به گزارش خبرنگار ایمنا، دوره نوجوانی از مهمترین و حساس‌ترین دوره‌های زندگی انسان است اما تبعات شیوع بیماری کرونا تأثیرات بسیاری بر زندگی نوجوانان داشته است تا حدی که بیشتر آنها بسیاری از فعالیت‌های روزانه خود اعم از ارتباط با دوستان و همسالان، ورزش و تعاملات اجتماعی خود را به اجبار تعطیل کرده‌اند، شرایط تحصیل غیرحضوری و نیازمندی به تجهیزات هم در بخشی از جامعه که توان تأمین این نیازها را ندارند باعث افسردگی نوجوان یا حتی خودکشی برخی از آنها شده است همه این موضوعات در دنیای امروز مشکلات نوجوانان را در حساس‌ترین دوران زندگی دو چندان کرده است و لازم است والدین و معلمان با همدلی بیشتری با مسائل این قشر برخورد کنند، در زمینه مشکلات و مسائل نوجوان امروز با مسعود سهیلی کارشناس ارشد روانشناسی و روان درمانگر کودک و نوجوان گفت‌وگویی داشته‌ایم که شرح آن را در ادامه می‌خوانید:
ویژگی‌های یک نوجوان در دوره نوجوانی چیست؟
نوجوان کسی است که می‌خواهد نسبت به آنچه تاکنون بوده تغییر شیوه بدهد و برخلاف سابق آنچه را بزرگسالان می‌گویند نپذیرد و گاهی طرز راه رفتن خود را هم عوض می‌کند، لهجه خود را تغییر می‌دهد، نسبت به مسائل اطراف با حساسیت بیشتری واکنش نشان می‌دهد. نوجوان کم کم متوجه قدرت تفکر و استدلال خود نسبت به دوران کودکی می‌شود که ممکن است با واکنش‌های روحی و روانی همراه باشد و والدین متوجه می‌شوند که کودک مطیع دیروز کاملاً تغییر کرده و رفتارش متفاوت شده است، گاهی نوجوان در این دوره سنی ترشرو و یا گوشه‌گیر می‌شود و گاهی نیز تلاش می‌کند که توجه دیگران را به خود جلب کند.
هویت انسان در نوجوانی شکل می‌گیرد، در دوره نوجوانی هویت‌یابی مسئله‌ای حاد می‌شود و نوجوان روز به روز برای دستیابی به هویت مشخص تغییر جهت می‌دهد و در این دوران انسان با مجموعه‌ای از تغییرات شناختی، روانی و احساسی روبرو می‌شود. برای نوجوانان مهم است که در نظر دیگران چگونه جلوه می‌کنند.
از دیگر ویژگی‌های دوره نوجوانی رشد شناختی و عقلی است. نوجوان قدرت ذهنی فوق‌العاده‌ای پیدا می‌کند و ساده اندیشی دوران کودکی از بین می‌رود و به سنجش و ارزیابی مسائل می‌پردازد تا در نظام ذهنی خود دوباره آنها را بسازد، بنابراین احتمال دارد در مورد برخی امور متعارف شک کند و حتی نسبت به افکار و عقاید والدین خود انتقاد کند.
در وضعیت امروز جامعه نوجوانان با چه چالش‌هایی روبرو هستند؟
عدم تعادل و بی‌ثباتی عاطفی یکی از بارزترین چالش‌های دوره نوجوانی است. بیشتر نوجوانان به هنگام بروز خشم نمی‌توانند رفتار و گفتار خود را کنترل کنند و بسیار زود متأثر می‌شوند، به خصوص زمانی که احساس می‌کنند کسی به حرفشان گوش نمی‌دهد و حتی گاهی ممکن است دست به اعمال ناخوشایندی بزنند و بعد پشیمان شوند و خود را سرزنش کنند. حساسیت‌ها و هیجانات ناشی از زودرنجی نیز از چالش‌های این دوران است و اغلب با تغییر و تحولات غدد داخلی و میزان ترشح هورمون‌ها مرتبط است.
نوع تربیت و آموزش افراد نیز در زودرنجی دوران نوجوانی تأثیرگذار خواهد بود و حساسیت‌ها و هیجانات این دوران می‌تواند وضع زندگی عاطفی نوجوان را تغییر دهد چنان که گاهی با کوچک‌ترین برخورد عصبانی می‌شود و به هنگام عصبانیت و خشم ممکن است به گریه متوسل شود یا با حالت غم و افسردگی به تنهایی پناه ببرد.
نوجوانی دورانی است که فرد دچار تغییر و تحولات محسوسی می‌شود که معمولاً آن را با نام بلوغ می‌شناسیم که طی آن بی نظمی‌های شدیدی در ابعاد مختلف وجودی فرد مانند احساسات، عاطفه، مسائل جنسی و جسمی مشاهده می‌شود که متعاقب آن نوجوان احساس آشفتگی درونی شدیدی می‌کند و حقیقت این است که نوجوانان نمی‌خواهند با شلختگی‌های خود شما را آزار دهند و در واقع علت اصلی این آشفتگی و شلختگی این است که ذهن و فکر آنها متمرکز نیست. یک نوجوان مشغله‌های فکری زیادی دارد و به همان مقدار نیز نگرانی و اضطراب زیادی را حس می‌کند و نمی‌تواند در مورد رفتار روزانه خود به قدر کافی دقت کند.
در شیوع کرونا نبود زیرساخت‌های تحصیل آنلاین چه اثری در بروز افسردگی و میزان تاب‌آوری نوجوان دارد؟
فشارهای روانشناختی شدید و مواجهه شدن با رخدادهای نامعمول فشارزا و تنش‌آفرین مثل کرونا، مدارس آنلاین و تبعیض‌های اجتماعی و اقتصادی همگی می‌تواند ابتلا به افسردگی، اضطراب و مشکلات درون‌ریز شده را در نوجوان افزایش دهد، اما رخدادهای زندگی باعث بالا رفتن آسیب‌پذیری بیشتر کودکان و نوجوانان نسبت به فشارهای رشدی سن آنها و غلیان هورمون‌ها می‌شود. به خوبی معلوم شده است که استرس زیاد تأثیر مستقیم بر ایجاد نشانه‌های منفی جسمانی و روانی دارد، به ویژه اکنون که در دوران شیوع کرونا هستیم و نوجوانان را با نگرانی‌های جدیدی مانند آموزش آنلاین و مشکلات پیرامون آن، ناامیدی نسبت به آینده و حتی فکر کردن به خودکشی مواجه می‌کند. البته در مواجه شدن با استرس‌های خاص و رویدادهای دشوار که منجر به بروز افسردگی، اضطراب یا مشکلات دیگر در نوجوانان می‌شود به چندین عامل از جمله عوامل خطرزا، سایر آسیب‌پذیری‌ها، میزان تاب‌آوری نوجوان در شرایط فعلی و مقدار حمایت اجتماعی قابل دسترس برای نوجوانان نیز می‌توان اشاره کرد.
چه علائمی زنگ خطر اندیشه خودکشی در نوجوانان است؟
طیف علائم در هر فرد متفاوت تظاهر می‌کند و از علائم کلی می‌توان به تهدید به خودکشی یا حرف زدن مداوم از خودکشی و مرگ اشاره کرد، همچنین داشتن آرزوی مرگ و به بن بست رسیدن در ارائه راه حل مناسب با مشکلات، تغییرات در الگوی خواب، خوراک و مسائل عادی زندگی، خداحافظی از دوستان و اطرافیان خود، بروز رفتارهای ناسازگار و شروع مصرف مواد مخدر و الکل، تغییرات واضح در شخصیت و نوسانات خلقی، وجود ابزارها و مواد مشکوک برای خودکشی، بخشیدن وسایل خود به دیگران و انزواگزینی نیز زنگ خطری برای والدین است که بیشتر مواظب نوجوان خود باشند.
حمایت خانواده چقدر در پیشگیری از خودکشی یا دیگر ناهنجاری‌های نوجوانی مؤثر است؟
بسیار مهم است که والدین به عنوان منابع اصلی دلبستگی فرزندان برای جلوگیری از فکر کردن نوجوان به خودکشی تلاش کنند و در این دوران همراه نوجوان خود باشند و از در نصیحت کردن وارد نشوند و نوجوان را در قالب بیان تجربیات دوره نوجوانی خود و به طور غیر مستقیم راهنمایی کنند، پس نباید فراموش کنیم که والدین به عنوان منظومه‌های اصلی بیشترین نقش را در پیشگیری یا سوق دادن نوجوان به سوی خودکشی دارند. اثرات رفتاری خانواده با بروز اختلالات اضطرابی و خلقی نوجوانان نیز مرتبط است و والدینی که خود دارای اضطراب بالا یا خلق پایینی هستند از طریق الگودهی، الگوهای رفتاری خود را به فرزندان منتقل می‌کنند. والدین افسرده ممکن است منزوی شده باشند و در مواقع خاصی به فرزندان خود پاسخ دهی مناسب و کافی نداشته باشند و ناخواسته رفتار وابستگی، ترس از جدایی و حالات اضطرابی را در نوجوان خود ایجاد کنند.
سابقه خانوادگی نیز اگر پر از ترس‌های نامعمول و شدید باشد به احتمال زیاد مستعد پیدایش روش‌های ترسناک، ناایمن و مضطرب گونه برای پاسخ‌دهی به شرایط طبیعی زندگی در نوجوانان خواهد بود و طبق نظریه‌های موجود، ویژگی‌های خانوادگی نیز همچون سخت‌گیری در قوانین و انتظارات، انعطاف‌ناپذیری و مهارت‌های ضعیف حل تعارضات می‌تواند باعث افزایش دامنه وسیعی از رفتارهای ناسازگار همچون خودکشی در نوجوان شود. نقش سه مؤلفه همدلی، حمایت‌های والدینی و محبت والدین به نوجوان می‌تواند در دور کردن نوجوان از مسیر خودکشی بسیار پر رنگ و مهم باشد.
در وضعیت امروز جامعه وظیفه والدین و معلمان در پیشگیری از بروز آسیب‌ها در نوجوانان چیست؟
در وضعیت امروز جامعه که شیوع بیماری کرونا گریبانگیر آن است نوجوانان نوع دیگری از تحصیل و آموزش را تجربه می‌کنند. قطعاً آن چیزی که از اهمیت بالایی برخوردار است الگوهای رفتاری است که معلمان و مربیان به نوجوان نشان می‌دهند. آنها باید به منزله تسهیل‌گرانی شفیق باشند و از درک بالایی در پرداختن به هیجانات و احساسات نوجوانان برخوردار باشند و از سخت‌گیری‌های غیرواقع‌بینانه و اعمال استانداردهای بالا پرهیز کنند، چرا که شرایط شرایط عادی نیست و بچه‌ها و خانواده‌ها زیر انبوهی از مشکلات و استرس‌های محیطی قرار دارند و نیاز به داشتن شفقت و همدلی بیشتری احساس می‌شود. یادمان نرود رفتار مربی در دیگر شاگردان و همسالان به شدت اثرگذار است و بی‌احترامی به نوجوان و تمسخر وی پیش دیگران تولید خشم می‌کند که عواقب بدی خواهد داشت. جدای نقش والدین وظیفه مسئولان است که قبل از علاج درد به پیشگیری و آسیب‌شناسی و مهیا کردن ابزارهای لازم برای اقشار ضعیف و آسیب‌پذیر اقدام کنند، چرا که علاج واقعه پیش از وقوع باید کرد.
چه عواملی می‌تواند مشکلات نوجوانان را تسکین دهد یا آنها را تشدید کند؟
هر اندازه که محرک‌های محیطی سخت و جانکاه باشد، باز هم مسیر تربیتی و مسائل روانشناختی نوجوانی، در خانواده مهمترین عامل تسکین یا تشدید مسائل محسوب می‌شود. مطالعات نشان می‌دهد رابطه قوی بین مشکلات روانشناختی والدین و مشکلات نوجوانان آنها وجود دارد و نوجوانانی که والدینی بسیار آشفته دارند، رفتارهای سازگارانه کمتری با والدین، همسالان و محیط مدرسه خواهند داشت و به میزانی که سازگاری پایین باشد آسیب‌های روانی و رفتارهای ناسازگار بیشتر خواهد شد. پس بهتر است والدین برای دور کردن نوجوانان خود از آسیب‌های روانی و مسائلی چون خودکشی خود را تربیت کنند و تمرکز اصلی خود را بر اصلاح خویشتن خویش بگذارند تا بتوانند مراقبان خوبی برای نوجوانان باشند.
والدین معمولاً نگران ارتباط نوجوان با همسالان هستند تأثیر دوستان در این دوره تا چه حد است؟
تأثیر دوست در نوجوانان یکی از مهمترین موضوعاتی است که والدین در مورد آنها از مشاوران سوال می‌پرسند. نوجوانان معمولاً تمایل بسیاری به گذراندن اوقات با دوستان دارند و همین مسئله والدین را نگران و آشفته می‌کند و آنها اغلب نگران این هستند که فرزندشان درگیر روابط دوستی پرخطر شود و به انحرافات اخلاقی و رفتاری کشیده شود. نوجوانان به دلیل نیاز به استقلال و هویت‌یابی اغلب روابط دوستانه خود را گسترش می‌دهند و تلاش می‌کنند تا ارتباطات بیشتری با همسالان خود داشته باشند، این موضوع اغلب آنها را با مسئله‌ای روبرو می‌کند که ما در روانشناسی آن را فشار همسالان می‌نامیم.
فشار همسالان به موقعیتی گفته می‌شود که فرد به خاطر اینکه از طرف دوستان خود مورد پذیرش قرار بگیرند کارهایی را که مورد پسند آن‌هاست انجام می‌دهد که در نهایت به تغییرات رفتاری مختلفی می‌انجامد که نشان‌دهنده تأثیر گروه دوستان بر نوجوان است. این تأثیرات در واقع از نیازهای روانی مختلفی که در نوجوانان وجود دارد نشأت می‌گیرد. احساس نیاز به تعلق به گروه دوستانی که فرد خود آنها را انتخاب کرده است از جمله مواردی است که باعث می‌شود تأثیرپذیری نوجوان در برابر دوستان افزایش یابد.
توجه به این مسئله حائز اهمیت است که تأثیر و فشار گروه همسالان لزوماً امری منفی نیست و اتفاقاً در بسیاری از موارد می‌تواند مثبت باشد، البته به شرطی که دایره دوستان نوجوان شامل دوستان و افراد سالمی باشد و این امر نظارت هوشمندانه و رندانه والدین را می‌طلبد و برای آنکه نوجوان بتواند تأثیر و فشار گروه دوستان بر زندگی خود را مدیریت کند باید بین نیاز خود به تعلق و نیاز به داشتن فردیت و هویت شخصی مستقل توازن برقرار کند.
برخورد والدین در برابر اثرات منفی گروه دوستان باید چگونه باشد؟
والدین باید به پرورش اعتماد به نفس در نوجوان کمک کنند، چرا که نوجوانانی که اعتماد به نفس بالاتری دارند بیش از دیگران می‌توانند در برابر تأثیرات منفی گروه دوستان مقاومت کنند و فردیت خود را در مقابل آنها حفظ کنند. والدین با تشویق کردن نوجوان برای رسیدن به علایق خود با وجود همه سختی‌ها و شکست‌های احتمالی می‌توانند به وی کمک کنند تا اعتماد به نفس بالایی را در خود پرورش دهد و سریعاً در برابر هر چیزی تسلیم نشود.
والدین باید با پرورش اعتماد به نفس خود الگوی مناسبی برای فرزندان باشند و کمک کنند تا با همانندسازی رفتاری بتوانند عزت نفس خود را افزایش دهند و این گونه تأثیر منفی دوستان در نوجوانان خود را کاهش دهند. برای آنکه نوجوانان بتوانند در ارتباط با دوستان خود بهتر و سالم‌تر عمل کنند لازم است که مهارت جرات‌ورزی را به آنها آموزش داده و قدرت نه گفتن را در آنها پرورش دهیم.
مهارت نه گفتن با افزایش اعتماد به نفس و ایجاد احساس کارآمدی در نوجوان کمک می‌کند تا بتواند استقلال خود را در برابر همسالانش حفظ کرده و در برابر پیشنهادهای ناسالم آنها مقاومت کند. همینطور اگر مجموعه گسترده‌ای از افراد پیرامون نوجوان باشند با از دست دادن یک گروه از آنها احساس خلأ نمی‌کند و در نتیجه راحت‌تر می‌تواند در برابر خواسته‌های ناسالم آنها مقاومت کند.
نظر شما