شب یلدا ۱۴۰۱ + تاریخچه، از آشنایی تا فلسفه، معنی و دانستنی های شب چله

به گزارش ایمنا، شب یلدا یا شب چله یکی از قدیمی‌ترین جشن‌های ایرانی است که از زمان غروب آفتاب در آخرین روز پاییز یعنی ۳۰ آذر شروع می‌شود و با طلوع آفتاب در اولین روز زمستان یعنی اول دی به پایان می‌رسد.

بیشتر بخوانید:

• تبریک شب یلدا ۱۴۰۱
• تزیین شب یلدا

تاریخ شب یلدا ۱۴۰۱

شب یلدا سال ۱۴۰۱ برابر با چهارشنبه ۳۰ آذر، مصادف با ۲۱ دسامبر ۲۰۲۲ و ۲۶ جمادی‌الاول ۱۴۴۴ است.

شب یلدا چیست

یلدا واژه‌ای سُریانی به معنای زایش و تولد است.

درباره وجه تسمیه واژه «یلدا» دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد. برخی آن را لغتی سریانی و هم‌ریشه با واژه‌های عربی «تولد»، «ولادت»، «میلاد»، «یولد» و «یلد» می‌دانند که اشاره به تولد ایزد مهر یا «خورشید» دارد. برخی دیگر نیز یلدا را واژه‌ای اوستایی معرفی می‌کنند.

آشنایی با شب یلدا و چله

شب چله در حقیقت همان شب یلدا است. چون از فردای این شب، چله بزرگ زمستان آغاز می‌شود به آن شب چله می‌گویند. عدد ۴۰ از دیرباز جایگاه خاصی در فرهنگ ایران داشته است. ایرانیان باستان زمستان را به «چله بزرگ» و «چله کوچک» تقسیم کرده بودند که شامل دو بخش چهل روزه می‌شد. آخرین شب آذر را چله نامیده‌اند؛ زیرا از آغاز چله بزرگ و آمدن سرمای زمستان حکایت دارد. درست ۴۰ روز بعد جشن سده بر پا می‌شود که به‌مناسبت پایان چله بزرگ و آغاز چله کوچک است.

فلسفه یلدا

در شب یلدا، خورشید در بیشترین فاصله با مدار سماوی قرار می‌گیرد و همین اتفاق باعث می‌شود طولانی‌ترین شب سال رخ دهد. البته این طولانی بودن تنها یک دقیقه با دیگر شب‌ها تفاوت دارد.

آداب و رسوم شب یلدا

آتش

قدیم دور کرسی می‌نشستند. قبل‌تر از آن دور آتش جمع می‌شدند و الان بخاری‌ها مجلس را گرم می‌کنند. آتش در گذشته نماد خورشید بود و برپا کردن آتش به خاطر پاسداشتش انجام می‌شده است. البته برخی هم عقیده دارند که آتش را برای برطرف کردن نحسی اهریمن و تاریکی روشن می‌کردند. وظیفه این آتش از بین بردن و فراری دادن تاریکی و نیروهای اهریمنی بوده است.

مثل گویی یا قصه خوانی در شب یلدا

مثل‌گویی که نوعی شعرخوانی و داستان‌خوانی است در قدیم اجرا می‌شده‌. به این صورت که خانواده‌ها در این شب گرد هم می‌آمدند و پیرترها برای همه قصه‌هایی تعریف می‌کردند که بیشتر قهرمان‌های آن جانوران، دیوان و پریان هستند و برای سرگرمی و خوشایند کودکان گفته و یا نوشته می‌شوند.در هر نقطه‌ای از کشور قصه‌های مربوط به فرهنگ خودشان رواج بیشتری دارد. مثلاً آذربایجانی‌ها قصه حسین کرد شبستری می‌خوانند و خراسانی‌ها بیشتر از داستان‌های شاهنامه داستان سرایی می‌کنند.

فال حافظ در شب یلدا

معمولاً در شب‌های یلدا بزرگ فامیل به دیوان حافظ تفالی می‌زند. گرفتن فال حافظ شب یلدا به این ترتیب است که مخاطب فال نیت کرده و بزرگ مجلس این جمله یا شبیه به این را می‌گوید: «ای حافظ شیرازی، تو کاشف هر رازی، من طالب یک فالم، بر من نظر اندازی…»

جشن شب یلدا

یلدا از شب‌هایی است که اعضای خانواده‌ها دور یکدیگر جمع می‌شوند و یکی از رسوم ویژه آن، غذاها و سایر خوراکی‌های شب یلدا است که با هم مرور می‌کنیم.

غذای شب یلدا

هر شهر و فرهنگی غذای ویژه ای را برای جشن شب یلدا در نظر می‌گیرند. سبزی پلو با ماهی، انار پلو، زرشک پلو، کلم پلو شیرازی و … همه و همه رنگ ویژه ای به این شب می‌دهند و لذت با هم بودن را چندین برابر می‌کنند.

آجیل شب یلدا

آجیل شب یلدا از خوشمزه‌ترین و البته پرطرفدارترین عناصر این شب و ترکیبی از انواع آجیل و خشکبار است. مغزهایی مثل پسته، گردو، بادام و فندق اجزای اصلی آجیل مخصوص شب یلدا هستند. از قدیم نخودچی و کشمش در بین آجیل شب یلدا وجود داشت؛ غیر از این‌ها گندم و نخود برشته، شاهدانه، تخمه هندوانه و کدو هم جز آجیل‌های شب یلدا بود؛ امروز باسلق و پشمک هم از شیرینی‌های این سفره هستند.

میوه شب یلدا

هندوانه: این میوه جز نمادهای اصلی یلدا است و تداعی کننده گرمای تابستان در دل زمستان است. هندوانه هم مثل انار میوه مخصوص سفره یلدا است که علاوه بر سرخی نمادی از خورشید است و یادآور گرمای تابستان و حرارت است. باور بر این بوده که اگر مقداری هندوانه در شب چله بخورند؛ در سراسر چله بزرگ و کوچک، از سرما و بیماری در امان خواهند بود. همچنین هندوانه هم مثل انار از میوه‌های پردانه است و نماد برکت و فراوانی است.

انار: انار میوه اصلی سفره شب یلدا ست. پیشینیان انار را میوه باروری و برکت می‌دانستند. آن‌ها این معنا را از دانه‌های زیاد آن دریافت می‌کردند. همچنین انار به خاطر رنگ قرمزش نماد شادی و خورشید است. در واقع خوردن انار در شب یلدا به خاطر اعتقاد به تأثیر جادوی سرایتی آن بوده است. یعنی آن‌ها با توسل به انار و خوردن آن برکت را از دانه‌های زیاد آن می‌گرفتند و نیروی باروری را در خود افزایش می‌دادند.ا نار و دانه‌های درخشانش از عناصر جدایی ناپذیر یلدا محسوب می‌شوند.

چغندر: یکی از رسوم گذشته تا به امروز پختن چغندر و استفاده آن به شکل لبو در تزئینات سفره یلدا است که نمادی از برکت و روزی است.

میوه‌های پاییزی: از دیگر میوه‌های سفره یلدا می‌توان انواع میوه‌های پاییزی را نام برد. در گذشته به همراه انار و هندوانه، میوه‌های فصلی را هم در سفره می‌گذاشتند. میوه‌هایی مثل پرتقال و انواع مرکبات، سیب، خرمالو، گلابی و حتی لبو و کدو تنبل می‌توانند جایی در سفره یلدا داشته باشند.