براساس دادههای علمی مراکز کنترل بیماری (CDC) و منابع بالینی معتبر، سپسیس بهعنوان یکی از علل اصلی مرگ ناشی از عفونت در سراسر جهان شناخته میشود. از اینرو شناخت علائم و اقدام فوری، حیاتی است. در ادامه، به شکل کامل علائم و راههای تشخیص عفونت خون در بزرگسالان و اهمیت مراجعه فوری به آزمایشگاه میپردازیم.
عفونت خون در بزرگسالان چیست و چگونه در بدن ایجاد میشود؟
عفونت خون (Sepsis) یک واکنش شدید و غیرطبیعی سیستم ایمنی بدن به حضور میکروبها (باکتری، ویروس یا قارچ) در جریان خون است. در حالت طبیعی، سیستم ایمنی بدن برای مقابله با عفونت در یک ناحیه خاص، مانند ریه یا پوست، مواد شیمیایی دفاعی ترشح میکند. اما در سپسیس این پاسخ ایمنی از کنترل خارج میشود و باعث التهاب گسترده در کل بدن میگردد.
منشا اصلی عفونت خون در بزرگسالان یا سپسیس در بزرگسالان چیست؟
ذاتالریه (Pneumonia):
شایعترین علت سپسیس در بزرگسالان است. باکتریها از بافت ریه وارد جریان خون میشوند.
عفونت ادراری (UTI):
بهویژه در سالمندان یا بیماران دارای سوند ادراری، میتواند به سرعت به سپسیس منتهی شود.
عفونت پوستی یا زخم پس از جراحی:
باکتریها از طریق زخمهای باز، سوختگیها یا بریدگیها وارد خون میشوند.
عفونتهای شکمی (Abdominal Infections):
مانند آپاندیس پارهشده یا عفونت صفراوی که در صورت عدم درمان، باکتریها را به کل بدن پخش میکند.
افراد با سیستم ایمنی ضعیف (دیابتی، سرطانی، یا دارندگان پیوند اعضا) بیشترین ریسک را دارند.
علائم عفونت خون در بزرگسالان

در مراحل ابتدایی، نشانههای عفونت خون معمولاً بسیار شبیه سرماخوردگی یا یک عفونت ساده بهنظر میرسند و ممکن است فرد متوجه جدی بودن وضعیت خود نشود. با این حال، با گذشت زمان، بیماری به سرعت پیشرفت میکند و علائم شدیدتری بروز مییابد. یکی از نخستین نشانههای عفونت خون در بزرگسالان، تب بالا همراه با لرز شدید است. این واکنش بدن به تلاش برای مقابله با باکتریها یا ویروسهای موجود در خون است. در برخی افراد، بهویژه سالمندان یا کسانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، ممکن است برعکس، دمای بدن بهطور غیرعادی کاهش یابد. این افت دما یکی از هشداردهندهترین علائم ضعف سیستم ایمنی و شروع سپسیس محسوب میشود.
در ادامه، تپش قلب سریع یا همان Tachycardia بهطور ناگهانی ظاهر میشود؛ بیمار احساس میکند ضربان قلبش غیرطبیعی و پرشتاب شده است. این افزایش ضربان در واقع تلاشی از سوی بدن برای رساندن اکسیژن بیشتر به اندامهاست. همزمان با آن، تنفس فرد سریع و سطحی میشود (که در پزشکی با اصطلاح Tachypnea شناخته میشود). این نوع تنفس نشان میدهد بدن در تلاش است کمبود اکسیژن ناشی از التهاب و اختلال جریان خون را جبران کند.
یکی از ویژگیهای دیگر سپسیس، احساس خستگی شدید و بیحالی است. بیمار ممکن است توان انجام کارهای ساده روزمره را از دست بدهد و به دلیل درگیری سیستم عصبی، دچار گیجی ذهنی، عدم تمرکز یا حتی اختلال در هوشیاری شود. این علامت نشان میدهد که مغز نیز به اندازه کافی اکسیژن دریافت نمیکند.
از طرف دیگر، در برخی بیماران میزان ادرار کاهش پیدا میکند، زیرا کلیهها بهدلیل افت فشار خون و التهاب گسترده، توانایی تصفیه خون را از دست میدهند. رنگ پوست نیز ممکن است بهتدریج پریده، سرد یا مایل به خاکستری شود که نشانهی کاهش جریان خون در بافتهای بدن است.
مشاهدهی همزمان چند مورد از این علائم (تب، لرز، تپش قلب، تنفس سریع، خستگی و گیجی) بهویژه در بزرگسالان یا سالمندان، بههیچوجه نباید نادیده گرفته شود.
در چنین شرایطی، تشخیص زودهنگام در هر ساعتی از شبانه روز میتواند نقش حیاتی در نجات جان بیمار داشته باشد. انجام آزمایشهایی مانند CBC، CRP و کشت خون در این مراکز به پزشکان کمک میکند تا عفونت را در مراحل اولیه شناسایی و درمان مناسب را سریعتر آغاز کنند. برای جلوگیری از ایجاد خطر جدی بهتر است به یک آزمایشگاه شبانه روزی تهران و یا شهر محل سکونت خود مراجعه کنید.
علائم عفونت خون شدید (شوک سپتیک) در بزرگسالان
در صورتی که عفونت خون یا سپسیس بهموقع تشخیص داده نشود، التهاب گسترده در بدن به مرحلهی خطرناکی به نام شوک سپتیک (Septic Shock) میرسد. در این وضعیت، بدن دیگر قادر به حفظ جریان خون و اکسیژنرسانی به اندامهای حیاتی نیست.
در واقع، ترکیبی از افت شدید فشار خون (Hypotension)، اختلال در گردش خون (Hypoperfusion) و نارسایی چند اندام (Multi-Organ Failure) رخ میدهد که حیات بیمار را بهشدت تهدید میکند.
در مراحل آغازین شوک سپتیک، بیمار دچار افت ناگهانی فشار خون میشود. این افت به حدی است که حتی تزریق مایعات وریدی نیز نمیتواند فشار را در محدوده طبیعی نگه دارد. در اثر این اختلال، پوست بیمار سرد، رنگپریده و گاه لکهدار (Mottled Skin) میشود، زیرا خون کافی به سطح بدن نمیرسد.
همزمان، کلیهها به دلیل کاهش جریان خون دچار نارسایی موقتی میشوند و میزان ادرار بهطور محسوسی کاهش پیدا میکند یا حتی بهطور کامل متوقف میشود. این علامت یکی از شاخصترین نشانههای آغاز شوک سپتیک است.
از دیگر علائم بارز این مرحله، تنگی نفس شدید و افزایش غیرطبیعی تعداد تنفس (Respiratory Distress) است. بیمار معمولاً با احساس خفگی، اضطراب یا ناتوانی در تنفس عمیق روبهرو میشود. در این شرایط، گاهی نیاز به استفاده از اکسیژن مکمل یا دستگاه ونتیلاتور (Mechanical Ventilation) برای حفظ تنفس وجود دارد.
در ادامه، به دلیل کاهش اکسیژنرسانی به مغز، اختلال در هوشیاری، گیجی ذهنی یا حتی بیهوشی کامل بروز میکند. این وضعیت بهوضوح نشاندهندهی درگیری سیستم عصبی مرکزی و کاهش شدید جریان خون مغزی است.
در شوک سپتیک، زمان نقش حیاتی دارد. هر دقیقه تأخیر در انتقال بیمار به اورژانس یا شروع درمان مناسب میتواند احتمال مرگ را افزایش دهد. در این مرحله، درمان معمولاً شامل تزریق سریع آنتیبیوتیکهای وریدی، مایعات داخل وریدی، داروهای تنگکنندهی عروق مانند نورآدرنالین (Norepinephrine) و بستری در بخش مراقبتهای ویژه (ICU) است.
همزمان باید با انجام آزمایشهایی مانند کشت خون (Blood Culture)، نوع دقیق میکروب عامل بیماری شناسایی شود تا درمان هدفمندتری صورت گیرد.شوک سپتیک، پیشرفتهترین و مرگبارترین مرحلهی عفونت خون است و در صورت بیتوجهی به علائم اولیه مانند تب، لرز، تپش قلب یا تنفس سریع، میتواند ظرف چند ساعت جان بیمار را تهدید کند.
بنابراین، آگاهی از این علائم و مراجعهی فوری به مراکز درمانی یا آزمایشگاههای شبانهروزی برای انجام بررسیهای تخصصی، حیاتیترین اقدام برای جلوگیری از مرگ ناشی از سپسیس است.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در بسیاری از موارد، عفونت خون (سپسیس) از یک عفونت ساده آغاز میشود، اما اگر بهموقع شناسایی و درمان نشود، در مدت کوتاهی میتواند به مرحلهی خطرناک شوک سپتیک برسد. به همین دلیل، آگاهی از زمان مناسب مراجعه به پزشک و انجام آزمایشهای تشخیصی اهمیت حیاتی دارد. بر اساس آمار منتشرشده توسط مرکز کنترل و پیشگیری از بیماریها (CDC)، هر سال بیش از ۱٫۷ میلیون بزرگسال در ایالات متحده دچار سپسیس میشوند و حدود ۳۵۰ هزار نفر از آنها در اثر این بیماری جان خود را از دست میدهند. این ارقام نشان میدهد که عفونت خون نهتنها شایع است، بلکه در صورت تأخیر در تشخیص و درمان، یکی از مهمترین علل مرگ ناشی از عفونت در جهان محسوب میشود.
اگر دچار تب بالا یا لرز طولانیمدت هستید که با مصرف داروهای تببر یا آنتیبیوتیکهای معمولی بهبود پیدا نمیکند، این میتواند نشانهای از واکنش شدید سیستم ایمنی و شروع سپسیس باشد. همینطور، تپش قلب مداوم و سریع (Tachycardia) یا احساس تنگی نفس غیرعادی باید جدی گرفته شود.
در برخی موارد، بیماران دچار افت فشار خون (Hypotension) میشوند و احساس سرگیجه، ضعف یا بیحالی شدیدی دارند؛ این وضعیت ممکن است بیانگر آغاز شوک سپتیک باشد و نیاز به بررسی فوری دارد.
افرادی که به بیماریهای مزمن مانند دیابت، نارسایی کلیه یا سرطان مبتلا هستند، در برابر عفونتها آسیبپذیرترند. بهویژه بیماران دیابتی که دچار زخم پا (Diabetic Foot Ulcer) هستند، اگر متوجه ترشحات چرکی، بوی نامطبوع یا تأخیر در بهبود زخم شدند، باید فوراً به پزشک یا آزمایشگاه تخصصی مراجعه کنند. چنین زخمهایی میتوانند بهسرعت منبع ورود باکتریها به جریان خون شوند و به سپسیس منتهی گردند.
همچنین، افراد دارای نقص ایمنی (به دلیل مصرف داروهای سرکوب ایمنی، پیوند اعضا یا شیمیدرمانی) باید حتی علائم خفیفی مانند تب یا خستگی غیرمعمول را جدی بگیرند، زیرا بدن آنها توانایی کافی برای کنترل عفونت را ندارد.
سالمندان نیز به دلیل کاهش کارایی سیستم ایمنی، ممکن است بدون تب یا علائم واضح دچار سپسیس شوند؛ در آنها نشانههایی مانند گیجی ذهنی، کاهش اشتها یا بیحالی میتواند زنگ خطر باشد.
در تمامی این موارد، مراجعه به پزشک یا انجام آزمایش در یک آزمایشگاه شبانهروزی معتبر میتواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کند. آزمایشهایی مانند CBC، CRP، ESR و کشت خون (Blood Culture) به پزشک کمک میکنند تا منشأ عفونت را سریعتر شناسایی کرده و درمان مؤثر را آغاز نماید.
اگر علائم در ساعات غیرعادی شبانهروز ظاهر شدند، آزمایشگاههای شبانهروزی این امکان را فراهم میکنند که بدون تأخیر، نمونهگیری و بررسیهای اولیه انجام شود تا از رسیدن بیماری به مراحل بحرانی جلوگیری گردد.
روشهای تشخیص عفونت خون در بزرگسالان
تشخیص دقیق عفونت خون (Sepsis) نیازمند ترکیبی از بررسیهای بالینی، علائم حیاتی و آزمایشهای تخصصی است. پزشک پس از مشاهدهی نشانههایی مانند تب، تپش قلب سریع یا افت فشار خون، دستور انجام چندین تست آزمایشگاهی و تصویربرداری را صادر میکند تا شدت التهاب و منشأ عفونت مشخص شود.
CBC (شمارش کامل سلولهای خونی)
آزمایش CBC یا Complete Blood Count یکی از نخستین تستهایی است که در بیماران مشکوک به سپسیس انجام میشود. در این آزمایش، تعداد گلبولهای سفید (WBC)، قرمز (RBC) و پلاکتها اندازهگیری میشود.
افزایش چشمگیر گلبولهای سفید معمولاً نشاندهندهی وجود عفونت فعال است، در حالی که کاهش شدید آن میتواند بیانگر تضعیف سیستم ایمنی یا پیشرفت سپسیس باشد.
این آزمایش کمک میکند تا پزشک میزان درگیری بدن با عفونت را ارزیابی و وضعیت عمومی بیمار را پایش کند.
CRP و PCT (شاخصهای التهاب سیستمیک)
دو شاخص مهم برای سنجش التهاب در بدن، CRP (C-Reactive Protein) و PCT (Procalcitonin) هستند.در هنگام بروز عفونتهای شدید باکتریایی، سطح این مواد در خون افزایش مییابد. CRP توسط کبد تولید میشود و بالا رفتن آن نشانهی التهاب سیستمیک است.PCT بهویژه در تشخیص عفونتهای باکتریایی خون کاربرد دارد و مقدار بالای آن معمولاً با سپسیس ارتباط مستقیم دارد. پایش این شاخصها به پزشک کمک میکند تا شدت التهاب، روند پاسخ بدن به درمان و احتمال وجود عفونت باکتریایی را ارزیابی کند.
کشت خون (Blood Culture)
کشت خون (Blood Culture) دقیقترین روش برای شناسایی نوع میکروارگانیسم (باکتری، قارچ یا گاهی ویروس) عامل عفونت خون است.
در این آزمایش، نمونهای از خون بیمار در شرایط استریل گرفته و در محیط مخصوص کشت داده میشود تا نوع عامل عفونت رشد کرده و شناسایی شود. پس از شناسایی، آزمایشگاه نوع آنتیبیوتیکی را که میتواند بهترین اثر را بر باکتری داشته باشد مشخص میکند — فرآیندی که با نام آنتیبیوگرام (Antibiogram) شناخته میشود. این آزمایش معمولاً در آزمایشگاه های شبانه روزی نیز انجام میشود تا تشخیص سریعتر و درمان هدفمندتر امکانپذیر باشد.

آزمایش عملکرد کبد و کلیه (Liver & Kidney Function Tests)
در مواردی که سپسیس پیشرفت کرده است، اندامهای حیاتی مانند کبد و کلیه تحت تأثیر قرار میگیرند. با انجام تستهایی مانند BUN، Creatinine، AST، ALT و Bilirubin میتوان میزان آسیب واردشده به این اندامها را بررسی کرد.افزایش کراتینین نشانهی کاهش عملکرد کلیه و افزایش آنزیمهای کبدی بیانگر درگیری سلولهای کبدی است. این دادهها برای تصمیمگیری دربارهی ادامه درمان و داروهای تجویزی حیاتی هستند.
تصویربرداری (X-ray، CT Scan، MRI)
در بسیاری از بیماران مبتلا به سپسیس، شناسایی محل اولیه عفونت اهمیت زیادی دارد. پزشک با استفاده از تصویربرداریهای پزشکی مانند X-ray، CT Scan یا MRI میتواند کانون عفونت را پیدا کند؛ برای مثال در بیماران با علائم تنفسی، رادیوگرافی قفسه سینه (Chest X-ray) میتواند وجود ذاتالریه (Pneumonia) را تأیید کند.در مواردی که عفونت شکمی یا آبسه داخلی مشکوک است، از سیتی اسکن شکم (Abdominal CT) استفاده میشود تا محل دقیق عفونت شناسایی گردد.
درمان عفونت خون در بزرگسالان
درمان عفونت خون یا سپسیس (Sepsis) یک اقدام اورژانسی محسوب میشود و باید بلافاصله پس از تشخیص اولیه آغاز گردد. تأخیر در شروع درمان میتواند احتمال بروز شوک سپتیک (Septic Shock) و نارسایی چند اندام (Multiple Organ Failure) را بهطور چشمگیری افزایش دهد.
هدف اصلی درمان، حذف عامل عفونت، تثبیت وضعیت حیاتی بیمار و پیشگیری از آسیب به اندامهاست. درمان معمولاً در بیمارستان و تحت نظر تیم پزشکی انجام میشود.
آنتیبیوتیکهای وریدی (Intravenous Antibiotics)
اولین و مهمترین اقدام در درمان سپسیس، تجویز سریع آنتیبیوتیکهای وریدی (IV Antibiotics) است.
پزشک پس از گرفتن نمونهی کشت خون (Blood Culture) برای شناسایی نوع میکروب، داروهایی با طیف وسیع مانند وانکومایسین، سفالوسپورین نسل سوم، یا کارباپنمها را بهصورت وریدی تزریق میکند. این آنتیبیوتیکها در همان ساعات ابتدایی، رشد باکتری را متوقف کرده و از انتشار بیشتر آن در جریان خون جلوگیری میکنند. پس از مشخص شدن نتیجهی کشت، نوع آنتیبیوتیک بر اساس حساسیت باکتری (Antibiogram) اصلاح میشود تا درمان هدفمندتر ادامه یابد.
تزریق مایعات برای حفظ فشار خون (Fluid Resuscitation)
در اثر التهاب شدید، رگهای خونی گشاد میشوند و بخش زیادی از مایعات بدن وارد بافتها میگردد؛ در نتیجه فشار خون کاهش پیدا میکند.
برای جبران این وضعیت، پزشکان از محلولهای کریستالوئید (مانند نرمال سالین یا رینگر لاکتات) بهصورت وریدی استفاده میکنند تا حجم خون در گردش افزایش یافته و فشار خون تثبیت شود.این فرآیند با نام Fluid Resuscitation شناخته میشود و از مهمترین مراحل جلوگیری از شوک سپتیک است.
استفاده از نورآدرنالین در صورت افت فشار (Norepinephrine Therapy)
اگر پس از تزریق مایعات هنوز فشار خون پایین باقی بماند، بیمار نیاز به داروهای تنگکننده عروق (Vasopressors) دارد. نورآدرنالین (Norepinephrine) مؤثرترین دارو در این شرایط است. این دارو با انقباض رگهای خونی، فشار خون را افزایش میدهد و باعث بهبود گردش خون در اندامهای حیاتی (Perfusion) میشود. دوز دارو باید با دقت و بهصورت مداوم در بخش ICU تنظیم شود تا از نوسان شدید فشار جلوگیری گردد.
مراقبت ویژه در بخش ICU (Intensive Care Unit)
بیماران مبتلا به سپسیس متوسط تا شدید باید در بخش مراقبتهای ویژه (ICU) بستری شوند تا علائم حیاتی آنها مانند ضربان قلب، فشار خون، میزان اکسیژن خون و ادرار بهصورت لحظهای پایش شود. در این بخش، پزشکان میتوانند در صورت بروز اختلال در عملکرد اندامها، سریعاً اقدامات حمایتی انجام دهند. گاهی نیاز به تزریق داروهای خاص، تعویض مایعات بدن، یا حمایت کلیوی موقت (Dialysis) نیز وجود دارد.
پشتیبانی تنفسی (Oxygen Therapy & Mechanical Ventilation)
در سپسیس، بهدلیل التهاب شدید و اختلال در تبادل اکسیژن، بیمار ممکن است دچار تنگی نفس (Respiratory Distress) یا افت سطح اکسیژن خون (Hypoxemia) شود. در این حالت، ابتدا اکسیژنتراپی (Oxygen Therapy) از طریق ماسک یا کانول بینی انجام میشود. اگر وضعیت تنفس وخیمتر شود، بیمار به دستگاه ونتیلاتور (Mechanical Ventilation) متصل میگردد تا اکسیژنرسانی کافی به بدن ادامه یابد.
این پشتیبانی تنفسی نقش حیاتی در جلوگیری از آسیب مغزی و قلبی ناشی از کمبود اکسیژن دارد.
اهمیت شروع زودهنگام درمان
پژوهشهای بالینی نشان میدهند که هر ساعت تأخیر در شروع درمان آنتیبیوتیکی سپسیس، تا ۸٪ احتمال مرگ بیمار را افزایش میدهد. به همین دلیل، در صورت مشاهدهی علائمی مانند تب بالا، تپش قلب، تنفس سریع یا گیجی، باید بلافاصله به پزشک یا آزمایشگاه شبانهروزی مراجعه شود تا تشخیص قطعی و درمان سریع انجام گیرد.
عوارض درماننشدن عفونت خون
تأخیر در درمان ممکن است به نارسایی کلیوی، قلبی و مغزی منجر شود. بر اساس آمار جهانی، نیمی از بیماران در مرحلهی شوک سپتیک جان خود را از دست میدهند، اما اگر درمان در ساعات اول آغاز شود، احتمال نجات تا ۸۰٪ افزایش مییابد. پیشگیری از عفونت خون یا سپسیس (Sepsis) بسیار سادهتر و کمهزینهتر از درمان آن است. در واقع، بسیاری از موارد سپسیس نتیجهی بیتوجهی به عفونتهای جزئی و تأخیر در درمانهای اولیه است. یکی از مؤثرترین راهها برای پیشگیری، درمان بهموقع عفونتهای ساده مانند گلودرد، عفونت ادراری یا زخمهای پوستی است. این عفونتها در ظاهر بیخطر به نظر میرسند، اما در صورت بیتوجهی میتوانند گسترش یافته و وارد جریان خون شوند.
رعایت بهداشت فردی، بهویژه شستن مکرر دستها با آب و صابون یا محلولهای ضدعفونیکننده، از مهمترین اقداماتی است که احتمال انتقال میکروبها را کاهش میدهد. این کار بهخصوص برای افرادی که در تماس نزدیک با بیماران یا محیطهای درمانی هستند اهمیت دوچندان دارد.
مراقبت صحیح از زخمها نیز نقشی کلیدی دارد. هر زخم یا بریدگی—even کوچکترین آن—میتواند راه ورود باکتریها به بدن باشد. بنابراین باید زخمها بهطور مرتب شستوشو و پانسمان شوند، و اگر ترشح، قرمزی یا بوی بد مشاهده شد، فوراً باید به پزشک مراجعه کرد.
واکسیناسیون منظم هم بخش مهمی از پیشگیری محسوب میشود. تزریق واکسنهایی مانند آنفلوآنزا (Flu Vaccine) و ذاتالریه (Pneumococcal Vaccine) میتواند خطر ابتلا به عفونتهای شدید تنفسی را کاهش دهد که یکی از شایعترین عوامل بروز سپسیس در بزرگسالان هستند.
در کنار این موارد، حفظ سبک زندگی سالم نقش حیاتی در تقویت سیستم ایمنی دارد. پیروی از رژیم غذایی متعادل شامل میوهها، سبزیجات، پروتئینهای باکیفیت و مصرف مایعات کافی، به بدن کمک میکند در برابر عوامل بیماریزا مقاومتر باشد. همچنین خواب کافی و مدیریت استرس از طریق فعالیتهایی مانند پیادهروی، مدیتیشن یا ورزش منظم، باعث افزایش کارایی سیستم ایمنی و کاهش احتمال ابتلا به عفونتهای خطرناک میشود.
آیا عفونت خون مسری است؟
خیر. سپسیس نتیجهی واکنش بدن به عفونت است، نه بیماری واگیردار.
آیا درمان قطعی برای سپسیس وجود دارد؟
در صورت تشخیص زودهنگام و درمان بروقت در بیمارستان، بله؛ اما در موارد پیشرفته احتمال مرگ بالا میرود.
آیا همهی آزمایشگاهها میتوانند سپسیس را تشخیص دهند؟
خیر؛ تنها مراکز مجهزی که توان انجام کشت خون و آزمایشهای التهابی دقیق دارند، نتیجهای قابل اعتماد ارائه میدهند.
جمعبندی
عفونت خون در بزرگسالان یک واکنش خطرناک بدن به عفونت است که میتواند در چند ساعت جان بیمار را تهدید کند. در صورت مشاهده علائمی مانند تب، لرز، تپش قلب، گیجی یا تنگی نفس، بهجای خوددرمانی، سریعاً به آزمایشگاه شبانهروزی مراجعه کنید.تشخیص زودهنگام و درمان سریع، کلید نجات بیمار است.


نظر شما