به گزارش خبرنگار ایمنا، سال‌ها پیش با گسترش فناوری و به وجود آمدن دنیای دیجیتال، انجام بسیاری امور از جمله نقاشی تغییر کرد. شاید شروع نقاشی دیجیتال از همان نسخه ابتدایی برنامه Paint روی ویندوز بود. آن زمان این برنامه تنها نقش سرگرمی داشت و انتهای خلاقیت در آن نهایتاً در کشیدن خورشید و کوه با اشکال هندسی خلاصه می‌شد، اما کم‌کم با روی کار آمدن نرم‌افزارهایی مثل فتوشاپ و کورل پینتر، موضوع کمی فرق کرد. این نرم‌افزارها به نحوی طراحی‌شده بودند که بتوانند با دقت و ظرافتی شبیه نقاشی‌های سنتی (آنالوگ) نقاشی بکشند. به‌طوری‌که حتی مانند نقاشی رنگ‌روغن اثر قلم‌مو روی بوم مشخص باشد. ابتدا بسیاری از هنرمندان به‌طور سفت‌وسخت با وجود چنین برنامه‌هایی مخالفت کردند و اعتقاد داشتند که آن نقاشی که تنها با کدهای صفر و یک کامپیوتری کشیده می‌شود اثر هنری به‌شمار نمی‌رود، اما با این وجود امروزه ثابت شده است که نقاشی دیجیتال چیزی از نقاشی آنالوگ کم ندارد و خود به‌تنهایی می‌تواند اثری هنری تلقی شود و حتی برای مخاطب کاربردهای بیشتر و جذابیت بسیاری دارد.
مبین اسلامیه، یکی از هنرمندانی است که چندین سال است به‌طور تخصصی در حوزه نقاشی دیجیتال فعالیت و تدریس می‌کند. در ادامه مشروح گفت‌وگوی خبرنگار ایمنا با این هنرمند را می‌خوانید.
نقاشی دیجیتال چیست؟
نقاشی دیجیتال دقیقاً همان نقاشی آنالوگ یا دستی است که به جای کشیده شدن روی بوم و مقوا با تکنیک‌های مختلف مانند رنگ‌وروغن با ابزار دیجیتال رسم می‌شود؛ یعنی رنگ، سه‌پایه، بوم و قلم‌مو جای خود را به سیستم و قلم نوری داده‌اند.
کاربرد نقاشی دیجیتال چیست؟
نقاشی دیجیتال با اندکی تفاوت همان کاربرد نقاشی‌های سنتی را دارد. طراحی پرتره، تصویرسازی کتاب، انیمیشن‌سازی، تولید بازی‌های رایانه‌ای، طراحی لباس، طراحی صحنه تئاتر و فیلم‌های سینمایی از کاربردهای نقاشی دیجیتال هستند. به‌طورکلی هر چیزی که طراحی و نقاشی در آن دخیل باشد را می‌توان با استفاده از نقاشی دیجیتال ترسیم کرد.
آیا تکنیک‌های نقاشی سنتی در نقاشی دیجیتال هم مورد استفاده قرار می‌گیرد؟
تمام تجهیزات نقاشی دیجیتال بر اساس تکنیک‌های نقاشی آنالوگ ساخته‌شده‌اند؛ برای مثال آی‌پد و قلم نوری بر اساس قلم‌مو و بوم ساخته شده و نرم‌افزارهایی که برای کار کردن این نوع نقاشی است بر طبق همان قواعد چیده شده‌اند.
نرم‌افزارهای مورد استفاده چیست؟
فتوشاپ، Corel Painter(کورل پینتر)، Procreate و البته موارد دیگری هم هستند.
وضعیت نقاشی دیجیتال در ایران چگونه است؟
نقاشی دیجیتال تقریباً رشته نوپایی است و آن‌چنان برای مردم شناخته شده نیست و بسیاری از هنرمندان سنتی که روی بوم کار می‌کنند نسبت به این نوع نقاشی نظر مساعدی ندارند، بااین‌حال در یکی دو سال اخیر طرفداران و هنرمندان فعال نقاشی دیجیتال بیشتر شده‌اند. در ایران بازار درخواست نقاشی دیجیتال بیشتر سمت انیمیشن، فیلم و تصویرسازی برای کتاب است، کسانی هم که سمت هنر نقاشی دیجیتال می‌آیند اکثراً هنرجویان تصویرسازی و انیمیشن و نقاشی دستی هستند.
آیا در نقاشی دیجیتال مانند نقاشی‌های سنتی وجود سبک اهمیت زیادی دارد؟
بستگی به تخصص هنرمند دارد. نقاشی دیجیتال تکنیک کلی است که در تخصص‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ برای مثال اگر کسی تصویرساز باشد وجود سبک در آثارش خیلی مهم است، اما اگر در زمینه انیمیشن یا بازی رایانه‌ای فعالیت داشته باشد و در شرکت بزرگی مشغول به کار باشد باید سبکی را ارائه دهد که شرکت از او درخواست می‌کند، نه سبکی که خودش دوست دارد.
آیا نقاشی‌های دیجیتال هم امکان فروش دارند؟
تمام ویژگی‌های هنر نقاشی سنتی تقریباً مانند نقاشی دیجیتال است و خیلی نمی‌توان بین آن دو تفاوت قائل شد. نقاشی سنتی به‌طور مفرد به فروش می‌رود اما نقاشی دیجیتال را مانند عکاسی با آن برخورد می‌کنند. به این صورت که هنرمند حق انتشار تعداد مشخصی از آن را می‌دهد و پس از رسیدن به حد مجازی که هنرمند تعیین کرده است فروش آن متوقف می‌شود. آثار دیجیتال می‌توانند به‌صورت چاپی خریداری شوند یا اینکه از طریق بازار NFT به فروش می‌رسند.
تعداد مشخصی که از روی نقاشی‌های دیجیتال تکثیر می‌شود حدوداً چقدر است؟
بستگی به نظر هنرمند دارد. نقاشی دیجیتال دقیقاً مانند فروش عکس تیراژ می‌خورد. هر چه تعداد تکثیر بیشتر باشد ارزش قیمتی اثر هنری پایین‌تر می‌آید.
چرا وقتی امکان دارد از یک نقاشی دیجیتال خیلی راحت اسکرین شات گرفت یا آن را دانلود کرد کسی حاضر می‌شود آن اثر دیجیتال را به‌طور چاپ‌شده یا در پلتفرم خریداری کند؟
این موضوع به ماجرای نادیده گرفتن حق کپی‌رایت و احترام نگذاشتن به اثر هنری در کشور ما برمی‌گردد. در خارج از کشور، مردم برای هر اثر هنری احترام قائل می‌شوند و دولت هم قانون سفت‌وسختی برای کپی نکردن آثار وضع کرده است. بارها پیش آمده است که یک نفر از خارج از کشور به من پیام داده و درخواست کرده است که فایل اصلی یک نقاشی را به او بفروشم تا بتواند از آن چاپ کرده و به‌عنوان یک اثر هنری در خانه‌اش نگه دارد. فرهنگ استفاده نکردن از آثار هنری بدون حق مالکیت، باید در ایران جا بیفتد و همه بدانند که اگر بخواهند کاری را چاپ کنند یا باید هزینه آن را پرداخت کنند یا از هنرمند اجازه بگیرند.
حق مالکیت آثار دیجیتال در ایران چگونه است، آیا امکان کپی‌برداری از آثار وجود دارد؟
در حال حاضر بسیاری از افراد اثر هنرمند دیگری را به نام خود منتشر می‌کنند، اما مهم این است که آثار یک هنرمند چقدر شناخته شده باشد تا زمانی که یک نفر از آن‌ها کپی کرد واضح و مشخص باشد. حتی ممکن است یک نفر با نمونه کار هنرمند دیگری در شرکتی مشغول به کار شود اما واضح است که به دلیل نداشتن توانایی نمی‌تواند موفق باشد.
آیا راهی برای پیگیری و اتفاق نیفتادن این مشکل وجود دارد؟
در ایران خیر؛ چراکه در ایران قانون کپی‌رایت معنی ندارد. می‌شود اثر را در حوزه هنری یا سازمان‌های فرهنگی دیگر به ثبت رساند اما باز هم امکان ندارد که اثر غیرقابل کپی شود. حتی اگر هم هنرمند برای کپی کردن اثرش شکایت کند صرفاً یکی دو سال با پیگیری‌های زیاد هزینه وکیل می‌دهد و در انتها ممکن است کلاً چیزی دستش را نگیرد یا نهایت ۵۰۰ هزار تومان غرامت دریافت کند.
به نظر شما نقاشی‌های دیجیتال همانند نقاشی‌های سنتی امکان ماندگاری و ارزش معنوی دارند؟
ماندگاری نقاشی دیجیتال به‌مراتب بیشتر از نقاشی دستی است. مگر اینکه فایل اثر از تمام فضاهای اشتراک‌گذاری شده پاک شود اما احتمال ماندگاری معنوی برای نقاشی‌های دیجیتال در دنیای کنونی با شدت بالای اطلاعات، کم است. آن زمانی که نقاشی‌های آنالوگ ماندگار می‌شد در مدت ۲۰ سال شاید ۵۰ نقاشی کشیده می‌شد و هنرمند برای اتمام کارش ممکن بود بیش از یک سال وقت بگذارد، اما در نقاشی دیجیتال به دلیل اینکه سرعت تولید و تعداد افراد تولیدکننده زیاد است، احتمال وجود ارزش معنوی کمتر و کمتر می‌شود.
استادان باتجربه هنر نقاشی چه دیدی نسبت به نقاشی دیجیتال دارند؟
همان‌طور که استادان هنر مینیاتور با نقاشانی که سبک آبستره کار می‌کنند مخالف‌اند، نظر استادان باتجربه نسبت به نقاشی دیجیتال خیلی مثبت نیست؛ چراکه اکثراً روی تکنیک‌های قدیمی نقاشی متعصب هستند و تأکید دارند بهترین نوع هنر نقاشی، آنالوگ است و کسانی که نقاشی دیجیتال کار می‌کنند این راه ادامه می‌دهند چون کارشان ضعیف است و توانایی فعالیت در راه کشیدن نقاشی روی بوم را ندارند. کسی به این فکر نمی‌کند که آیا اگر روزی میکل آنژ و داوینچی زنده بودند، نقاشی دیجیتال کار می‌کردند یا خیر؟ به نظرم قطعاً این کار را می‌کردند زیرا هنرمندان همواره جلوتر از زمان خود زندگی می‌کردند و از هر چیزی که با آن کارشان رو به ارتقا می‌رفت، دریغ نمی‌کردند.
آیا همان‌طور که جشنواره‌های مختلف در سطح کشوری و بین‌المللی برای نقاشی آنالوگ وجود دارد برای نقاشی دیجیتال هم همین‌گونه است؟
در دنیا مسابقات بسیار زیادی در این رشته وجود دارد که رویکردهایشان باهم متفاوت است؛ اما در ایران به دلیل اینکه این هنر خیلی جا نیفتاده است، هیچ جشنواره‌ای وجود ندارد حتی اگر هم وجود داشته باشد خیلی مطرح نیست.
فروش نقاشی‌های دیجیتال از نقاشی سنتی بیشتر است؟
بله. بازار کار بهتری هم دارد. به این دلیل که تولید آن هزینه کمتری در بر دارد؛ برای مثال اگر یک تبلت را نهایت ۶۰ میلیون تومان بخریم تنها هزینه‌مان فقط همین است اما در نقاشی سنتی، هزینه بوم، رنگ و قلم‌مو هم مطرح است. از طرفی نقاشی دیجیتال وقت خیلی کمتری هم نسبت به نقاشی آنالوگ می‌برد و حتی دیگر منتظر خشک شدن رنگ روی بوم نمی‌ماند.
آیا نقاشی‌های دیجیتال هم می‌تواند به‌صورت چاپ‌شده در گالری‌ها به نمایش دربیاید؟
بله امکان دارد. سال ۹۶ خودم نمایشگاهی با عنوان «دیر باز» در گالری صفوی برگزار کردم، اما با این حال معتقدم لذت بردن از نقاشی آنالوگ کمی بین مردم تلقینی است؛ چراکه هنرمند می‌تواند به نحوی نقاشی دیجیتال بکشد که مخاطب هیچ تفاوتی میان آن و نقاشی سنتی احساس نکند. بسیاری از هنرمندان هنگام بازدید از نمایشگاه آثارم تصور می‌کردند تکنیک نقاشی‌ها رنگ و روغن است و مراقب بودند تا به اثر آسیبی نرسد درصورتی‌که تکنیک کارها کاملاً دیجیتال بود. برتری نقاشی آنالوگ به دیجیتال کاملاً حسی است. خودم بیشتر دوست دارم نقاشی آنالوگ کار کنم تا دیجیتال؛ چراکه نقاشی‌های دستی برای هنرمند حس خوبی ایجاد می‌کنند که این حس را کمتر می‌توان در نقاشی دیجیتال پیدا کرد.
به‌طور کلی مزایا و معایب نقاشی دیجیتال چیست؟
یکی از اصلی‌ترین معایب نقاشی دیجیتال این است که راه برای دور زدن زیاد است، برای مثال در تولید انیمیشن حتماً باید روزی چند نقاشی تحویل داده شود و اگر هنرمند بخواهد صرفاً بر اطلاعات و دانش خود متکی باشد زمان زیادی صرف می‌شود اما تعدادی راه‌های دور زدن مانند استفاده از عکس در نقاشی وجود دارد؛ به این ترتیب سریع‌تر کار پیش می‌رود و حتی نتیجه بهتری هم حاصل می‌شود. این تکنیک درستی است اما آنجایی مشکل به وجود می‌آورد که افراد بدون دانش آکادمیک در نقاشی با استفاده از راه‌های دررو اثری را تحویل می‌دهند که به‌ظاهر جذاب است و مخاطب هم از دیدن آن کیف می‌کند اما پشت آن کار هیچ مهارت و دانشی نیست که بتوان از طریق آن به هنرمند اعتماد کرد. از طرفی هنوز نقاشی دیجیتال نتوانسته است، حس خوبی که در همه هنرها به هنرمند منتقل شود را تولید کند. شرکت‌های تولید قلم نوری و نرم‌افزار تلاش کرده‌اند که این حس را انتقال دهند اما هنوز خیلی موفق نشده‌اند.
قیمت‌گذاری نقاشی‌های دیجیتال چگونه صورت می‌گیرد؟
اگر بخواهیم از دید نگاه به هنر در ایران این موضوع را بررسی کنیم طبعاً هرچه هنرمند معروف‌تر باشد، ارزش اثرش هرچند باکیفیت پایین، بیشتر می‌شود و هیچ متخصصی هم وجود ندارد که قیمت‌گذاری درست را بلد باشد. آثار دیجیتال به عبارتی از همان دیدگاه عکس بودن سنجیده می‌شوند و ترکیبی هم با نقاشی دارند. در نقاشی جنس مواد مورداستفاده اهمیت زیادی دارد.
یکی از معیارها این است که تکنیکی که هنرمند از آن استفاده کرده است می‌تواند صد سال آینده مانند زمان حال دوام بیاورد یا دو هفته آینده نقاشی پوسته کرده و ترک می‌خورد؟ رنگ مورد استفاده در آنچه بوده است؟ کشیدن نقاشی چقدر زمان برده است و این ملاک‌های سنجش در نقاشی دیجیتال نیست؛ اما خاص و خلاقانه بودن طرح، وفاداری به تکنیک‌های آنالوگ و معروفیت هنرمند را می‌توان از ملاک‌های قیمت‌گذاری نقاشی‌های دیجیتال دانست؛ برای مثال اگر تکنیک نقاشی دیجیتال یک اثر، رنگ و روغن است این موضوع اهمیت دارد که چقدر هنرمند به تکنیک‌های نقاشی سنتی زمان رنسانس وفادار بوده و آن‌ها را در نقاشی خود شبیه‌سازی کرده است.
تفاوت وضوح کیفیت و عمق رنگ دستگاه‌های مورد استفاده برای کشیدن نقاشی، مشکلی برای اثر به وجود نمی‌آورند؟
برای اینکه یک تصویر به‌خوبی دیده شود، طبیعتاً باید مانیتور مورداستفاده، استاندارد باشد. به این صورت اگر نقاشی روی هزاران دستگاه هم منتشر شود هیچ مشکلی در تفاوت رنگ آن به وجود نمی‌آید. قطعاً در گوشی تلفن همراه نمی‌شود یک کار حرفه‌ای انجام داد، مثل این است که کسی بخواهد با چنگال آب بخورد! آیا منطقی است؟
شما نقاشی سنتی را ترجیح می‌دهید یا نقاشی دیجیتال را؟
شخصاً نقاشی آنالوگ را ترجیح می‌دهم؛ چراکه حس بهتری دارد. بوی رنگ‌ها، صدای خش‌خش کاغذ جذابیت خاصی به آن می‌بخشد، اما برای بازار کار نقاشی دیجیتال بهتر جواب می‌دهد. کسی که از نقاشی آنالوگ نقاشی دیجیتال را شروع کرده باشد در ابتدا اذیت می‌شود و کیفیت کارهایش افت شدیدی پیدا می‌کند، اما با گذشت زمان و درک بیشتر متوجه می‌شود نقاشی دیجیتال در تکنیک هیچ تفاوتی با نقاشی سنتی ندارد. این موضوع بهانه‌ای است که برای برتری دادن این دو هنر به یکدیگر آورده می‌شود.
آیا نقاشی دیجیتال جای خود را به نقاشی آنالوگ خواهد داد؟
به نظرم هیچ‌وقت چیزی جای خود را با چیز دیگری عوض نمی‌کند، بلکه تمام موارد با یکدیگر ترکیب می‌شوند. شاید امکان داشته باشد تا چند سال آینده بوم و قلم‌مویی دیجیتالی ابداع شود که انتقال حسِ آن با همان کدهای صفر و یک کامپیوتری باشد. شاید روزی رنگ‌ها هم دیجیتال شوند، اما هیچ‌گاه نقاشی سنتی و دستی جای خود را به نقاشی دیجیتال نمی‌دهد.
گفت‌وگو از: صبا سجادیان، خبرنگار سرویس فرهنگ و هنر ایمنا
نظر شما