به گزارش خبرنگار ایمنا، هر ساله در نقاط مختلف جهان حوادث طبیعی بیشماری مانند سیل، طوفان، سونامی، زلزله و غیره رخ‌می‌دهد؛ یکی از حوادثی که در ایران نیز شاهد آن بوده‌ایم و صدمات زیادی بر اثر آن به مناطق مختلف کشور وارد شده زلزله است. زلزله حادثه‌ای است که بر اثر حرکت تکتونیکی زمین و انرژی خارج شده ناشی از حرکت پوسته زمین ایجاد می‌شود، اما نحوه جلوگیری از آن و بررسی احتمال وقوع زلزله از نکاتی است که همیشه مطرح بوده است در همین رابطه گفت‌وگویی با علی‌خان نصر اصفهانی، دانشیار گروه زمین‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان انجام شده که در ادامه می‌خوانید:
زلزله چگونه رخ می‌دهد؟
زلزله یا زمین لرزه در حقیقت عکس‌العمل‌های ناشی از حرکات و جابجایی‌های درون زمین است؛ زلزله منشاهای مختلفی دارد و ممکن است بر اثر نفوذ مواد مذاب به سطح زمین و یا ریزش زمین رخ دهد، اما بیش‌ترین عاملی که باعث زلزله می‌شود، حرکات تکتونیکی زمین است به صورتی که لایه‌های زمین بر اثر فشارهای مختلفی که به آن وارد می‌شود، ناگهان می‌شکند و به دلیل حالتی که پوسته زمین دارد، در هنگام شکستن تغییر حالت داده و سپس دوباره به حالت اصلی خود باز می‌گردد؛ طی این فرایند ضربه ناشی از شکست باعث خروج انرژی می‌شود که به صورت یک موج به سطح زمین آمده و زلزله پدید می‌آید.
زمین همانند یک تکه چوب در هنگام شکستن پوسته تغییر شکل داده و ناگهان بعد از شکستن به حالت اصلی خود باز می‌گردد سپس باعث خروج انرژی و صدا می‌شود. طبقاتی که در هنگام شکستن به حالت اول باز می‌گردد در نقطه یا یک کانون انرژی آزاد کرده که آمدن آن انرژی به سطح زمین باعث زلزله می‌شود.
منشأ انرژی که باعث زلزله می‌شود، کجاست؟
این انرژی درواقع انرژی‌های درونی زمین است؛ همانطور که ذکر شد عامل اصلی زلزله تکتونیک زمین است که در ایران ناشی از باز شدن دریای سرخ و حرکت پوسته عربستان به سمت فلات ایران است؛ این فشار به سمت شمال شرق ایران انرژی وارد کرده و باعث حرکت زاگرس به سمت بالا و چین خوردن آن می‌شود که این چین‌خوردن باعث ایجاد زلزله یا شکستگی‌های ناشی از انرژی می‌شود.
شدت و قدرت زلزله به چه عاملی بستگی دارد؟
توان زلزله به مقدار انرژی و چگونگی آزاد شدن آن از کانون زلزله یا نقطه‌ای که اولین‌بار سنگ‌ها می‌شکند، بستگی دارد؛ یکی از عواملی که باعث تغییر شدت زلزله می‌شود نحوه آزاد شدن تدریجی و یا یک‌جا انرژی خواهد بود؛ یعنی اگر انرژی به صورت کم‌کم خارج و باعث رخ‌دادن زلزله‌های کوچک شود، درنتیجه زلزله نهایی که انرژی اصلی خارج می‌شود خیلی مخرب نخواهد بود به همین دلیل در مکان‌هایی که گسل‌های فعال وجود دارد داخل آن آب تزریق یا به شکلی به آن آب می‌رسانند تا مانند یک روان کننده باعث شود انرژی آرام آرام و به صورت زلزله‌های کوچک خارج شود.
عمق زلزله از دیگر عوامل مؤثر در میزان شدت زلزله است؛ هنگامی که زلزله از یک کانون رخ می‌دهد عمیق‌تر بودن کانون باعث کمتر شدن شدت زلزله می‌شود به همین دلیل نوع گسلی که شکستگی یا جابجایی را ایجاد می‌کند باعث زلزله‌های متفاوتی می‌شود. گسل‌هایی که امتداد حرکت آن افقی است بسیار شدیدتر از گسل‌های عمودی زلزله ایجاد می‌کند و زلزله‌های مخرب ایران نیز بیشتر اطراف گسل‌هایی است که حرکت افقی دارد زیرا در این شرایط کانون زلزله بسیار به سطح زمین نزدیک است. عوامل دیگر مؤثر بر شدت زلزله ماهیت، انرژی و نحوه حرکت گسل است؛ اینکه انرژی در چند مرحله آزاد شود یا یک مرحله می‌تواند بر شدت تخریب زلزله مؤثر واقع شود.
آیا نواحی زلزله خیز مشخص است؟
بله؛ نقشه گسل‌های خطرناک و نواحی زلزله‌خیز به طور مرتب درحال به‌روزرسانی است و معمولاً گسل‌های بسیار بزرگی که امتداد داشته و انواع مختلفی دارد حتی با اسم شمرده شده و شناسایی می‌شود در ایران نیز گسل بسیار خطرناکی وجود دارد که معمولاً بسیاری از زلزله شناسان با آن آشنا هستند؛ بنابراین درواقع یکی از فعالیت شهرسازی تلاش برای شناخت ویژگی‌های گسل‌ها است که تاحد ممکن نزدیک آن‌ها ساخت و ساز انجام نشود مگر به اجبار که ساخت و ساز در این مناطق بسیار دقت لازم دارد تا هنگام زلزله تلفات انسانی نداشته و تخریب کمی صورت بگیرد.
آیا زلزله اصفهان را تهدید می‌کند؟
بحث اینکه زلزله اصفهان را تهدید می‌کند یا خیر بسیار مطرح شده است و معمولاً می‌گویند اصفهان در مکانی قرار دارد که در مقابل زلزله ایمن است، ولی استان اصفهان به طور کلی منطقه‌ای است که نواحی زلزله خیز بسیار خطرناکی را در خود جای‌داده است؛ این مناطق به دلیل عبور برخی از گسل‌های معروف تقریباً خطرناک است و مناطق اردستان، نطنز، کاشان و برخی دیگر درواقع بسیار خطرناک هستند که در آن‌ها شاهد زلزله‌های کوچک و متوسط بوده‌ایم. درحقیقت اصفهان نیز از دیگر استان‌ها جدا نیست، اما اگر شهر اصفهان را درنظر بگیریم خود آن در موقعیتی قراردارد که گسل‌های فعال و خطرناک آن را تهدید نمی‌کند؛ البته این بدین معنا نیست که در هنگام ساختمان‌سازی نباید به این مسئله توجه کنیم زیرا در جنوب اصفهان گسل شهرضا وجود دارد که در این منطقه شاهد حرکات و فعالیت‌هایی هستیم؛ درواقع هر منطقه و مکانی که برروی پوسته زمین قراردارد چه اصفهان چه مکان‌های دیگر می‌تواند مرکزی برای زلزله محسوب شود، اما به طور کلی شهر اصفهان از این لحاظ شرایط پایدارتری دارد.
آیا راهی برای جلوگیری از زلزله وجود دارد؟
خیر، به دلیل اینکه زلزله یک حادثه طبیعی ناشی از فشارهای تکتونیکی زمین است امکان جلوگیری از آن وجود ندارد و در توان انسان نیست، اما گاهی ممکن است برخی از متخصصان با تزریق آب به شکلی از این حادثه جلوگیری کنند و به نوعی با روش‌های این چنین کاری کنند که اگر قرار است زلزله‌ای رخ‌دهد به تدریج این انرژی از زمین خارج شود زیرا در زلزله‌های مخربی مانند زلزله طبس پیش لرزه رخ‌نداد و باعث خواب ماندن مردم از زلزله و خطرناک بودن آن شد؛ هنگامی که آب یا دیگر مایعات را به گسل‌های فعال تزریق کنیم شاید بتوان مقداری از قدرت زلزله کاست که البته این پیشنهادات معمولاً در تئوری درست است، ولی در عمل ممکن نیست. به طور کلی تا به امروز جلوگیری از زلزله غیر ممکن است.
برای کاهش خطرات زلزله چه راهی پیشروی ما است؟
تنها کاری که می‌شود قبل از زلزله انجام داد نصب ژئوفورم یا دستگاه‌هایی است که انرژی درون زمین را به نمودار تبدیل کرده و براساس آن افزایش یافتن حرکات درون زمین را پیش‌بینی کرد؛ اتفاقاتی که بر اثر تحت فشار قرارگرفتن زمین رخ می‌دهد، می‌تواند نشان‌دهنده احتمال زلزله‌های بزرگ محسوب شود که این دستگاه‌ها بر همین اساس زلزله را پیش‌بینی می‌کند و به مردم هشدار می‌دهد؛ البته این پیش‌بینی به صورت قطعی درست نیست.
سخن آخر...
ایران، اصفهان و مکان‌های دیگر در منطقه‌ای زلزله خیز قرار گرفته‌اند و هر زمان ممکن است زلزله رخ‌دهد؛ زلزله بخش جدایی ناپذیری از زندگی انسان‌ها است و یا باید این مشکل را حل کرد یا به همراه آن زندگی متعادلی را بگذرانیم، بنابراین ما با افزایش تکنولوژی باید روش‌های پیش‌بینی احتمال زلزله را تقویت و طراحی شهر را کنترل کنیم تا در هنگام زلزله کمک کننده واقع شده و بتوانیم مردم را از محیط خارج کنیم.
در کشورهایی مانند آمریکا گسل‌های بسیار خطرناکی وجود دارد که وقتی متوجه شدند، نمی‌توانند آن را کنترل کنند، ژئوفون‌ها و کنترلرهایی را ایجاد کردند تا حداقل بتوانند قبل از رخ‌دادن حادثه آن را شناسایی و هشدار دهند که این موضوع در ایران نیز وجود دارد و تقریباً نواحی خطرناک شناسایی شده‌اند، بنابراین باید سیستم هشدار عمومی داشته و از غیر اصولی نبودن ساخت و سازها مراقبت کنیم؛ در زلزله بم بزرگ‌ترین خسارات انسانی ناشی از غیر اصولی ساخته شدن ساختمان‌ها بود.
ساختمان‌ها باید به‌نحوی احداث شود که با زلزله‌های کوچک تخریب نشود بلکه باید برای این کار باید زمان زیادی صرف شود و دولت مردان و سازمان‌های وابسته از این مسائل مراقبت کنند زیرا هرلحظه ممکن است در هرمکان زلزله رخ‌دهد.
نظر شما