به گزارش خبرنگار ایمنا، کمر درد یکی از مهم‌ترین علل ناشی از شیوه ناصحیح زندگی است که پیر و جوان نمی‌شناسد، کمر درد مزمن کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اما با چند راهکار ساده می‌توان با آن مقابله کرد؛ متخصصان تخمین می‌زنند ۸۰ درصد افراد کمر درد را تجربه می‌کنند، کمر درد علائم مختلفی دارد و تشخیص علت دقیق آن فرایند پیچیده‌ای است، اما می‌توان حفاظت از ستون فقرات و تقویت ماهیچه‌ها، فشار و درد وارد بر کمر و ستون فقرات را کاهش داد.
بیشتر کمر دردها قابل پیشگیری هستند، بسیاری از کمر دردها به این علت ایجاد می‌شوند که افراد نمی‌دانند چگونه از کمر خود مراقبت کنند، کلید پیشگیری بیشتر کمر دردها این است که از فشار زیاد به کمر خود جلوگیری کنیم؛ این به این معنا نیست که کاری نکنیم، بلکه باید یاد بگیریم فعالیت‌های روزمره خود را چگونه انجام دهیم تا کمر تحت فشار بیش از تحمل خود قرار نگیرد.
در پیشگیری از کمر درد مهم‌ترین اصل، جلوگیری از افزایش قوس کمر است؛ افزایش قوس کمری می‌تواند موجب افزایش فشار به ستون مهره و کمر درد شود، قوس ستون فقرات در ناحیه کمر به صورتی است که به سمت جلو تحدب دارد؛ افزایش این تحدب که به طور معمول به علت ضعف عضلات شکم و ستون مهره ایجاد می‌شود لوردوز نام دارد؛ از این رو افزایش لوردوز یا گودی کمر موجب بروز کمر درد می‌شود.
انجام معاینه‌های لازم، بررسی علائم و شرح حال بیمار در کنار تست‌های عکسبرداری از مفصل کمر و آزمایش‌های خون و ادرار، انجام ام‌آرآی، سی‌تی‌اسکن یا الکترومیوگرافی برای بررسی وضعیت اعصاب و ماهیچه‌ها و اسکن استخوان‌ها از روش‌های تشخیصی بیماری کمر درد است؛ از این رو با مهدی محمودخانی، فوق تخصص مغز و اعصاب و ستون فقرات و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در مورد کمر درد و دیسک کمر به گفت‌وگو پرداختیم که شرح آن را در ادامه می‌خوانید:
ایمنا: ستون فقرات چیست و چه وظایفی برعهده دارد؟
محمودخانی: ستون فقرات از سه قسمت مهره‌های گردنی، پشتی و کمری تشکیل شده است، همچنین ستون فقرات کمری از پنج مهره تشکیل شده که بین مهره‌ها دیسک کمر وجود دارد، دیسک کمر عضوی بوده که بین مهره‌ها قرار دارد و منجر به حرکت ستون فقرات می‌شود.
هر مهره نیز یک قسمت قدامی و یک قسمت خلفی دارد و کانال نخاعی مابین این دو قسمت قرار گرفته است و از بین هر دو مهره یک ریشه عصبی خارج می‌شود؛ همچنین بین هر دو مهره یک دیسک وجود دارد که دیسک از دو المان محیطی و مرکزی تشکیل شده است و قسمت مرکزی فرم خمیده‌تر و نرم‌تری داشته و حاوی آب و گلیکوپروتئین است که در دوران تولد حاوی آب بیشتری بوده و به تدریج و با بالا رفتن سن از حجم این آب کم می‌شود.
زمانی که فتق دیسک کمری رخ می‌دهد، لیگامان‌هایی که در قسمت خلفی مهره هستند دچار ضعف می‌شوند و محتویات قسمت مرکزی دیسک، بیرون‌زدگی پیدا می‌کند که به آن بیماری فتق دیسک کمری گفته می‌شود.
ایمنا: علل بروز کمر درد چیست؟
محمودخانی: کمر درد علل و عوامل مختلفی دارد، انواع کمر درد نیز بسته به تقسیم‌بندی کلی آن است که از جمله علل آن اصطکاک و غیراصطکاک است، علل اصطکاک یا فرسایشی عللی هستند که فرایند طبیعی پیر شدن رخ می‌دهد، ستون فقرات جزئی از بدن انسان است که طی عمری که از انسان می‌گذرد این ستون فقرات دچار تغییرات پیری می‌شود.
در دهه پنجم زندگی نیز به صورت طبیعی و فیزیولوژیک تغییرات فرسایشی در ستون فقرات رخ می‌دهد که در برخی افراد به دلایل محیطی، شغل، بد نشستن و بد خوابیدن این مشکلات تشدید می‌شود و زودتر تغییرات در ستون فقرات رخ می‌دهد، در سایر افراد به صورت طبیعی از دهه پنجم زندگی آغاز می‌شود.
ایمنا: آیا ژنتیک در بروز کمر درد مؤثر است؟
محمودخانی: ژنتیک در اکثر بیماری‌ها دخیل است، همچنین بر اساس گزارش‌ها چندین ژن در فتق دیسک کمری ارتباط دارند، اما اینکه گفته شود چون خانواده‌ام دیسک کمر داشتند ما نیز مبتلا خواهیم شد این‌گونه نیست، چون فاکتورهای محیطی نیز بسیار مؤثر هستند؛ فردی که کار سنگین انجام می‌دهد، وزن بالایی دارد و نحوه نشستن مناسبی ندارد، فاکتورهای محیطی بدی را تجربه می‌کند که می‌تواند منجر به تغییرات در ستون فقرات شود.
ایمنا: افراد در چه سنی دیسک کمر و کمر درد را تجربه می‌کند؟
محمودخانی: از آن جایی که علل بیشتر علل مادرزادی برای تنگی کانال نخاعی در سنین پایین‌تر مطرح است، در مورد فتق دیسک کمری انتظار می‌رود که با افزایش سن بیشتر باشد، این در حالی است که در سنین کمتر از ۲۰ سال نیز فتق دیسک کمری وجود دارد، اما شیوع کمتری دارد و بعد از دهه دوم آرام آرام شیوع بالاتر می‌رود و دهه چهارم به پیک می‌رسد.
هر ریشه عضله خاصی را عصب‌دهی می‌کند؛ به عنوان مثال عضله چهار سر رانی، عضله پشت ساق پا هرکدام عضله خود را می‌گیرد و به صورت طبیعی هر ریشه عصبی درد ناحیه‌ای را برای فرد ایجاد می‌کند که به این نوع درد، درد ریشه‌ای گفته می‌شود.
ایمنا: چه دردهایی در کمر باید جدی گرفته شود؟
محمودخانی: از نظر آماری ۸۰ درصد انسان‌ها درد کمر را تجربه می‌کنند که به لحاظ اقتصادی این مشکل ضربه سنگینی حتی به کشورهای پیشرفته وارد می‌کند، در آمریکا افرادی که با مشکل کمر درد دست و پنجه نرم می‌کنند سالانه ۶۰۰ میلیون دلار به این کشور خسارت وارد می‌کنند، زیرا فرد به استراحت و ترک محل کار نیاز دارد، از این رو باید به نوع هر کمر درد توجه شود.
کمر دردهایی که بالای ۵۵ و زیر ۲۰ سالگی به وجود می‌آیند، همچنین کمر دردهایی که در افراد معتاد و بیمارانی که سابقه سرطان دارند به وجود می‌آید از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ اگر کمر دردی وجود داشته باشد که با استراحت بهبود پیدا نکند و بیش از دو هفته به طول بیانجامد و همراه با علائم عصبی باشد (حرکت پاها و راه رفتن بیمار دچار اختلال شود و فرد زمین بخورد) یا اینکه کمر درد همراه با اختلالات عصبی مانند مورمور شدن باشد باید جدی گرفته شود.
ایمنا: افراد برای جلوگیری از کمر درد چه اقداماتی باید انجام دهند؟
محمودخانی: افراد بالای ۵۵ سال و زیر ۲۰ سال علائم خطر قرمز رنگی هستند که باید بیشتر به آن توجه شود، یعنی کمر دردی که در این بازه سنی باشد از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است اما نه به این مفهوم که افرادی که بین ۲۰ تا ۵۰ سال قرار داند باید نسبت به دردهای کمر خود بی توجه باشند؛ از این رو باید تلاش کنیم ارگونومی محل کار و زندگی را اصلاح کنیم.
کارمندان باید از ابتدای خدمت خود صندلی مناسب در محل کار داشته باشند، همچنین اگر گودی کمر زیادی دارند باید گودی کمر با پشتی مناسب پر شود و از پایه برای قرار دادن پاهای خود در زیر صندلی استفاده کند تا فشار روی ستون فقرات کمتر شود؛ همچنین استفاده از کفش مناسب برای مردان و زنان در محل کار الزامی است و نباید زنان از کفش پاشنه بلند استفاده کننده پاشنه کفش باید اندازه مناسب و تخت باشد تا فشار به ستون فقرات کم شود چون فرم بدن به گونه‌ای است که باید وزن بدن از ستون فقرات به پاها و سپس کف پاها منتقل شود، اگر پاشنه بیش از حد معمول بلند یا نوک تیز باشد تمام وزن به قسمت جلویی پا منتقل می‌شود و بدن برای جبران به ناچار باید خود را به عقب بکشد که در این صورت به عضلات و ستون فقرات فشار وارد می‌شود.
در ابتدا باید ارگونومی یا پیشگیری‌ها رعایت شود، اما اگر کمر درد حادث شد لازم است به پزشک مراجعه شود و حداقل استانداردهای لازم مطرح و در صورت نیاز معاینه‌های لازم و تصویربرداری انجام شود و توضیحات لازم داده شود تا مشکل کمتری برای بیمار ایجاد شود.
ایمنا: با رعایت چه مواردی می‌توان از کمر درد پیشگیری کرد؟
محمودخانی: قرار نیست تمام پیشگیری‌ها انجام شود تا کمر درد در افراد به وجود نیاید، ستون فقرات عضو اسکلتی و استخوانی از بدن بوده که به طور طبیعی تغذیه در آن مؤثر است، مصرف هر چهار گروه مواد غذایی اصلی از جمله شیر، لبنیات، کلسیم و تخم‌مرغ و نیز ورزش منظم در روند ستون فقرات و عضو اسکلتی و استخوانی و پیشگیری از درد در این ناحیه‌ها موثر است.
از آن جایی که آب در کل سیستم بدن انسان مؤثر است، مصرف حداقل هشت تا ۱۲ لیوان آب در طول روز برای هر انسان مفید و مؤثر است، همچنین هنگام بلند کردن وسیله‌ای به ویژه در افراد قد بلند باید به این صورت باشد که فرد ابتدا نشسته و سپس آن وسیله را از روی زمین بردارد؛ اما باید این نکته را یادآور شد که در کل افراد از برداشتن وسیله سنگین باید امتناع کنند.
ایمنا: تفاوت سیاتیک و فتق دیسک کمر در چیست؟
محمودخانی: سیاتیک یک اصطلاح علمی است و درد ریشه‌ای بوده که از ناحیه خلفی به باسن و پاها کشیده می‌شود و به آن سیاتیک گفته می‌شود، بنابراین سیاتیک یک علامت است، درد سیاتیک می‌تواند اسپاسم عضله و ضایعه‌ای باشد که روی عصب فشار وارد می‌کند و می‌تواند بد نشستنی باشد که روی عصب فشار وارد کرده است یا ضربه و آسیبی به عصب وارد شود تا درد سیاتیک را برای بیمار ایجاد کند، همچنین شایع‌ترین علت سیاتیک می‌تواند فتق دیسک کمری باشد، در اصل سیاتیک یک بیماری نیست بلکه یک علامت است، اما بیماری‌های فتق دیسک کمری بیماری محسوب می‌شوند.
ایمنا: آیا تمام دردهای ستون فقرات و کمر درد، تنها با جراحی درمان می‌شود؟
محمودخانی: خیر، تنها درمان این دردها جراحی نیست؛ بیمارانی که به پزشک مراجعه می‌کنند معاینه‌های لازم برای آنها انجام می‌شود، اما بیماران نباید اصرار به انجام ام‌آرآی داشته باشند، پس از معاینه‌هایی که برای بیمار انجام می‌شود تصمیم‌گیری برای تصویربرداری انجام می‌شود، این در حالی است که یک‌سری از بیماران نیازی به تصویربرداری ندارند و بر اساس علائمی که دارند برای آنها درمان‌های دارویی و فیزیوتراپی، اقدامات غیرجراحی، اصطلاحات سبک زندگی و ورزش و در کنار آن دارودرمانی آغاز می‌شود.
یک‌سری از بیماران هستند که در مرحله اول و بر اساس شدت علائم تصمیم گرفته می‌شود از همان ابتدا ام‌آرآی برای آنها انجام شود.
تنها راه تشخیص ام‌آرآی نیست، یک‌سری از بیماران هستند که نمی‌توان ام‌آرآی برای آنها انجام داد، زیرا هراس از این اقدام دارند، اما اکنون با پیشرفت علم می‌توان ام‌آرآی تحت بیهوشی انجام داد، یک‌سری از بیماران جسم فلزی در بدن داشته یا کاشت حلزون یا دریچه فلزی قلب دارند که در این بیماران نمی‌توان ام‌آرآی انجام داد و در این صورت روش تشخیص به گونه‌ای دیگر است و سی‌تی‌مایلوگرافی انجام می‌شود که از ناحیه کمر ماده رنگی زده و عکسبرداری انجام می‌شود که بر این اساس ابتلاء شدن یا نشدن به دیسک کمر مشخص می‌شود.
ایمنا: علائم فتق دیسک کمر به چه صورت ظاهر می‌شود؟
محمودخانی: فتق دیسک کمر خود را با درد کمر نشان می‌دهد، همچنین می‌تواند فتق دیسک کمر با درد یا بدون درد باشد؛ یکی از علامت‌های اصلی دیگر آن درد ریشه‌ای بوده که با مورمور شدن یا گزگز شدن، اختلالات راه رفتن، حرکت در اندام‌های تحتانی خود را نشان دهد، همچنین گرفتگی عضلات در موارد ابتدایی می‌تواند یکی دیگر از این علائم باشد.
ایمنا: تصاویر ام‌آرآی تاریخ انقضا دارد؟
محمودخانی: نه تنها در مورد ام‌آرآی، بلکه در مورد هر روش تصویربرداری که انجام شده اگر زمان زیادی از آن گذشته باشد و علائم بیمار تغییر کرده باشد به صورت طبیعی نیاز داریم تصویربرداری جدیدی انجام شود؛ اما اگر علائم بیمار تغییر نکرده و در معاینه‌های پزشک نیز علائم جدیدی در بیمار مشاهده نمی‌شود و از انجام ام‌آرآی آنها زمان زیاد نگذشته باشد الزامی به تکرار ام‌آرآی نیست.
گفت‌وگو از اکرم کیانی، خبرنگار اجتماعی ایمنا
نظر شما