، احساس ترس و بیقراری در زندگی روزمره آنها افزایش یافته است.
وی با بیان اینکه یکی از مکانیزمهای مهم در این زمینه، تأثیر آلودگی بر عملکرد مغز است، میافزاید: ذرات آلاینده با عبور از سد خونی-مغزی میتوانند فعالیت نواحی مرتبط با تنظیم هیجان مانند آمیگدال را مختل کنند. این اختلال باعث میشود واکنشهای اضطرابی شدیدتر و طولانیتر شوند و فرد در برابر محرکهای کوچک نیز واکنش بیش از حد نشان دهد.
روانشناس و مشاور خانواده و عضو سازمان نظام روانشناسی کشور با بیان اینکه اضطراب ناشی از آلودگی هوا اغلب با علائم جسمی همراه است، تصریح میکند: از جمله این علائم میتوان به تپش قلب، سردرد و مشکلات تنفسی، اشاره کرد که این علائم جسمی خود به عنوان محرکهای ثانویه عمل و اضطراب را تشدید میکنند و به عبارت دیگر، فرد در چرخهای گرفتار میشود که آلودگی، علائم جسمی و اضطراب یکدیگر را تقویت میکنند.
اضطراب ناشی از آلودگی هوا میتواند به تغییر سبک زندگی منجر شود / راهکارهایی برای بازسازی حس امنیت روانی در جامعه
صادقی با بیان اینکه در محیطهای کاری نیز این اضطراب نمود پیدا میکند، ادامه میدهد: کارمندان در شهرهای آلوده بیشتر از خستگی ذهنی، کاهش تمرکز و نگرانیهای مداوم درباره آینده سلامت خود شکایت دارند که این وضعیت نه تنها بهرهوری فردی را کاهش میدهد، بلکه میتواند به فرسودگی شغلی و مشکلات روابط کاری منجر شود.
وی با اشاره به اینکه از منظر فرهنگی، اضطراب ناشی از آلودگی هوا میتواند به تغییر سبک زندگی منجر شود، میگوید: بسیاری از خانوادهها به دلیل نگرانی از کیفیت هوا، فعالیتهای بیرونی را محدود میکنند. این محدودیتها، فرصتهای اجتماعی و تفریحی را کاهش و احساس انزوا و اضطراب اجتماعی را افزایش میدهد.
روانشناس و مشاور خانواده و عضو سازمان نظام روانشناسی کشور با بیان اینکه برای مقابله با این بحران، تنها راهکارهای زیستمحیطی کافی نیستند، اضافه میکند: در این راستا باید برنامههای روانی و اجتماعی نیز طراحی شوند و برنامههایی مانند مشاورههای گروهی، کمپینهای آگاهیبخشی و ایجاد فضاهای امن برای فعالیتهای اجتماعی، میتواند مفید باشد و چنین اقداماتی میتواند اضطراب ناشی از آلودگی را کاهش دهد و به بازسازی حس امنیت روانی در جامعه کمک کند.
آلودگی هوا حتی بر روابط خانوادگی اثر میگذارد و والدین به دلیل نگرانی از سلامت فرزندان، فعالیتهای بیرونی را محدود میکنند، این محدودیتها گاهی به تنشهای خانوادگی منجر میشود، زیرا کودکان نیاز به بازی و تعامل اجتماعی دارند. اضطراب والدین در این زمینه میتواند به کودکان منتقل شود و چرخهای از نگرانی مشترک ایجاد کند و در نتیجه، خانواده بهجای اینکه منبع آرامش باشد، به محیطی پر از اضطراب و نگرانی تبدیل میشود.
اضطراب ناشی از آلودگی هوا تنها به سطح روانی محدود نمیشود، بلکه پیامدهای اقتصادی نیز دارد، افراد برای کاهش اضطراب خود ممکن است به خرید دستگاههای تصفیه هوا، ماسکهای پیشرفته یا داروهای آرامبخش روی بیاورند که این هزینهها فشار مضاعفی بر خانوادهها وارد میکند و خود به منبع جدیدی از اضطراب تبدیل میشود و به عبارت دیگر، بحران آلودگی هوا نه تنها سلامت روانی را تهدید میکند، بلکه بار مالی و اقتصادی سنگینی نیز بر دوش جامعه میگذارد.
در سطح شهری، اضطراب ناشی از آلودگی هوا میتواند اعتماد عمومی را کاهش دهد و این وضعیت میتواند مشارکت اجتماعی را تضعیف کند و حس تعلق به جامعه را کاهش دهد و در نهایت، اضطراب ناشی از آلودگی هوا نه تنها سلامت فردی را تهدید میکند، بلکه انسجام اجتماعی را نیز متزلزل میسازد.
راهکارهای نوین برای کاهش اضطراب ناشی از آلودگی هوا باید چندلایه باشند و سیاستهای زیستمحیطی مانند کاهش ترافیک و توسعه انرژی پاک ضروری است، اما کافی نیست و باید برنامههای روانی و اجتماعی نیز مانند مشاورههای گروهی، کمپینهای آگاهیبخشی و ایجاد فضاهای سبز شهری، طراحی شود، چراکه این اقدامات میتوانند حس امنیت روانی را بازسازی و به افراد کمک کنند تا با اضطراب ناشی از آلودگی بهتر کنار بیایند و تنها با ترکیب سیاستهای محیطی و روانی میتوان بحران را به طور مؤثر مدیریت کرد.
نظر شما