به گزارش خبرگزاری ایمنا، رژیمهای ژنتیکی یا رژیمهای غذایی متناسب با ژنها، روشهایی هستند که بر اساس ژنوم فرد طراحی شده و برای بهبود سلامتی و تناسب اندام مورد استفاده قرار میگیرند. بدن هر فرد دارای ترکیب ژنتیکی منحصربهفردی است که میتواند اطلاعاتی کلیدی درباره نیازهای تغذیهای، حساسیتها، سرعت سوختوساز، تمایل به چاقی، واکنش به کربوهیدرات یا چربی و حتی نیاز به مکملهای ویژهای را در اختیار متخصصان تغذیه قرار دهد.
ژنتیک میتواند در پاسخ بدن به غذاها، میزان اثربخشی رژیمها و حتی احتمال ابتلاء به بیماریهایی همچون دیابت نوع ۲، چاقی یا بیماری قلبی نقش مهمی ایفا کند. بهعنوان نمونه دو فرد ممکن است رژیم کمکربوهیدراتی را دنبال کنند، اما به دلیل تفاوت در سازگاری ژنها با نوع رژیم فقط یکی از آنها کاهش وزن داشته باشد.
امروزه بسیاری از رژیمهای غذایی معروف همچون رژیم مدیترانهای، رژیم کتوژنیک، رژیم DASH و رژیم گیاهخواری به جهان معرفی شده است. هر کدام از این رژیمها مزایا و محدودیتهای ویژه خود را دارند و در برخی افراد بهتر از دیگران عمل میکند.
رژیم DNA نمونهای از رژیمهای مورد تأیید علم تغذیه است و نتیجهای از پیشرفتهای علمی در زمینه علم ژنتیک و تغذیه را نشان میدهد. زمینه اصلی برای ایجاد این رژیم، مطالعات در حوزه نوینی به نام نوتریژنومیکس است که رابطه بین تغذیه و ژنوم انسان را بررسی میکند.
این تحقیقات نشان داده است که توالی DNA میتواند اطلاعات زیادی درباره صفات ژنتیکی فرد ارائه دهد که با میزان و نوع برخی از بیماریها و وضعیت سلامتی مرتبط هستند. با استفاده از این اطلاعات، محققان و توسعهدهندگان رژیم غذایی فهم بیشتری از تأثیرات تغذیه بر ژنتیک افراد به دست آوردند.
بهعنوان نمونه آنها به نتیجه رسیدند که تطبیق رژیم غذایی با توالی DNA هر فرد میتواند بهبود سلامتی و پیشگیری از بیماریهای مرتبط با آن را آسان کند. سپس با استفاده از این مطالعات و دانش ژنتیکی ارائه رژیم DNA به عنوان یک رویکرد شخصیسازی شده در زمینه تغذیه پدیدار شد که بر اساس اطلاعات ژنتیکی هر فرد، رژیم غذایی مناسب و تنظیم شده برای سلامتی و بهبود وضعیت بدنی او را ارائه میدهد.
بر خلاف رژیمهای غذایی عمومی که برای یک جمعیت مشخص ارائه میشوند، رژیمهای غذایی DNA ادعا میکنند که توصیههای غذایی را بر اساس تحلیل دقیق توالی DNA مشتریان ارائه میدهند و به افراد کمک میکنند رژیمی مطابق با نیازها و شرایط خود داشته باشند.
همچنین بعضی از شرکتهای رژیم غذایی DNA برنامههای غذایی، دستور العملها و لیستهای مواد غذایی مناسبی را ارائه میدهند که با توجه به تحلیلهای ژنتیکی مشتریان طراحی شده است. این روشها میتواند به افراد در بهبود سلامتی، کنترل وزن و بهبود عملکرد بدنی کمک کند.
ژنها راهنمای سلامتی بدن
محمدعلی باقری کارشناس حوزه سلامت و تغذیه، درباره رژیمهای ژنتیکی به خبرنگار ایمنا میگوید: رژیم ژنتیکی یا رژیم غذایی بر پایه ژنتیک به نوعی برنامهی تغذیهای گفته میشود که بر اساس اطلاعات ژنتیکی فرد طراحی شده است. هدف این است که با توجه به ژنهای هر شخص بهترین نوع تغذیه، مکملها، سبک زندگی و حتی نوع ورزش مشخص شود تا بیشترین اثربخشی در سلامت، کاهش وزن، کنترل بیماریها یا بهبود عملکرد بدن حاصل شود.
وی میافزاید: برای نوشتن این نوع رژیم ابتدا آزمایش ژنتیکی از طریق نمونه بزاق یا خون انجام میشود. سپس تجزیهوتحلیل DNA برای شناسایی ژنهایی که بر مواردی همچون سرعت متابولیسم (سوختوساز بدن)،پاسخ بدن به کربوهیدراتها، چربیها و پروتئینها، حساسیت به لاکتوز یا گلوتن، تمایل ژنتیکی به چاقی یا دیابت، عملکرد ورزش و ریکاوری و واکنش به کافئین یا الکل تأثیرگذار هستند صورت میگیرد و در نهایت رژیم شخصیسازیشده بر اساس نتایج ژنتیکی و شرایط بدنی و هدف فرد (کاهش وزن، عضلهسازی، کنترل بیماری و …) طراحی میشود.
DNA درباره متابولیسم، چربی و ساعت بدن تصمیم میگیرد
کارشناس تغذیه درباره شناخت ژنها و استفاده از آنها برای بهینهسازی کاهش وزن عنوان میکند: امروزه میتوان تا حدودی با شناخت ژنها، نوع غذا و زمان مصرف آن را برای کاهش وزن بهینه کرد، اما این حوزه هنوز در حال توسعه است و باید با احتیاط به آن نگاه کرد.
وی پیرامون تأثیرگذاری ژنها تصریح میکند: ژنها میتوانند بر مواردی همچون نرخ متابولیسم (سوخت و ساز)، تمایل به ذخیره چربی، پاسخ به درشتمغذیها (کربوهیدرات، چربی، پروتئین) و ساعت بیولوژیکی (ریتم شبانهروزی) تأثیرگذار باشند. برخی ژنها سرعت متابولیسم را تعیین میکنند. افراد با متابولیسم پایین ممکن است کالری بیشتری ذخیره کنند. همچنین ژنهایی همچون FTO با افزایش احتمال چاقی مرتبط هستند. این ژنها ممکن است اشتها را افزایش دهند یا میل به غذاهای پرچرب را بیشتر کنند.
باقری خاطرنشان میکند: از سوی دیگر ژنتیک برخی افراد به رژیمهای کمکربوهیدرات یا کمچرب بهتر پاسخ میدهد و برخی ژنها تعیین میکنند که بدن در چه ساعاتی از روز بهتر کالری میسوزاند یا چه زمانی حساستر به انسولین است. این میتواند زمان بهینهی غذا خوردن را نیز مشخص کند.
ژنها راه لاغری و کاهش وزن را بلد هستند
وی با اشاره به تفاوت ژنهای افراد در واکنش به رژیمهای متفاوت ادامه میدهد: بین دو فرد با ژنهای مختلف در واکنش به یک رژیم لاغری مشخص تفاوت وجود دارد. این موضوع به یکی از مهمترین موضوعات در علم تغذیه شخصیسازیشده (personalized nutrition) اشاره دارد. تفاوت در واکنش افراد به یک رژیم غذایی ویژه همچون رژیم کمکربوهیدرات تا حد زیادی به ژنتیک آنها برمیگردد.
کارشناس تغذیه اضافه میکند: تفاوتهای ژنتیکی در متابولیسم کربوهیدراتها و چربیها یکی از عاملهای مهم است. بعضی ژنها روی نحوهی تجزیه، جذب و مصرف کربوهیدراتها تأثیر میگذارند. بهعنوان نمونه ژن AMY1 تعیین میکند که فرد چه مقدار آنزیم آمیلاز (برای تجزیه نشاسته) در بزاق تولید میکند. افراد با نسخههای فعالتر این ژن، بهتر میتوانند نشاسته را هضم کنند.
ژنها میدانند چه غذایی باید مصرف کرد
وی تاکید میکند: از سوی دیگر افرادی با نسخههایی از ژنهای مربوط به حساسیت به انسولین (مثل IRS1، FTO و TCF7L2) ممکن است در پاسخ به رژیمهای پرکربوهیدرات دچار افزایش قند خون، چربیسازی و ذخیرهی چربی شوند. همچنین بعضی از ژنها همچون FTO و MC4R میتوانند بر احساس گرسنگی، سیری و تمایل به خوردن غذاهای پرچرب یا شیرین اثر بگذارند. افرادی که دارای نسخههای ویژهای از این ژنها هستند، ممکن است در رژیمهای محدودکننده سختتر احساس گرسنگی کنند و نتوانند رژیم را حفظ کنند.
باقری یادآور میشود: تفاوت در پاسخ هورمونی و سوختوساز پایه (BMR) نیز یکی دیگر از عاملهای تفاوت افراد در پاسخ به رژیم است. ژنها میتوانند بر سطح هورمونهایی همچون لپتین و گرلین که اشتها و مصرف انرژی را تنظیم میکنند، تأثیر بگذارند. همچنین نرخ سوختوساز پایه (Basal Metabolic Rate) ممکن است در افراد مختلف فرق داشته باشد. این موضوع روی سرعت کاهش وزن اثر میگذارد.
وی عنوان میکند: برخی ژنها روی رفتار غذایی، پاسخ به استرس و انگیزه برای ورزش اثر دارند. بهعنوان نمونه بعضی افراد در شرایط استرسزا بیشتر به غذا خوردن روی میآورند (emotional eating) و این میتواند موفقیت رژیم را کاهش دهد.
نقشه راه تغذیه، فقط با یک آزمایش ژنتیکی
کارشناس حوزه سلامت درباره دقیق بودن آزمایشهای ژنتیکی خاطرنشان میکند: آزمایشهای ژنتیکی برای طراحی رژیم غذایی که به آنها «nutrigenomics» یا «nutrigenetics» گفته میشود طی سالهای اخیر محبوبیت زیادی پیدا کرده است، اما اینکه چقدر دقیق و ارزشمند است بستگی به چند عامل دارد.
وی با اشاره به مزایای آزمایشهای ژنتیکی اضافه میکند: آزمایش ژنتیکی برای رژیم غذایی مزایای بالقوهای همچون شخصیسازی بهتر رژیم غذایی، شناسایی ریسکهای ویژه و انگیزه روانی برای پیروی از رژیم را به دنبال دارد. برخی ژنها همچون ژن FTO یا MTHFR در نحوهٔ پردازش چربیها، کربوهیدراتها، و ویتامینها تأثیر دارند.
باقری عنوان میکند: از سوی دیگر ممکن است برخی افراد بهطور ژنتیکی کافئین را کندتر متابولیزه کنند که بر فشار خون یا خواب آنها تأثیر میگذارد. تستها میتوانند ریسک ژنتیکی برای بیماریهایی همچون دیابت نوع ۲ یا بیماری قلبی را نشان دهند. همچنین برخی افراد وقتی متوجه شوند بدنشان ویژه است، با انگیزه بیشتری از رژیم پیروی میکنند.
چالشهای تستهای ژنتیکی
وی پیرامون محدودیتهای آزمایش ژنتیکی تصریح میکند: با وجود مزایای فراوان محدودیتها و ملاحظات علمی همچون دقت محدود در بیشتر موارد، دارا بودن جنبه تجاری تستها و تطابق نداشتن با قومیتها نیز وجود دارد. بیشتر ژنهایی که بررسی میشوند، تنها تأثیر جزئی دارند. یعنی یک ژن ویژه ممکن است فقط ۱ تا ۵ درصد تفاوت را توضیح دهد. همچنین عوامل محیطی همچون خواب، استرس، سبک زندگی و ورزش تأثیر بسیار بیشتری دارند.
کارشناس تغذیه خاطرنشان میکند: از سوی دیگر بسیاری از شرکتها تستهایی میفروشند که براساس شواهد علمی ناقص طراحی شده است و توصیههای غذایی که ارائه میدهند، گاهی بسیار کلی یا نامرتبط هستند (بوهعنوان نمونه یتامین D بیشتری مصرف کنید، چیزی که با یک آزمایش خون هم مشخص میشود). بسیاری از مطالعات ژنتیکی روی افراد اروپایی انجام شده است، بنابراین نتایج ممکن است برای افراد خاورمیانهای یا آسیایی دقیق نباشد.
نظر شما