به گزارش خبرگزاری ایمنا، زلیخا همسر عزیز مصر، یکی از چهرههای برجسته و تأثیرگذار در داستان حضرت یوسف (ع) است. او زنی بود که عشق و دلباختگیاش سرنوشت پیامبری را تغییر داد و در نهایت با توبهای حقیقی به نشانهای از تحول و ایمان بدل شد. در ادامه، زندگی و سرانجام زلیخا را بر پایه منابع اسلامی میخوانید.
زلیخا در قرآن؛ زنِ عزیز مصر
در ماجرای یوسف (ع) در سوره یوسف، خداوند داستانی بینظیر از عشق، ایمان و امتحان را بیان میکند. در آیات ۲۳ تا ۳۵ این سوره، زنی از اشراف مصر که همسر عزیز مصر بود، از یوسف که در خانهاش زندگی میکرد، خواست تا تسلیم خواسته او شود.
قرآن کریم میفرماید: «وَ راوَدَتْهُ الَّتی هُوَ فی بَیْتِها عَنْ نَفْسِهِ وَ غَلَّقَتِ الْأَبْوابَ وَ قالَتْ هَیْتَ لَکَ قالَ مَعاذَ اللَّهِ…» (یوسف، آیه ۲۳)
زلیخا در این آیه با عنوان «الَّتی هُوَ فی بَیْتِها» معرفی میشود؛ یعنی همان زنی که یوسف در خانه او بود. قرآن از نام او یاد نکرده است، اما در روایات اسلامی، او با نام «زلیخا» شناخته میشود.
در ادامه ماجرا، زمانی که یوسف از گناه میگریزد و درها را باز میکند، عزیز مصر در همان لحظه وارد میشود. زلیخا برای دفاع از خود، یوسف را متهم میکند، اما نشانه پارهشدن پیراهن یوسف از پشت، حقیقت را آشکار میسازد. این ماجرا سبب شد که پاکی و عصمت یوسف بر همه روشن شود.
چرا نام زلیخا در قرآن نیامده است؟
یکی از نکات مهم تفسیری این است که قرآن کریم معمولاً در نقل داستانها، نام اشخاصی را که نقش عبرتآموز دارند، ذکر نمیکند تا تمرکز بر پیام اخلاقی ماجرا باقی بماند. مفسران بزرگ مانند علامه طباطبایی در تفسیر المیزان و طبرسی در مجمعالبیان میگویند: «ذکر نشدن نام زلیخا نشانه حکمت الهی است؛ چرا که هدف، بیان آموزههای اخلاقی و تربیتی است نه پرداختن به شخصیت تاریخی او.» اما در منابع روایی و تفسیری بعدی، برای سهولت روایت و آموزش، نام «زلیخا» بر این زن نهاده شد.
در احادیث و تفاسیر شیعی، از جمله در نورالثقلین و قصصالانبیاء، از او با همین نام یاد میشود.
زلیخا در نگاه اسلام؛ از وسوسه تا توبه
در تفاسیر اسلامی، زلیخا نماد زنی است که در آغاز، تسلیم هوای نفس شد اما در پایان با توبه و ایمان، به یکی از نشانههای تحول روحی بدل شد. روایات متعددی از امام صادق (ع) و دیگر معصومان (ع) بیان میکند که زلیخا پس از گذشت سالها و پس از مرگ همسرش، به توبه و بندگی روی آورد. گفته شده است که خداوند جوانی و زیبایی از دسترفتهاش را بازگرداند و یوسف (ع) که در آن زمان به مقام عزت مصر رسیده بود، او را شناخت و به خواستگاریاش رفت.
در کتابهای عیون اخبار الرضا (ع) و تفسیر قمی آمده است که زلیخا در پاسخ به یوسف گفت: «اکنون دیگر من همان زلیخا نیستم که تو را میخواستم برای هوس، بلکه عاشق خدای تو شدهام.» این جمله، نماد اوجِ توبه و ایمان زلیخاست. در نگاه اسلامی، او از چهرهای خطاکار به الگویی از توبه و معرفت تبدیل میشود.
ازدواج حضرت یوسف (ع) و زلیخا
در منابع اسلامی اگرچه قرآن کریم به طور مستقیم به ازدواج یوسف (ع) با زلیخا اشاره نمیکند، اما روایات اسلامی از این ازدواج سخن گفتهاند. در برخی تفاسیر شیعی، آمده است که پس از سالها، خداوند به زلیخا جوانی و نور ایمان عطا کرد و یوسف با او ازدواج نمود.
علامه مجلسی در بحارالانوار به نقل از امام صادق (ع) میفرماید: «خداوند جوانی زلیخا را بازگرداند، و یوسف به امر خدا با او ازدواج کرد، و از او فرزندی نیکو یافت.»
در این روایت، پیام روشنی نهفته است: هر انسانی، حتی اگر در گذشته دچار لغزش شود، میتواند با توبه و ایمان، مشمول رحمت الهی گردد. ازدواج یوسف با زلیخا نشانه مهر و بخشایش خداوند نسبت به بندگان توبهکار است.
زلیخا در ادبیات فارسی و عرفان اسلامی
داستان یوسف و زلیخا یکی از محبوبترین سوژهها در شعر فارسی است. شاعران بزرگی چون مولوی، نظامی، عبدالرحمن جامی، سعدی و عطار هر یک از این داستان برای بیان عشق الهی و مفاهیم عرفانی استفاده کردهاند.
در شعر جامی، زلیخا نماد روح انسانی است که از عشق زمینی به عشق الهی میرسد. او زنی است که پس از سالها دلدادگی، درمییابد معشوق حقیقی نه یوسف، بلکه خدای یوسف است.
مولوی نیز در مثنوی میگوید: «یوسف و زلیخا هر دو در یک پردهاند / عشق آن یوسف ببین، این پرده بردار از میان.»
در ادبیات فارسی، زلیخا چهرهای متحول است؛ از «زنی فریفته» به «عارفی عاشق» بدل میشود و همین دگرگونی، راز ماندگاری داستان در فرهنگ ایرانی و اسلامی است.
جایگاه اخلاقی و تربیتی زلیخا در قرآن
داستان زلیخا فقط یک ماجرای عاشقانه نیست و در دل خود پیامهایی عمیق از پاکدامنی، تقوا و بازگشت به خدا دارد. قرآن کریم یوسف را بهعنوان الگویی از صبر و پاکی معرفی میکند و زلیخا را نشانهای از وسوسه و سپس توبه میداند.
این داستان به ما میآموزد:
- هیچ انسانی از وسوسه در امان نیست، اما پناه بردن به خدا نجاتبخش است.
- گناه اگرچه سنگین باشد، با توبهی واقعی بخشیده میشود.
- تفاوت میان عشق الهی و عشق نفسانی، مسیر رشد روحی انسان را نشان میدهد.
نگاه عرفا و مفسران به زلیخا
در نگاه عرفا، زلیخا نماد «نفسِ انسانی» است که در آغاز اسیر خواهشهاست و در پایان با ایمان آزاد میشود.
مفسران اخلاقی و عرفانی همچون فیض کاشانی، نراقی و ملاصدرا، ماجرای زلیخا را به عنوان تمثیلی از سیر و سلوک انسان معرفی کردهاند: ابتدا نفس انسان در پی زیباییهای ظاهری است، اما با شناخت حقیقت، به عشق الهی میرسد. در همین معناست که جامی میگوید: «زلیخا چو توبه کرد از آن عشق دنیوی / شد عاشق خدای یوسف صفوی.»
پیامهای معنوی داستان زلیخا
برای انسان امروز در روزگار ما که عشق و احساسات گاه به سطحیترین معناها تقلیل یافتهاند، بازخوانی داستان زلیخا میتواند الهامبخش باشد. زلیخا نمادی از انسانی است که از مسیر اشتباه، به درک حقیقت میرسد. او در نگاه دین و اخلاق، مظهر تحول، توبه و بازسازی روح است.
برای انسان امروز، پیام داستان زلیخا این است که حتی اگر از راه حقیقت دور شده باشی، بازگشت ممکن است و خداوند دری از رحمت را همیشه گشوده نگاه میدارد.
عاقبت زلیخا از نگاه روایات اسلامی
پس از ازدواج با حضرت یوسف (ع)، زلیخا به ایمان و بندگی حقیقی رسید. او دیگر آن زن اشرافی مغرور نبود، بلکه زنی متواضع و مؤمن شده بود. در برخی منابع آمده است که در سالهای پایانی عمر، زلیخا وقت خود را به عبادت و ذکر میگذراند و همواره شکرگزار خدا بود که گناهش را بخشیده است.
مرگ زلیخا
در کتاب قصصالانبیاء ثعلبی و بحارالانوار آمده است که زلیخا در سن بالا و پیری از دنیا رفت. پیش از مرگ، از حضرت یوسف خواست تا برایش دعا کند تا در روز قیامت در کنار او باشد. یوسف نیز با گریه برایش دعا کرد و گفت: «ای زلیخا! پروردگار تو را بخشید و تو را در بهشت با من خواهد نشاند.» به این ترتیب، مرگ زلیخا با آرامش و ایمان همراه بود. او در حالی از دنیا رفت که دیگر نه عاشق زیبایی یوسف، بلکه عاشق خدای یوسف بود. مفسران میگویند: مرگ او نماد «وصال حقیقی» است؛ رسیدن روحی که از گناه آغاز کرد اما به نور ایمان پایان داد.
چرا داستان زلیخا هنوز پرطرفدار است؟
«زلیخا همسر عزیز مصر»، «سرنوشت زلیخا»، «یوسف و زلیخا در قرآن» و «ازدواج یوسف با زلیخا» جزو محبوبترین داستانهاست. علت این محبوبیت، جذابیت چندوجهی داستان است؛ از یک سو عشق و عاطفه، از سوی دیگر ایمان و توبه. داستان زلیخا نهتنها در تفاسیر اسلامی، بلکه در فرهنگ عامه، نقاشیها، فیلمها و حتی نامگذاریها نیز ماندگار شده است.
زلیخا، از لغزش تا اوج ایمان
زلیخا در قرآن با نامی ناپیدا و در روایات با چهرهای شناختهشده معرفی میشود. او زنی است که ابتدا اسیر نفس شد، اما با توبه، به نشانه ایمان و عشق حقیقی بدل شد. در نگاه اسلام، هیچکس گناهکارِ ابدی نیست؛ همانگونه که زلیخا از وسوسه به بندگی رسید، هر انسان دیگری نیز میتواند از خطا به حقیقت بازگردد. داستان زلیخا یادآور رحمت الهی، ارزش توبه و قدرت ایمان است؛ روایتی که از هزاران سال پیش تا امروز، هنوز دلها را میلرزاند.
مقبره زلیخا کجاست؟
درباره محل دفن زلیخا، همسر عزیز مصر و بانوی نامدار داستان حضرت یوسف (ع)، روایات تاریخی دقیقی وجود ندارد. بیشتر منابع اسلامی تنها به توبه و سرانجام نیک او اشاره کردهاند و مکان دفن وی را مشخص نکردهاند. با این حال، برخی منابع غیررسمی و گردشگری میگویند که مقبره زلیخا در مصر، در نزدیکی منطقه سقاره یا حوالی قاهره قرار دارد؛ جایی که بقایای قصر منسوب به عزیز مصر و یوسف (ع) دیده میشود. با وجود این، هیچ سند تاریخی یا مذهبی معتبر برای اثبات این ادعا در دست نیست و بنابراین میتوان گفت محل واقعی مقبره زلیخا نامشخص است و تنها در روایات عامیانه از آن یاد میشود.
نظر شما