به گزارش خبرنگار ایمنا، فردا که از راه برسد، دیروز به تاریخ پیوسته و همین روزهای پی‌درپی است که تاریخ می‌سازند و پیش می‌روند و رویدادها و اتفاقاتی در دلشان به یادگار می‌مانند.
برخی از این رویدادها، جشن‌ها و مناسبت‌ها در گستره یک سازه، بنا یا پل تاریخی اتفاق می‌افتاده و سال‌های سال با مردم همراه بوده است.
همراهی که با گذر از زمان کمی تا حدودی کمرنگ‌تر شده و با ماشینی شدن جوامع و تغییر رفتارها به سمت و سویی دیگر همچون پاساژها، استادیوم‌ها، سالن‌های اجتماعات و دیگر عناصر کالبدی مدرن سوق یافته است.
اما همچنان این بناهای کهن و تاریخی هستند که فاخر مانده‌اند و به برای ماندگاری و مانایی این فخر و بزرگی‌شان باید هرازگاه اقدامی کرد. اقدامی که اندازه با مصالح به‌کاررفته در سازه یا بنا همسوتر و همسان‌تر باشد بهتر و شکیل‌تر است.
این روزها اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان اصفهان اقدام به نصب جان‌پناه در بخش‌هایی از پل خواجو کرده و بحث‌های مختلفی در محافل فرهنگی و تمدنی به راه انداخته است.
بحث و نظرهایی در رابطه با ایجاد جان‌پناه که سرفصل آن حفظ اصالت این پل تاریخی است و البته بر حفظ جان آدمیان تأکیدی مضاعف دارند. اما عده‌ای نگران هستند که این اثر تاریخی ارزشمند اصفهان همچون بناهای تاریخی دیگر اصفهان از جمله مسجد امام دچار آسیب‌های جبران‌پذیر شوند، آسیبی که باعث خدشه‌دار شدن تاریخ، فرهنگ و هنر این شهر خواهد شد.
جزئیات اجرای پروژه جان‌پناه
علیرضا ایزدی، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان در رابطه با اجرای پروژه «جان‌پناه پل خواجو» به خبرنگار ایمنا می‌گوید: پل خواجو با سی‌وسه‌پل از لحاظ مرمت تفاوت‌هایی دارد و بخشی‌های از این اثر تاریخی در سالیان گذشته بتن‌ریزی شده است و استحکام بهتری دارد.
وی می‌افزاید: برای اجرای این طرح قرار است، سازمان عمران شهرداری اصفهان، طرح ایجاد «جان‌پناه» را دنبال کند، همچنین استحکام‌بخشی پل خواجو با همکاری شهرداری در آینده نزدیک عملیاتی خواهد شد.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان تصریح می‌کند: با ورود سازمان عمران شهرداری اصفهان به‌عنوان مجری طرح، مرمت این سازه تاریخی در کوتاه‌ترین زمان ممکن آغاز می‌شود.
وی تصریح می‌کند: پل خواجو در زمان گذشته محل تردد و تفرج به شکل امروزی نبوده است، اما قسمت‌هایی از آن‌که امکان سقوط افراد در آن محل‌ها وجود دارد، قرار است ایمن شود و در پشت ستون‌های آن، میله‌هایی که کمترین دید را داشته باشد، به‌وسیله سیم بکسل نصب شود.
ایزدی تأکید می‌کند: با این اقدام، کمترین آسیب بصری را شاهد خواهیم بود و جان افراد و گردشگران نیز حفظ می‌شود و به خطر نمی‌افتد.
وی می‌گوید: چندی قبل چند گردشگر در این محل حاضرشده و پاهای خود را آویزان کرده بودند، که من با مشاهده این صحنه به آن‌ها در مورد خطر احتمالی سقوط هشدار دادم.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان تصریح می‌کند: اگر حادثه‌ای برای جان شهروندان و گردشگران در این سازه تاریخی روی بدهد، بازخورد بسیار بدی در موضوع سلامت گردشگران شهر تاریخی اصفهان خواهد داشت.
وی ادامه می‌دهد: درواقع کاری که پشت هر ستون پل خواجو انجام می‌دهیم به این شکل است که یک میله با عمق کم نصب می‌شود تا خطر سقوط به حداقل ممکن برسد. این سیم‌کشی‌ها و امور حفاظتی در تعامل سازنده با سازمان عمران شهرداری تا چند روز آینده انجام می‌شود تا بروز خطر احتمالی را نداشته باشیم.
وی با اشاره به ساماندهی کف پل، پی‌ها، جداره‌ها و قلوه‌ها تصریح می‌کند: پل خواجو در این بخش‌ها به‌ویژه قلوه‌ها وضعیت خوبی ندارد و در نخستین فرصت بازسازی آن انجام می‌شود.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان می‌افزاید: در عمق چهار سانتی‌متری سی‌وسه‌پل به لایه‌ای از بتن می‌رسیم که استحکام‌بخشی بهتری برای نفوذناپذیری در برابر رطوبت دارد، اما در پل خواجو تداخل‌های کمتری نسبت به سی‌وسه‌پل داشته‌ایم.
وی با ابراز نگرانی از تداوم وضعیت خشک‌سالی در اصفهان، به موضوع مرمت قلوه‌گاه‌ها در پل خواجو اشاره می‌کند و می‌گوید: این کار باعث از بین رفتن بافت تاریخی پل نمی‌شود، چراکه قلوه‌گاه‌ها تاریخی نیست و چند سال قبل نیز مرمت و بازسازی شده است.
ایزدی بابیان اینکه تردد برای عابران پیاده از روی پل خواجو و بر قلوه‌گاه‌ها سخت شده است، تأکید می‌کند: از شهرداری خواسته‌ایم به موضوع مرمت کلی پل خواجو ورود کند تا بتوانیم به وضعیت کنونی آن سروسامان بهتری بدهیم.
لزوم توجه به مستندات تاریخی برای اجرای پروژه جان‌پناه
آزاده حریری، کارشناس معماری و مرمت و نویسنده کتاب‌های قاجاری اصفهان، در این رابطه به خبرنگار ایمنا می‌گوید: همه مستندات قدیمی از جمله عکس‌ها باید با وضع موجود پل خواجو قیاس شود. وقتی این بررسی‌ها را انجام می‌دهیم، شاید متوجه شویم در گذشته نیز جان‌پناه‌هایی وجود داشته‌اند.
وی می‌افزاید: بنابراین اگر در گذشته این نمونه از عناصر موقت وجود داشته و در زمانی که قرار است دوباره جان‌پناه ساخته شود، باید به مستندات قبل رجوع کنند و طبق همان سوابق تاریخی پیش بروند.
این کارشناس معماری و مرمت ادامه می‌دهد: اگر مستندات تاریخی حاکی از آن بود که پیش از این جان‌پناهی وجود نداشته است، اما امروز نیاز به احداث جان‌پناه برای حفظ جان افراد ضروری و اجتناب‌ناپذیر است، ایجاد یا احداث این جان‌پناه باید به‌گونه‌ای باشد که دخل و تصرفی در ساختار بصری پل ایجاد نکند.
وی خاطرنشان می‌کند: اگر ایجاد جان‌پناه در گذشته سابقه نداشته باشد، باید تلاش شود از نظر بصری به شکلی خنثی رفتار شود، تا ساختار این سازه تاریخی چند صدساله دوره صفویه به هم نخورد و نمای اصلی سازه حفظ شود.
حریری تصریح می‌کند: طرحی که امروز شاهد اجرای آن توسط میراث فرهنگی به‌عنوان جان‌پناه هستیم، به‌طور حتم بنا به‌ضرورت ایمنی برای کاهش خطر سقوط احتمالی افراد و گردشگران انجام شده است.
حفظ جان افراد با رویکرد فرهنگی به‌جای اجرای پروژه جان‌پناه
وی با تأکید بر اهمیت موضوع رفتارشناسی افراد جامعه در مواردی از این دست، می‌افزاید: می‌توان با رویکرد فرهنگی این مسائل را دنبال کرد و حتی می‌توان مدتی به شکل کلامی یا با پیام و نوشته‌هایی از بازدیدکنندگان خواست هنگام حضور روی این پل تاریخی، بیشتر مراقب باشند و در قسمت‌هایی از این سازه تردد نکنند.
نویسنده کتاب‌های قاجاری اصفهان تأکید می‌کند: فضاها و طراحی‌ها باید همه‌شمول باشد، یعنی برای همه رده‌ها و گروه‌های سنی و قشری جامعه ایمن باشد. به‌عنوان مثال ممکن است گردشگر یا بازدیدکننده‌ای معلولیت ذهنی داشته یا کودک خردسال باشد و لحظه‌ای از والدین خود جدا شود؛ در این شرایط است که ضرورت مرمت یا مداخلاتی به شکل احداث جان‌پناه دوچندان می‌شود.
وی می‌گوید: البته این مداخلات باید هوشمندانه باشد تا خدشه‌ای به ساختار اصلی بنا وارد نکند. ضمن اینکه اجرای این طرح موقتی بوده و دائمی نیست.
حریری با بیان اینکه گاهی ضرورتی پیش می‌آید که برحسب چگونگی آن باید عملیات اصلاح یا مرمت در یک بنای تاریخی به‌طور موقت انجام شود، ادامه می‌دهد: بعد از اقدام موقت، باید نشست‌ها و جلساتی با حضور متخصصان امر تشکیل داد و برای حل مشکل به شکل اساسی و دائمی بحث کرد و به نتیجه رسید. به‌عنوان‌مثال نمونه‌های مشابه احداث جان‌پناه را در کاخ هشت‌بهشت شاهد هستیم.
وی می‌افزاید: در کنار بهره‌برداری از یک بنای تاریخی ضرورت دارد ایمنی انسان‌ها مورد توجه قرار گیرد اما در کنار این موضوع نمی‌توان رفتار همه افراد را همچون یک فرد بالغ در نظر گرفت، بلکه رفتار و نحوه عمل همه گروه‌های سنی و جمعیتی را باید پیش‌بینی کرد.
ضرورت حفظ اثر تاریخی با کمترین تغییر در سیمای پل
عبدالله جبل‌عاملی، دکترای معماری و تنها دارنده عنوان «شوالیه معماری در ایران» به خبرنگار ایمنا می‌گوید: پل خواجو ۳۵۰ سال قبل ساخته شده و از همان زمان محل عبور و مرور وسایل نقلیه بوده است. همین چند سال قبل بود که با ساخت پل‌های جدید روی رودخانه زاینده‌رود، عبور و مرور خودرو از روی پل‌های تاریخی ممنوع شد.
وی می‌افزاید: پل‌ها علاوه بر پل بودن محل تفریح و تفرج عموم مردم بوده و دیرزمانی بود که خانواده‌هایی یک روز قبل از سیزده‌بدر در پل خواجو جا می‌گرفتند تا روز طبیعت را در کنار آب خروشان زاینده‌رود و طبیعت زیبای آن سپری کنند و لذت ببرند.
مدیر اسبق اداره کل میراث فرهنگی صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان ادامه می‌دهد: کاربری پل در عهد صفوی به دو شکل پل و سد برای ذخیره آب بوده است. چندین سال قبل جلوی آب را گرفتند و همان زمان چند نفر غرق شدند و جان باختند. آن زمان از میراث فرهنگی شکایت شد که من به همراه چند کارشناس معمار و دوستداران میراث فرهنگی، درپوش‌هایی روی کانال‌های آب قراردادیم که آثار آن‌ها همچنان وجود دارد.
وی اضافه می‌کند: نمی‌توان جلوی افراد را گرفت که در بخش‌هایی از پل تردد، از این‌رو باید راه‌حلی پیدا کرد و از سقوط احتمالی افراد جلوگیری کرد. پایداری و حفظ اثر تاریخی با کمترین تغییر در سیمای این سازه و همچنین حفظ جان افراد و گردشگران، هر دو اهمیت دارد و در طرح‌هایی که اجرا می‌شود باید هردوی این موارد را با هم در نظر گرفت و برنامه‌ریزی کرد.
جبل‌عاملی می‌افزاید: در طرح مرمت کاخ عالی‌قاپو نرده‌هایی محکم روی لبه‌ها نصب کردیم که تغییری در نمای این کاخ نداد. کمی بعد هم بافاصله علاوه بر نرده‌های چوبی، شیشه‌های سکوریت قراردادیم تا فردی نتواند به نرده‌ها نزدیک شود.
وی تصریح می‌کند: طرح احداث جان‌پناه در پل خواجو موقتی است و تا زمانی که طرح خوب و کارشناسی تهیه و هم‌زمان جان افراد نیز حفظ شود، ادامه دارد، همچنین عنصری که با واقعیت پل خواجو سازگار و همسو نیست نباید اضافه نشود. درمجموع اینکه چه نوع جان‌پناهی استفاده شود مهم است.
حفظ جان افراد بیش از ظاهر بنای تاریخی اولویت دارد
مدیر سابق اداره کل میراث فرهنگی صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان تصریح می‌کند: اگر اتفاقی بیفتد و فردی در این محل فوت کند، دادستان مدیر میراث فرهنگی استان را احضار می‌کند و خواستار پاسخگویی او می‌شود. مدیرکل میراث فرهنگی استان نیز در دفاع از خود به بیان اهمیت و ارزش این بناهای تاریخی اشاره می‌کند؛ این در حالی است که در هر شرایطی حفظ جان افراد در اولویت است.
جبل‌عاملی با اشاره به اینکه عملیات مرمت بنادر هر دو سازه تاریخی سی‌وسه‌پل و پل خواجو انجام شده است، می‌گوید: قسمت پایین پل خواجو چندین سال قبل مرمت شد و پله‌هایی که شکسته و فروریخته بود به همت علاقه‌مندان و مسئولان بازسازی شد. همچنین عملیات کانال آب، کف‌سازی روی پل و مرمت پشت‌بام راهروها بعد از نفوذ آب باران همین چند سال پیش صورت گرفت.
وی ادامه می‌دهد: نقاشی بیگلربیگی‌های پل خواجو هم تعمیر و بازسازی شده است و درهایی برای بیگلربیگی‌ها نصب شد تا هر فردی نتواند وارد آن‌ها شود. درمجموع به‌طور میانگین هرسال عملیات مرمتی در خواجو انجام می‌شود.
این دکترای معماری اضافه می‌کند: مدیرکل میراث فرهنگی باید از نخبگان و افراد صاحب‌تجربه، در یک جمع شورایی دعوت کند تا در مورد آن محل دیدگاه‌های خود را اعلام کنند و به نتیجه مطلوب برسند.
وی تأکید می‌کند: مهم‌ترین موضوع در نصب جان‌پناه این است که این سازه جدید نباید به‌عنوان یک عنصر مزاحم در اصالت ساختمان تأثیر بصری و فیزیکی داشته باشد.
همیشه این کاربر و انسان بوده که خود را با شرایط بنا تطبیق می‌داده است
مژگان ابراهیمی، استاد دانشگاه و دبیر شورای عالی مدیریت بافت و بناهای تاریخی شهر اصفهان به خبرنگار ایمنا می‌گوید: در هر دو مورد پل‌های خواجو و سی‌وسه‌پل باید نکاتی را لحاظ کرد.
وی می‌افزاید: رفتار انسانی نسبت به گذشته تغییر آن‌چنانی نکرده و جالب است بدانید در گذشته روزها و مناسبت‌هایی بود که تعداد انبوهی از مردم از پل استفاده می‌کردند و شاید جمعیت بیشتری هم در آیین‌های روزهای خاص در این بنا حاضر می‌شدند. جشن‌هایی داشتیم که به مرکزیت این پل‌ها برگزار می‌شد و جمعیت زیادی روی این پل‌ها حاضر می‌شدند و رفتار و نحوه برخورد با این بناها را یاد می‌گرفتند.
به گفته این مهندس معمار و استاد دانشگاه، همیشه این کاربر و انسان بوده که خود را با شرایط بنا تطبیق می‌داده است که نمونه آن حوض‌های خانه‌های قدیمی بود که در خانه‌ها وجود داشت و مردم می‌دانستند که این موارد خطراتی دارد؛ اما حوض را تغییر نمی‌دادند و به‌عنوان ذخیره آب خانگی از آن بهره می‌بردند.
استفاده از چوب به‌جای سیم بکسل
ابراهیمی بابیان اینکه پل‌های تاریخی اصفهان دهنه‌ها، ریتم و تناسب‌هایی از نظر بصری دارد، تصریح می‌کند: زمانی بود که قصد داشتند از شیشه به‌عنوان جان‌پناه استفاده کنند که این اتفاق نیفتاد اما سیم بکسل‌های فلزی استفاده شده در پل خواجو نیز از نظر ساختار با جنس و مصالح به‌کاررفته در پل‌ها متفاوت است، بنابراین اگر از چوب یا آجر استفاده می‌شد، مناسب‌تر و متناسب‌تر از سیم‌های فلزی بود.
وی می‌افزاید: برخی نهادها و سازمان‌ها همچون آتش‌نشانی پیگیر مباحث ایمنی و مخاطره‌آمیز هستند؛ چراکه اگر اتفاقی بیفتد آن‌ها باید پاسخگو یا عمل‌کننده باشند. مجموعه میراث فرهنگی نیز با درخواست‌هایی از این مراکز روبه‌رو می‌شود و برای نصب جان‌پناه اقدام می‌کند.
دبیر شورای عالی مدیریت بافت و بناهای تاریخی شهر اصفهان اظهار می‌کند: مهم‌ترین مسئله در حفظ این بناها فرهنگ‌سازی یا کنترل و حفاظت انسانی است، چراکه همین سیم بکسل‌ها انعطاف دارند و برخی روی آن‌ها می‌نشینند، پس اگر از چوب استفاده کرده بودند، بهتر بود.
وی تأکید می‌کند: باید یاد بگیریم که تغییر رفتار را هدایت کنیم تا در سازه یا بنایی که تاریخی است، رفتاری متناسب صورت گیرد. همچنین بهترین حالت حفاظتی در این بناها استفاده از نیروی انسانی به‌جای عناصر کالبدی است.
ابراهیمی می‌افزاید: اگر تصمیم برای حفاظت دائمی باشد هرکدام از مصالحی که به لحاظ ساختاری هماهنگی بیشتری با سازه تاریخی داشته باشند، بهتر از فلزی ناهمگون و منعطف است، هرچند همین عنصر فلزی از شیشه بهتر است.
نظر شما