به گزارش خبرنگار ایمنا، بیست‌ویکم اوت هر سال _مصادف با سی‌ویکم مردادماه امسال_ «روز جهانی مساجد» نام‌گذاری شده است. صهیونیست‌های کودک‌کش سال ۱۳۴۸ خورشیدی در چنین روزی «مسجدالاقصی» را به آتش کشیدند تا ثابت کنند به هیچ اصل و بنیاد دینی و انسانی پایبند نیستند.
اصول بنیادینی که سال‌ها بعد با شکل‌گیری انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی (ره)، شاهد بودیم، با تلاش و همت اهالی مسجد و جوانان اهل نماز پایه‌گذاری شد.
آن زمان اطلاع‌رسانی از پیام‌ها و رهنمودهای انقلابی حضرت روح‌الله در دوران تبعید، جهت‌دهی به اجتماعات و تظاهرات، روشنگری و آشنا کردن مردم نسبت به حقوقشان توسط روحانیون در کنار عبادت‌ها و نماز جماعت در این مکان صورت می‌گرفت، در نهایت همین حرکت‌های انقلابی در این مکان مقدس، پیروزی انقلابی مسجدمحور و مسجدپایه را رقم زد.
محوری که در سال‌های اخیر، کمی تا قسمتی کم‌فروغ شده و برخی معتقدند امور مرتبط با مساجد به دیگر فضاها و مکان‌ها نقل مکان کرده است.
حجت‌الاسلام شیخ عباس‌علی فرخ‌فال، از مدرسان سطوح عالی حوزه علمیه اصفهان است که سخنان و نکته‌های دلسوزانه و در عین حال منتقدانه در خصوص مساجد و کارکردهای آن دارد. در ادامه مشروح گفت‌وگو با این استاد حوزه و دانشگاه را از نظر می‌گذرانید.
مسجد در جامعه اسلامی چه جایگاهی به‌غیر از مکانی برای عبادت دارد؟
حضرت امام جعفر صادق (ع) فرموده‌اند: «علَیکُم بِإتیانِ المَساجِدِ؛ فإنّها بُیوتُ اللّه ِ فی‌الأرضِ… بر شما باد رفتن به مساجد زیرا مساجد خانه‌های خدا روی زمین هستند.»
مسجد یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های اجتماعی در جامعه مسلمانان است. با توجه به روایت‌های متعدد و فرمایشات پیامبر اعظم (ص) و اهل‌بیت (ع) و البته دیدن آثار و تجربه کردن برکات و فیوضات این مکان مقدس، مشخص می‌شود هیچ مکان دیگری به‌اندازه مسجد بااهمیت و مقدس نیست.
اسلام مسجد را به‌عنوان یک پایگاه و محور اساسی در اصلاح جامعه و تربیت افراد معرفی کرده که دارای منافع مادی و معنوی فراوان و متعددی است. همچنین تعابیر عجیب و فوق‌العاده‌ای پیرامون مسجد، چه از لحاظ تقدس مکانی و چه از نظر اهل مسجد و جماعتی که در مسجد حاضر می‌شوند داریم که بی‌نظیر و قابل توجه است.
در برخی روایت‌ها پیامبر اکرم می‌فرمایند: در عالم ملکوت به مؤمنانی که از دنیا رفته‌اند می‌گویند چیزی در دنیا هست که شما به آن غبطه بخورید و مایل به بازگشت به دنیا باشید؟ آنان پاسخ می‌دهند، آری ما به اهالی مساجد و افرادی که مدام در حال رفت‌وآمد، عبادت و فعالیت در این مکان نورانی هستند غبطه می‌خوریم.
روایتی دیگر است در روزگاری که هیچ سایه‌بان و مأمنی برای آدمیان وجود ندارد، هفت گروه هستند که آن‌ها زیر سایه خداوند متعال در عرض الهی و سایه حضرت حق مستقر می‌شوند. اولین دسته از این هفت گروه، اهل مساجد و جماعت هستند. آن‌ها محور زندگی‌شان مسجد است و حتی در زمانی بیرون از مسجد، در حال کار و تلاش و زندگی روزمره هستند و حس و حالشان به‌گونه‌ای است که برای حضور دوباره در مسجد لحظه‌شماری می‌کنند.
این سعادت برای آن‌ها است. خوشا به حال افرادی که در خانه‌های خود تطهیر می‌کنند و وضو می‌گیرند و به این حال خوش معنوی به خانه‌های خدا وارد می‌شوند. هر لحظه حضور در مسجد و هر نفسی که در مسجد برآید و فرو رود، حسنه و عبادت محسوب می‌شود. اثر عبادی حضور در مساجد ده‌ها برابر سایر مکان‌ها است و حتی توقف در مسجد، تطهیر و تهذیب نفس انسان را به دنبال دارد. گویا نسیم‌های رحمانی به اهل مساجد می‌وزد و گناهان، آلودگی‌ها و اوصاف رذیله آن‌ها را می‌زداید و پاک می‌کند.
مسجد در ابعاد اجتماعی و فرهنگی چه آثار و کارکردهایی دارد؟
مسجد محور فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی است. یکی از اشتباهاتی که در سال‌های اخیر صورت گرفت ایجاد و احداث مراکزی در کنار مساجد بود که رفت‌وآمد مردم به مساجد را تحت‌الشعاع خود قرار داد. در حالی‌که این مراکز هیچ‌کدام برکات و اثربخشی مساجد را ندارند. فرهنگسراها و حتی حسینیه‌هایی که به‌عنوان محلی برای عزاداری در کنار مساجد برپا شد و حتی مجالس و محافل خانگی (اگر که وجه ترجیحی نداشته باشد) به‌طور قطع بهتر است در مساجد تعمیم و تنظیم شوند.
آنچه مورد نظر خداوند متعال است این است که همه جامعه در زیر قبه مساجد همه امورشان را حل‌وفصل کنند، چه امور دنیوی و چه اخروی. مسجد محل قضاوت، عبادت، حکومت، ارتباط با جامعه و حل‌وفصل مسائل اجتماعی و مردمی حضرت رسول اکرم (ص) و امیرالمؤمنین علی (ع) بوده است. علاوه بر این مباحث علمی، آموزشی و حتی رزمی و دفاعی نیز در مساجد برنامه‌ریزی می‌شدند.
غیر از مسجد پایگاه‌های دیگری ساخته شد که به مساجد ما ضربه زد و مصداق اسراف بود. نکته دیگر در همین رابطه این است که اگر فرزندان ما از سنین پایین در مساجد تردد کنند، شاکله شخصیتی، روحی، معنوی و اخلاقی آن‌ها بهتر و بامعرفت‌تر شکل می‌گیرد و موفق‌تر، متواضع‌تر، معنوی‌تر و کاردان‌تر در جامعه حضور می‌یابند.
از دیگر ویژگی‌های اهل مسجد این است که بلندقامت‌ترین، شادمان‌ترین، زیباروترین و درخشان‌ترین چهره‌های اهل قیامت اهالی مساجد هستند. افرادی با مسجد مأنوس هستند. همه باید تلاش کنند و دغدغه داشته باشند که دست‌کم یک نوبت از نمازهای یومیه را در مسجد اقامه کنند. حتی کلاس‌های آموزشی و مسائل حقوقی را در مساجد پیگیری و برگزار کنیم.
سازنده، آبادکننده و شرکت‌کننده در فعالیت‌های مسجد، مقامات زیادی در دنیا و آخرت برای اهل مسجد دارد. روایت داریم اگر فردی خواستار این است که بدنش در عالم قبر نپوسد، مسجدی را فرش کند. یا اینکه اگر بتواند مسجدی را بسازد یا در ساخت آن مشارکت کند خداوند در آخرت به خانه قبر و قیامت او وسعت می‌دهد. حال مشاهده کنید زمانی که جسم در زیر خروارها خاک مدفون است و نپوسد، فقط خداوند متعال می‌داند چه برکاتی نصیب روح و روان این مؤمن در قیامت می‌شود.
چه سیاست و راهبردهایی برای بازگشت مساجد به کارکرد اصلی فرهنگی خود باید در نظر گرفته شود؟
هم مسئولان فرهنگی و هم مدیران جامعه باید مردم را به سمت مساجد هدایت کنند. به‌جای اینکه مراکز دیگری که در کنار مساجد ساخته شده و باعث بی‌رونقی این مکان‌های مقدس شده است را آباد یا تقویت کنند، برای مساجد با این همه عظمت و ویژگی‌های متعدد معنوی و مادی، هزینه کنند.
از طرفی باید مساجد را کیفیت‌بخشی کرد. برای مساجد برنامه‌ریزی به‌ویژه در موضوعات فرهنگی داشت. هم برای ظواهر و سخت‌افزار مساجد رسیدگی کرد. نه به معنای اسراف و تجمل و البته نه اینکه تجملاتی باشد و به زرق‌وبرق آن توجه شود بلکه در عین سادگی به نظافت و آراستگی و خدمات‌رسانی مطلوب آن پرداخته شود.
این خرج‌های هنگفت بی‌حساب که صرف ظواهر و در و دیوار مساجد می‌شوند اشتباه است اما وسعت، روشنایی، آبادانی، مرتب و نورانی بودن، گرمایش و سرمایش و البته تقویت برنامه‌های نرم‌افزاری مسجد با وجود یک روحانی متعامل، مردمی و نکته‌سنج بسیار مؤثر است. همچنین برنامه داشتن برای مباحث سبک زندگی، فقه، علم، اخلاق و در مجموع مسائل روز جامعه باعث کشانده شدن مردم و جوانان به مساجد خواهد شد و تأثیرات شگرفی در جامعه خواهد داشت.
نهادها و سازمان‌های دولتی در این بین چه نقشی ایفا می‌کنند؟
یکی از نهادهایی که می‌تواند مؤثر باشد آموزش‌وپرورش است؛ چه برای شرکت در نمازهای جماعت و چه سرکشی از مساجد و مکان‌های معنوی. وقتی مسجد محور تحصیل، عبادت، خانواده و حتی تفریح باشد، به رشد و بالندگی خود و خانواده می‌انجامد. حضور در مسجد مطهر قلوب و نفوس است تا جایی که شیاطین حق ورود به مسجد ندارند.
به‌اندازه‌ای که درباره اهمیت حضور در مسجد در دین و روایات متعدد ما تأکید شده در رابطه به حرم‌های نورانی اهل‌بیت (ع) تأکید نشده است. این یعنی اینکه مسجد اهمیتی فرای تصور ما دارد.
کارکردهای فرهنگی یک مسجد فعال از دیدگاه شما چیست؟
عمده کار و برنامه در مسجد کار فرهنگی است. فردی که به مسجد ورود می‌کند از جهت علمی، اخلاقی و فرهنگی، فکر او و ذهنیات او به‌خوبی و خدامحورانه شکل می‌گیرد. امروزه هم از جهت اخلاق روی اهل مسجد باید کار شود. وهم اینکه سبک‌های زندگی و روش‌های زیست در دنیا به افراد تعلیم داده شود. همین‌ها نوعی کار فرهنگی و اثرگذار هستند. نکته مهم دیگر این است که مسجد پایگاه دانش و علم است. مسجد از دو جهت دارای اهمیت است؛ اول علم و دانش و دوم اندیشه و تفکر.
مسجد باید دانشگاهی باشد که هم به رشد علمی و هم به رشد فکری انسان کمک می‌کند. این تأثیر حضور شبهه‌ها را از او دفع می‌کند و کمالات خردمندی در او را تقویت می‌کند و انسان را به‌سوی کمال مطلق و همه‌جانبه در عمل و رفتار و اخلاق سوق می‌دهد و امور فردی، اخلاقی و اقتصادی خانواده‌ها را اصلاح می‌کند.
کسانی که با مساجد انس دارند به آسایش و آرامش همه‌جانبه می‌رسند. متأسفانه امروزه یا در مساجد حضور نمی‌یابیم و حداقل در نمازهای جماعت شرکت نمی‌کنیم یا اگر شرکت می‌کنیم درست استفاده نمی‌کنیم و بهره کافی را نمی‌بریم.
متصدیان و اداره‌کنندگان چه نقشی در ارتقای کارکردهای فرهنگی مساجد دارند؟
برخی مساجد گاهی روحانی پرتحرک و کاردان و هیئت امنای قوی ندارند. بنا، بقال، نانوا و معمار که همگی قابل‌احترام و شریف هستند هیئت‌امنا دارند. اداره امنای مسجد باید به وسیله نخبگان باشد. نه اینکه هر فردی که می‌تواند خوب ساخت‌وساز کند یا خوب پول خرج کند جزو هیئت امنا باشد. بهترین افراد و هوشمندترین و فرهنگی‌ترین افراد باید متولیان مساجد باشند.
فعالیت کانون‌های مساجد و سایر پایگاه‌های فرهنگی چگونه‌اند؟
انجمن‌ها، کانون‌ها و پایگاه‌های بسیج نقش بسیار مؤثری در تقویت بنیان‌های فرهنگی و اجتماعی مساجد دارند. گاهی این کانون‌ها خوب کار می‌کنند اما باید هدایت شوند تا فعالیت‌های فکری و علمی در مساجد تقویت شود. این موارد لوازم نرم‌افزاری یک مسجد الگو و نمونه است.
چه پیشنهادی برای حضور بیشتر جوانان و نوجوانان در مساجد دارید؟
به‌گونه‌ای باید برنامه‌ریزی کرد که مسجد محل اجتماع عموم مردم باشد، نه اینکه مردم را به سمت جلسات دیگر و حتی جلسات خانگی بکشانیم. مسجد، محور همه امور جاری باید باشد. اقدام برای کشاندن نسل نوجوان و جوان به مساجد کار و تلاش مضاعفی طلب می‌کند. اگر این گروه سنی وارد مسجد شوند به درجه رفیعی خواهند رسید.
مردم وقتی به مسجد و روحانی مسجد اعتماد کنند در همه امورشان به مسجد مراجعه می‌کنند. مردم‌داری روحانی مسجد با اطلاعات علمی و دینی بالا نقش زیادی در مسجد محوری مردم و استقبال آن‌ها از مساجد دارد.
گفت‌وگو از: محمود افشاری خبرنگار سرویس فرهنگ و هنر خبرگزاری ایمنا
نظر شما