همه چیز درباره تب دنگی؛ تشخیص اولیه تا درمان فوری

به گزارش خبرگزاری ایمنا، تب دنگی یک بیماری ویروسی است که توسط پشه آئدس آیجپتی منتقل می‌شود؛ پشه‌ای کوچک و راه‌راه که برخلاف بسیاری از گونه‌ها، در طول روز بیشتر فعال است. این بیماری که در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری جهان شایع است، طی سال‌های اخیر به‌دلیل تغییرات آب‌وهوایی و گسترش محدوده زیست پشه‌ها، در کشورهای بیشتری گزارش شده است. علائم تب دنگی معمولاً بین ۴ تا ۱۰ روز پس از گزش ظاهر می‌شود و می‌تواند از تب و درد مفاصل تا خستگی شدید و بثورات پوستی متغیر باشد. نوع شدید آن معروف به تب دنگی خونریزی‌دهنده قادر است با آسیب جدی به اندام‌ها و ایجاد شوک دنگی، جان بیمار را تهدید کند.

تب دنگی (Dengue Fever) چیست و چه علائمی دارد؟

تب دنگی یک بیماری ویروسی خطرناک است که از طریق گزش پشه‌های آلوده به ویروس دنگی (پشه آئدس آئجپتی Aedes aegypti) به انسان منتقل می‌شود. به دلیل دردهای شدید عضلانی و مفصلی، این بیماری به نام تب استخوان‌شکن نیز شناخته می‌شود. عامل این بیماری چهار نوع ویروس دنگی (DENV-۱، DENV-۲، DENV-۳ و DENV-۴) است که هر کدام می‌توانند باعث بروز علائم شدید شوند.

این بیماری معمولاً با تب بالا آغاز می‌شود و همراه با سردرد شدید، دردهای مفصلی و عضلانی، بثورات پوستی (راش)، حالت تهوع و استفراغ بروز می‌کند. در صورت نادیده گرفتن علائم، می‌تواند به شکل‌های شدیدتر و خطرناک تبدیل شود.

پشه آئدس چیست و چه شکلی دارد؟

پشه آئدس آئجپتی ناقل اصلی ویروس تب دنگی است؛ حشره‌ای کوچک که در نگاه اول شبیه پشه‌های معمولی به نظر می‌رسد، اما نوارهای سفید واضح روی پاها و بدنش آن را متمایز می‌کند. این پشه خطرناک بیشتر در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری مانند استان‌های هرمزگان و بوشهر زندگی می‌کند و برخلاف بسیاری از پشه‌ها، در طول روز فعال است. بیشترین گزش‌ها در ساعات خنک صبح و عصر، همزمان با طلوع و غروب آفتاب رخ می‌دهد. شناخت ویژگی‌ها و رفتار این پشه برای جلوگیری از آلودگی به تب دنگی اهمیت بالایی دارد و می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری از گسترش بیماری داشته باشد.

محل زندگی پشه‌های آئدس

پشه‌های آئدس برای تولیدمثل به آب‌های راکد وابسته هستند و هر نقطه‌ای که بتواند حتی برای مدت کوتاه آب را نگه دارد، به زیستگاه تخم‌گذاری آن‌ها تبدیل می‌شود. از حوض‌ها و جدول‌های آبرو گرفته تا زیرگلدانی‌ها، ظروف آب، بطری‌ها و زباله‌های رهاشده، همگی می‌توانند محل مناسبی برای رشد لارو و افزایش جمعیت این پشه‌های ناقل بیماری باشند.

چرخه زندگی ویروس دنگی در پشه آئدس

زمانی که پشه آئدس به ویروس تب دنگی آلوده می‌شود، ویروس در بدن آن شروع به تکثیر کرده و پس از چند روز به غدد بزاقی پشه می‌رسد. از این مرحله به بعد، هر نیش این حشره می‌تواند ویروس را به افراد سالم منتقل کند. پس از گزیده شدن، معمولاً در حدود ۴ روز نخستین علائم تب دنگی بروز می‌کند که شامل تب بالا، سردرد شدید، دردهای عضلانی و مفصلی و خستگی شدید است.

اگر پشه آئدس شما را نیش زد چه باید کرد؟

پس از گزیده شدن توسط پشه آئدس – ناقل بیماری تب دنگی– لازم است بلافاصله اقدامات پیشگیرانه و درمانی زیر را انجام دهید تا خطر عفونت و شدت علائم کاهش یابد.

• شست‌وشو و ضدعفونی محل گزش: محل نیش را فوراً با آب و صابون بشویید تا بقایای بزاق پشه و آلودگی‌های احتمالی از بین برود.
• کاهش تورم و درد با یخ: یک قطعه یخ را در پارچه بپیچید و چند دقیقه روی محل گزش قرار دهید تا التهاب، خارش و درد کاهش پیدا کند.
• استفاده از کرم یا لوسیون ضدخارش: کرم‌های حاوی هیدروکورتیزون یا لوسیون کالامین می‌توانند قرمزی و خارش را تسکین دهند.
• خودداری از خاراندن: خاراندن می‌تواند باعث زخم و عفونت شود؛ از این کار پرهیز کرده و از روش‌های تسکین‌دهنده استفاده کنید.
• هیدراته نگه داشتن بدن: در صورت بروز تب یا بی‌حالی، نوشیدن مایعات فراوان به حفظ آب بدن و کاهش عوارض کمک می‌کند.
• چک کردن علائم هشدار: اگر طی چند روز دچار تب بالا، سردرد شدید، درد عضلانی و مفصلی، بثورات پوستی یا خستگی شدید شدید، فوراً به پزشک مراجعه کنید؛ این علائم می‌توانند نشانه ابتلا به تب دنگی یا سایر بیماری‌های ویروسی باشند.

راه‌های پیشگیری از تب دنگی؛ روش‌های موثر برای جلوگیری از نیش پشه آلوده

تب دنگی بیماری ویروسی خطرناکی است که توسط پشه آئدس آیجپتی منتقل می‌شود؛ پشه‌ای کوچک و سیاه‌رنگ با نوارهای سفید روی بدن که بیشتر در روز و در مکان‌های مرطوب و سایه، مثل زیر گلدان‌ها و ظروف آب راکد، فعال است.

حذف زیستگاه پشه‌ها

هرگونه آب راکد را از محیط زندگی حذف کنید.

خالی‌کردن ظرف‌های آب، تمیز کردن زیر گلدان‌ها و باز کردن مسیر جدول‌های گرفته از اقدامات مهم است.

مدیریت زباله‌ها

زباله‌های خانگی را در کیسه‌های مخصوص بسته‌بندی کنید.

آن‌ها را به‌موقع در سطل‌های درب‌دار شهرداری بیندازید تا محل تجمع پشه‌ها نشود.

حفاظت فردی

استفاده از پشه‌بند هنگام خواب

پوشیدن لباس آستین‌بلند در ساعات اوج فعالیت پشه‌ها (صبح زود و عصر).

استفاده از اسپری ضدحشره

مواد دافع حشرات باعث دورماندن پشه‌ها از بدن می‌شود.

نصب توری بر پنجره و درها

مانع ورود پشه‌ها به داخل محیط زندگی می‌شود.

احتیاط در سفر به مناطق آلوده

پیش از سفر به مناطق پرخطر، با پزشک مشورت کنید و توصیه‌های بهداشتی لازم را رعایت کنید.

نحوه تشخیص بیماری تب دنگی

تشخیص قطعی بیماری تب دنگی با انجام آزمایش خون امکان‌پذیر است، اما در مراحل اولیه، پزشک بر اساس علائم بالینی مانند تب بالا و ناگهانی، سردرد شدید، بثورات پوستی و همچنین سابقه سفر بیمار به مناطق گرمسیری احتمال ابتلا را ارزیابی می‌کند. فرآیند تشخیص این بیماری معمولاً چند مرحله‌ای است:

ابتدا بررسی دقیق علائم و وضعیت جسمی بیمار انجام می‌شود و سپس برای تأیید نهایی، آزمایش‌های تخصصی خون مانند شناسایی آنتی‌بادی‌ها یا حضور ویروس دنگی تجویز می‌شود.

روش‌های درمان تب دنگی؛ از مراقبت‌های خانگی تا اقدامات پزشکی

درمان اختصاصی برای تب دنگی وجود ندارد و پزشکان معمولاً مراقبت‌های حمایتی شامل استراحت، مصرف مایعات فراوان و استفاده از داروهای ضد تب و ضد درد را توصیه می‌کنند. برای پیشگیری، باید از گزش پشه جلوگیری کرد؛ این کار با استفاده از پشه‌بند، پوشش مناسب و کنترل جمعیت پشه‌ها امکان‌پذیر است.

استراحت کافی

• بدن برای مبارزه با ویروس به انرژی نیاز دارد. استراحت تا زمان رفع کامل تب، درد و بی‌حالی ضروری است.

مصرف مایعات فراوان

• تب، استفراغ و اسهال باعث کم‌آبی می‌شود. نوشیدن آب، آبمیوه طبیعی، سوپ یا محلول ORS به حفظ تعادل آب و الکترولیت‌های بدن کمک می‌کند.

مصرف مسکن ایمن

• برای کاهش تب و درد، استفاده از استامینوفن توصیه می‌شود. مصرف داروهایی مانند آسپرین، ایبوپروفن، ناپروکسن و دیکلوفناک ممنوع است، زیرا خطر خونریزی را افزایش می‌دهد. همواره قبل از مصرف هر دارویی با پزشک مشورت کنید.

تغذیه مناسب

• مصرف غذاهای سبک، نرم و قابل هضم مثل برنج، سوپ، میوه و سبزیجات پخته به بدن کمک می‌کند انرژی کافی برای بهبودی داشته باشد.

مراقبت‌های ویژه در موارد شدید

• اگر تب دنگی با خونریزی یا افت شدید پلاکت همراه شود، بستری فوری در بیمارستان ضروری است. این مراقبت‌ها ممکن است شامل تزریق سرم، تزریق پلاکت، داروهای ضد خونریزی و حمایت تنفسی باشد.

رعایت به‌موقع این نکات و مراجعه سریع به پزشک می‌تواند خطر بروز تب دنگی شدید را به‌طور قابل توجهی کاهش دهد.

نحوه انتقال تب دنگی بین انسان‌ها؛ آیا این بیماری واگیردار است؟

برخلاف بسیاری از بیماری‌های ویروسی، تب دنگی از فرد به فرد قابل انتقال مستقیم نیست. این بیماری تنها از طریق گزش پشه Aedes aegypti یا Aedes albopictus منتقل می‌شود. پشه، پس از مکیدن خون فرد مبتلا، ویروس دنگی را در بدن خود تکثیر کرده و با گزش فرد سالم، بیماری را منتقل می‌کند. تماس مستقیم، عطسه، بوسه یا دست‌دادن سبب انتقال تب دنگی نمی‌شود. موارد نادری از انتقال از طریق خون آلوده یا انتقال مادر به جنین گزارش شده است، اما مسیر اصلی شیوع، گزش پشه در مناطق آلوده است.

تب دنگی در کودکان و زنان باردار

تب دنگی می‌تواند در کودکان و زنان باردار علائم شدیدتری ایجاد کند و نیاز به مراقبت پزشکی دقیق‌تری دارد. در کودکان، این بیماری اغلب با تب بالا، بی‌حالی، کاهش اشتها و بثورات پوستی بروز می‌کند، اما خطر بروز تب دنگی شدید یا شوک دنگی به دلیل افت پلاکت و نشت پلاسمایی بیشتر است.

در زنان باردار، ابتلا به تب دنگی می‌تواند سبب خونریزی شدید، زایمان زودرس یا انتقال ویروس به جنین شود. همچنین خطر عوارض برای مادر و جنین در سه‌ماهه سوم بارداری بیش‌تر است. به گفته متخصصان، پیشگیری با استفاده از پشه‌بند، دفع آب‌های راکد و کنترل تماس با پشه ناقل برای این دو گروه حیاتی است و تب هر فرد مشکوک باید فوراً در مراکز درمانی بررسی شود.

تب دنگی در بسیاری از موارد تنها با علائم خفیف تا متوسط همراه است، اما در برخی بیماران، این بیماری می‌تواند به شکل شدید و تهدیدکننده زندگی بروز کند. شدیدترین حالت آن، تب دنگی خونریزی‌دهنده است؛ وضعیتی که طی آن، سیستم ایمنی بدن بیش از حد فعال شده و حتی به سلول‌های سالم حمله می‌کند. نتیجه این واکنش شدید می‌تواند شامل:

• معده‌درد شدید
• استفراغ مداوم
• وجود خون در استفراغ، مدفوع یا ادرار
• آسیب‌دیدگی سیستم لنفاوی و عروق خونی
• کاهش تعداد پلاکت‌های خون
• ایجاد لکه‌های خونی کوچک در زیر پوست
• نبض ضعیف
• تنفس دشوار یا سریع
• تحریک‌پذیری یا بی‌قراری

خطرناک‌ترین مرحله؛ سندرم شوک دنگی

در صورت ادامه روند وخیم بیماری، احتمال بروز سندرم شوک دنگی بالا می‌رود. این عارضه زمانی رخ می‌دهد که نشت شدید مایعات از رگ‌های خونی به بافت‌ها باعث افت فشار خون و بروز شوک می‌شود؛ وضعیتی که بدون درمان سریع می‌تواند مرگ‌آور باشد.

عوامل افزایش خطر

برخی فاکتورها احتمال ابتلا به نوع شدید تب دنگی را افزایش می‌دهند، از جمله:

• سن بالا یا پایین (کودکان و سالمندان)
• ضعف سیستم ایمنی
• ابتلای قبلی به تب دنگی
• نوع ویروس دنگی

علائم هشداردهنده که نباید نادیده بگیرید:

• درد شدید شکمی
• استفراغ مداوم
• خونریزی‌های غیرمعمول
• افت شدید پلاکت‌ها
• علائم نارسایی اندام‌ها

شناخت سریع علائم و مراجعه فوری به مراکز درمانی در صورت بروز نشانه‌های شدید، کلید نجات جان بیماران مبتلا به تب دنگی است.

مقایسه تب دنگی با کرونا، آبله مرغان و مالاریا

ویژگی‌ها	تب دنگی	کرونا (COVID-۱۹)	آبله مرغان	مالاریا
عامل بیماری	ویروس دنگی (۴ نوع: DENV-۱ تا DENV-۴)	ویروس SARS-CoV-۲	ویروس Varicella zoster	انگل پلاسمودیوم (چند گونه از جمله Falciparum)
روش انتقال	گزش پشه آئدس aegypti آلوده	قطرات تنفسی، تماس، هوا (میکروذرات)	قطرات تنفسی، تماس با تاول‌ها	گزش پشه آنوفل آلوده
محل شایع شیوع	مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری	سراسر جهان	سراسر جهان (خصوصاً کودکان)	مناطق گرم و مرطوب آفریقا، آسیا و آمریکای لاتین
دوره کمون	۴ تا ۱۰ روز	۲ تا ۱۴ روز	۱۰ تا ۲۱ روز	۷ تا ۳۰ روز
علائم اصلی	تب بالا، سردرد شدید، درد عضلات / مفاصل، بثورات پوستی، افت پلاکت	تب، سرفه، تنگی نفس، گلودرد، خستگی	بثورات خارش‌دار، تب، بی‌حالی	تب نوسانی، لرز، تعریق شدید
عوارض شدید	شوک، خونریزی داخلی، آسیب اعضا	ذات‌الریه، نارسایی چندعضوی، مرگ	زونا (در بزرگسالان)	کم‌خونی شدید، آسیب مغزی، مرگ
تشخیص	آزمایش خون (PCR، پلاکت، سرولوژی)	PCR، آنتی‌ژن سریع، CT ریه	معاینه بالینی، تست آنتی‌بادی	آزمایش خون (اسمیر خونی، تست آنتی‌ژن)
درمان اختصاصی	ندارد (مراقبت حمایتی)	ندارد (مراقبت حمایتی، داروهای ضدویروس محدود)	ندارد (مراقبت حمایتی)	داروهای ضد مالاریا (مثلاً کلروکین، آرتیمیسینین)
پیشگیری	کنترل پشه‌ها، دفع آب‌های راکد، استفاده از پشه‌بند	ماسک، واکسن، فاصله اجتماعی	واکسن آبله‌مرغان	پشه‌بند، داروهای پیشگیری، کنترل پشه‌ها