به گزارش خبرنگار ایمنا، علی اخضری روز _سه‌شنبه بیست‌وچهارم آبانماه_ در نشست تأثیر اوضاع سیاسی اجتماعی سده‌های میانی دوره اسلامی بر رواج کتابخانه‌های اصفهان، اظهار کرد: بغداد پایتخت سابق ایران در منطقه‌ای بروز کرد که ایرانیان در آنجا سابقه فرهنگی و سیاسی بسیار خوبی داشتند.
وی خاطر نشان کرد: اگر جندی‌شاپور را به عنوان مرکز علمی فرهنگی ایرانی محسوب کنیم، می‌بینیم این مدرسه در ایجاد نهضت ملی ایران بسیار تأثیرگذار و ارزشمند بوده است.
مدرس تاریخ اسلام دانشگاه افزود: از زمانی که نهضت ترجمه در ایران قدیم به راه افتاد، باز هم جندی‌شاپور همچنان همان رونق و عظمت سابق را حفظ کرد. جندی‌شاپور مدرسه‌ای بود که مرکز علمی یونانی نبود؛ هر چند علوم یونانی در آن تدریس می‌شد و این بر خلاف مراکز علمی دیگر در حران یا آسیای صغیر بود که همگی بر اساس علم یونان بنا نهاده شده بودند.
وی ادامه داد: مدرسه جندی‌شاپور هر چند در دولت زرتشتی ساسانی شکل گرفت و سال‌ها به علم افروزی خود ادامه داد، اما هیچ‌گونه تاثیرپذیری مذهبی در اندیشه‌های خود نداشت؛ بر خلاف مراکز علمی یونان که حتی کلیسا استادان علوم آن را مشخص می‌کرد و در امر علم آن دخالت داشت. این یک امتیاز بزرگ برای جندی‌شاپور بود.
اخضری با گذر از جندی‌شاپور و رسیدن به دوره اسلامی اظهار کرد: بنی‌امیه حکومتی است که تعصب عربی بیشتری نسبت به اسلام پذیری دارد و در صدد توسعه اسلامی بر اصفهان نیست بلکه بر گرفتن مالیات هر بیشتر از مردم تاکید دارد.
وی سپس به دوران خلافت عباسیان اشاره کرد و گفت: مأمون دست پرورده مناطق شرق ایران و مرو بود. او با علوم مختلف آشنا شده بود و وارد بغداد شد و خلافت را به دست گرفت و هر چند انسان خوبی نیست، اما فهم حکومت داری او بیشتر از سایر خلفای عباسی است.
رابطه علم دوستی حاکم و مشروعیت حکومت
این استاد دانشگاه گفت: مشروعیت حاکمان به طور معمول از ابعاد و زوایای مختلفی بررسی می‌شود که عمران و آبادانی، حفظ مرزهای سرزمینی و همراه شدن با عالمان و دانشمندان زمان از آن جمله است. همراهی و حمایت عالمان و دانشمندان در بالا بردن مشروعیت حاکمان، نقش زیادی داشته است.
وی اظهار کرد: زمانی که حاکم و پادشاهی فهمیده حاکم می‌شد، علم در جامعه از رکود خارج شده و آزاداندیشی و علم آموزی رونق می‌گرفت. مرو و خراسان از آن رو مهم است که پایگاه اندیشه بوده و افرادی همچون ابوریحان بیرونی، خوارزمی و ابن سینا بر آمده یا تأثیر گرفته از همین جغرافیای اندیشه هستند.
اخضری با اشاره به شکل گرفتن دولت‌های کوچک محلی یا همان ملوک‌الطوایفی در جای جای ایران بزرگ، تصریح کرد: از اتفاق همین عدم تمرکز در این دولت‌های کوچک، باعث ایجاد مراکز علمی بیشتر و شکل گرفتن اندیشه‌های نو، رشد مراکز دانش‌اندوزی و دانش ورزی بود تا جایی که زبان فارسی در همین دولت‌های محلی احیا شد. این درست بر عکس حکومتی مانند سلجوقیان بود که همه چیز را متمرکز کرد و رفته رفته علم و دانش را گرفتار رکود کرد.
وی ادامه داد: در زمان حکومت صفوی و با شکل گرفتن دولت مقتدر مرکزی هم، بار دیگر شاهد یک رکود و سکون علمی هستیم. مشخصه افرادی که در این دوره‌های میانی، فارسی را احیا کردند مثل برخی نژادگرا یا ناسیونالیست نبود که بگویند این زبان با آن زبان فرق دارد، بلکه معتقد بودند زبان فارسی باشد، زبان عربی هم باشد و همین به شکل‌گیری تمدن در ایران انجامید و آن را شدت داد.
مدرس تاریخ در دانشگاه‌های اصفهان اضافه کرد: ۶۵ درصد کتاب‌های این دوره درباره زبان فارسی و ادبیات عرب و بقیه مربوط به مسائل دینی، شرح حال سابقون و رجال، تاریخ و در نهایت فلسفه است. همه این‌ها در این تمدن رخ داده و ما آن را عالی خطاب می‌کنیم.
وی تاکید کرد: آن درخشش علمی که در مرو سده‌های میانی شاهد هستیم در اصفهان نبوده و آنچه بعدها اصفهان را برازنده کرد و بر سر زبان‌ها انداخت، تاریخ نویسی‌های محلی بود که مزیت بسیار خوبی است و اهمیت کتاب و کتابخانه‌ها در این ولایت کهن را نشان می‌دهد.
اخضری اشاره‌ای به دوران اشکانیان داشت و گفت: چون اصفهان از جمله شهرهای مهم آن زمان بوده، اسناد و مدارک موجود را از عراق به اصفهان در مرکز کشور آوردند تا اگر دجله و فرات طغیان کرد یا اتفاقی روی داد، این منابع و اسناد آسیب نبینند.
وی خاطر نشان کرد: در دوران اسلامی از جمله حکومت شیعی آل‌بویه مدارس و کتابخانه‌های مهمی در اصفهان ساخته شد که بیشتر آن‌ها مربوط به وزارت ۱۸ ساله صاحب ابن عباد در این خطه است. صاحب ابن عباد شخصیت بزرگی در کشور و اصفهان بود. وی در محدوده مسجد حکیم امروز اصفهان، مجموعه‌ای متشکل از مدرسه و کتابخانه ساخت و به مرور کتابخانه‌ای به نام «جورجیر» در همان محل ساخت که بعدها تخریب شد.
استاد تاریخ دانشگاه‌های اصفهان ادامه داد: تأثیر این مرکز علمی و کتابخانه‌ای به حدی بود که اندیشه عقل‌گرایی و فلسفی را در اصفهان متمرکز کرد که تأثیر و خط مشی آن را می‌توان در اندیشه‌های ابن سینا و اندیشمندان منطقه اصفهان دید.
وی تصریح کرد: آن زمان وقتی مدرسه‌ای ساخته می‌شد، کتابخانه‌ای هم در کنار آن می‌ساختند. اعتبار این مدرسه و کتابخانه به شخصیتی بود که بانی آن شده بود و اگر بانی شخصیت مهم حکومتی یا علمی بود، می‌توانست کتاب‌های مهم و ارزشمندی را جمع‌آوری کند و به کتابخانه بیاورد.
نخستین کتابدار ایران
اخضری با بیان اینکه روند انتخاب کتاب‌ها از اینجا به بعد در اختیار فردی به نام خازن الکتب یا همان کتابدار است گفت: نخستین کتابداری که در ایران از آن نام می‌برند، «شیخ ابوزکریا خطیب تبریزی» است.
وی یادآور شد: هر چند سران آل بویه شیعه مذهب بودند، اما تعصب چندانی به مذاهب دیگر نداشتند و همین عامل در ترقی و رشد فکری و علمی آن دوره مؤثر بود. اما سلجوقیان این رشد علمی را متوقف کردند تا جایی که جدال‌های شافعی و حنفی اصفهان را به قهقرا برد و دعا کردند سکندری از راه برسد و قائله را خاتمه دهد.
نظر شما