به گزارش خبرنگار ایمنا، همسرم معتاد بود و از او جدا شدم، سرپرستی دو فرزندم را برعهده دارم و قبل از کرونا درآمد " بخور و نمیری" داشتم و روزگارم را می‌گذراندم، کرونا به جز جان همه چیزم را از من گرفته است چرا که وقتی نتوانم کار کنم اگر گرسنگی مرا نکشد تهدیدهای صاحب‌خانه برای بیرون ریختن وسایل مرا خواهد کشت.
اینها بخشی از حرفهای مهری، زن میانسالی است که بیکاری به خاطر شیوع کرونا او را تحت فشارهای روحی سنگینی قرار داده است و به جای ترس از مرگ به خاطر کرونا، ترس از بی‌پولی و بی‌خانمانی، امید به زندگی را از او گرفته است.
زیبا، زن جوان دیگری که سه فرزند و همسری معلول دارد، به خبرنگار ایمنا، می‌گوید: " همسرم به خاطر افتادن از داربست قطع نخاع شده و سه سال است که من نان‌آور خانواده شده‌ام، روزگار من با کار بیرون، نگهداری از همسر و فرزندانم می‌گذرد، ما در خانه پدر همسرم زندگی می‌کنیم."
او ادامه می‌دهد: "در یک رستوران کار می‌کنم و الان که کرونا همه جا را گرفته هر روز به اخراج از کار تهدید می‌شوم، هزینه‌های دارویی همسرم و مشکلات تحصیل مجازی فرزندانم کمرم را خم کرده است هر روز با دلهره بیکار شدن بیدار می‌شوم و ترس از ابتلا به کرونا هم درد بی‌درمانی شده است و مثل خوره به جانم افتاده است از مرگ نمی‌ترسم و تنها ترسم گرسنگی فرزندانم در نبود من است."
افزایش طلاق، از عوامل افزایش آمار زنان سرپرست خانوار
امان‌الله باطنی، جامعه‌شناس با اشاره به اینکه در جامعه با سه دسته از زنان سرپرست خانوار روبرو هستیم، به خبرنگار ایمنا می‌گوید: گروه اول، خانوارهایی هستند که در آن مرد به طور دائمی حضور ندارد و زنان به دلیل فوت همسر یا طلاق، بیوه شده‌اند یا دخترانی که ازدواج نکرده و تنها زندگی می‌کنند و سرپرستی خانواده را عهده دار می‌شوند، این گروه زنان از لحاظ اجتماعی شرایط بسیار حساسی دارند.
وی ادامه می‌دهد: در سال‌های اخیر شاهد افزایش نرخ طلاق در شهرهای بزرگ هستیم و این آمار به ۲۰ درصد رسیده است و زنان مطلقه و به تبع آن تعداد زنان سرپرست خانوار در این زمینه رو به افزایش است، نکته حائز اهمیت این است که ۷۱ درصد زنان مطلقه دارای فرزند هستند و بر اساس آمار ۹۰ درصد این زنان ازدواج مجدد نمی‌کنند و مشکلات معیشتی در این گروه از زنان سرپرست خانوار بسیار شدیدتر از دیگر زنان سرپرست خانوار است. دختران مجرد نیز به لحاظ اجتماعی گروه بسیار حائز اهمیتی هستند، چرا که بخشی از دختران این گروه نیز افرادی هستند که در گروه زنان سرپرست خانوار قرار می‌گیرند و این دسته نیز با توجه به تغییرات اجتماعی رو به افزایش هستند و در آینده تعداد زنان سرپرست خانوار از این منظر افزایش خواهد یافت.
این جامعه شناس در اشاره به گروه دوم زنان سرپرست خانوار تصریح می‌کند: گروه دوم مربوط به خانوارهایی است که مرد به طور موقت و به دلیل مهاجرت، مفقودالاثر بودن، متواری یا زندانی بودن، نکاح منقطع و سربازی غایب است، در نبود مرد، زن مجبور به تهیه معاش زندگی خود یا فرزندانش است، از نظر اقتصادی و اجتماعی این گروه یکی از آسیب‌پذیرترین گروه‌های زنان سرپرست خانوار هستند و بر اساس مشاهدات اجتماعی و گزارش‌های مراکز نگهداری از زنان خیابانی، حدود یک سوم زنان خیابانی همسران زندانیان هستند و بخش بزرگی از این آسیب به خاطر مشکلات معیشتی این گروه است.
وی در خصوص گروه سوم زنان سرپرست خانوار، می‌افزاید: این گروه خانوارهایی هستند که مرد در آنها حضور دارد، اما به دلیل بیکاری، از کارافتادگی، بیماری و… نقشی در امرار معاش ندارد و زن عملاً مسئولیت زندگی خود و فرزندانش را برعهده دارد، این گروه هم به لحاظ اقتصادی دچار آسیب‌های فراوانی است، زیرا هزینه‌های از کار افتادگی و معلولیت نیز به سایر هزینه‌های خانوار در این گروه اضافه شده است و عملاً سبد هزینه خانوار در این گروه از تنگنای بیشتری رنج می‌برد.
افزایش خانواده‌های زن سرپرست در سال‌های اخیر
وی با اشاره به آمار زنان سرپرست خانوار، می‌گوید: بر مبنای داده‌های سرشماری سال ۹۵، تعداد کل خانوارهای زن سرپرست در کشور حدود سه میلیون و ۶۵ هزار خانوار است که ۶.۱۲ درصد از کل خانوارهای کشور را تشکیل می‌دهد، این نسبت در سرشماری سال ۹۰ حدود ۱.۱۲ درصد بوده و به عبارت دیگر تعداد خانوارهای زن سرپرست نسبت به کل خانوارها در پنج سال حدود ۰.۵ درصد رشد کرده است اگرچه شیب این افزایش نسبت به گذشته کمتر شده است اما حدود ۵۰۰ هزار خانوار به جمع خانوارهای زن سرپرست در کشور افزوده شده است.
باطنی اظهار می‌کند: از منظر جامعه شناسی برای تحلیل وضعیت زنان سرپرست خانوار باید به سراغ نهادها و کارکردهایشان برویم و کارکردهای نهاد خانواده، نهاد مدرسه، نهاد شغلی و دیگر نهادهای اجتماعی مربوط را در مورد وضعیت زنان سرپرست خانوار بررسی کنیم تا مشکلات ساختاری و آسیب‌های اجتماعی موجود رفع شود، همچنین باید شرایط بازگشت به زندگی را برای زنان مطلقه فراهم کنیم، زنان بیوه را مورد حمایت ویژه قرار دهیم و زمینه ازدواج دختران مجرد را تسهیل کنیم.
وی تصریح می‌کند: حدود ۴۸.۷ درصد زنانی که سرپرستی خانواده را بر عهده دارند در گروه‌های سنی ۶۰ سال و بیشتر قرار دارند و در واقع در دوران کهولت خود به سر می‌برند، کهولت سن امرار معاش را برای آنها سخت می‌کند و این امر به لحاظ اقتصادی مشکل این قشر از زنان را دوچندان می‌کند.
بحران کرونا، ویروس مشاغل زنان سرپرست خانوار
این دکترای جامعه‌شناسی در خصوص مشکلات زنان سرپرست خانوار در پاندمی کرونا، خاطرنشان می‌کند: بحران کرونا، ویروس مشاغلی است که زنان سرپرست خانوار در آنها مشغول فعالیت هستند، که شیوع این ویروس مشاغل خدماتی را تحت تأثیر و درآمد آنها را به شدت کاهش داده و مشکلات روحی و روانی زیادی مانند افسردگی و ناامیدی را برای زنان سرپرست خانوار به وجود آورده است که در این دوران خیریه‌ها و دولت باید از زنان سرپرست خانوار حمایت اقتصادی و روانی کنند.
وی با اشاره به از دست دادن منبع درآمد زنان سرپرست خانوار در ایام شیوع کرونا، توضیح می‌دهد: این قشر از افراد به دلیل کاهش و یا از دست دادن منبع درآمد از نظر تغذیه و جسمی نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرند و ممکن است به دلیل ضعیف شدن جسم و سیستم ایمنی بدن بیش از سایرین در معرض ابتلا به کرونا ویروس باشند و ابتلای آنها علاوه بر هزینه‌های زیاد و غیرقابل تأمینی که برای آنها به همراه دارد، ممکن است به دلیل ابتلا به کرونا فوت کنند و خانواده، سرپرست و منبع درآمد خود را از دست بدهد که این اتفاق آسیب‌های اجتماعی فراوانی را در پی دارد، پس باید تلاش شود آنها از هر نظر حمایت شوند تا بتوانند خانواده خود را حمایت کنند.
فعالیت زنان سرپرست خانوار در قسمت غیررسمی اقتصاد
زهرا بنیانیان، مدیرعامل خیریه صدیقین اصفهان، نیز درباره زنان سرپرست خانوار به خبرنگار ایمنا، می‌گوید: اغلب زنان سرپرست خانوار سطح سواد و مهارت‌های حرفهای کمی دارند و در قسمت غیررسمی اقتصاد فعالیت دارند و درصدی از آنها نیز مانند سایر افراد جامعه در بخش‌های دولتی یا قسمت‌های رسمی فعالیت می‌کنند، زنان سرپرست خانوار که در بخش غیررسمی مشغول هستند، به دلیل اینکه با مشاغلی غیرثابت با ساعت کاری منعطف حضور کمتری در جامعه دارند و مشاغلی که در آن فعالیت می‌کنند نیز بیشتر پاره وقت، بدون بیمه و با مزایای کمتر است اکثر اوقات در بحران‌های کاری اولین گروهایی هستند که اخراج می‌شوند.
وی ادامه می‌دهد: زنان سرپرست خانواری که فرصت حضور اجتماعی و توانایی‌های کمتری دارند، مخاطب خیریه‌های توانمندسازی هستند تا کمک‌هایی را برای رسیدن به توانمندی دریافت کنند و بتوانند گلیم خود را از آب بیرون بکشند، زنان سرپرست خانوار اغلب به دلیل نیازمند بودن در هر شرایطی باید از خانه خارج شوند تا بتوانند درآمد داشته باشند و یکی از زمان‌هایی که کار این افراد را سخت کرده بحران کرونا است، چرا که این زنان روزانه باید معاش خود و خانواده را تأمین کنند و پس‌انداز آنها بسیار کم و یا صفر است پس نمی‌توانند در ایام کرونا و دوران قرنطینه در خانه بمانند و سرکار نروند، بنابراین باید هر روز سر کار بروند تا از پس هزینه‌های زندگی بربیایند.
مدیرعامل خیریه صدیقین با توضیح اینکه حفظ سلامت و بهداشت زنان خانوار در خانواده جزو آخرین اولویت‌ها است، تصریح می‌کند: این زنان در بحران کرونا نیز به سلامتی خود فکر نمی‌کنند و به فکر سایر اعضای خانواده هستند، بنابراین از خانه بیرون می‌روند تا کسب درآمد کنند و اگر آنها نباشند، اعضای خانواده گرسنه خواهند ماند، این زنان اکثراً با وسایل نقلیه عمومی به محل کار خود می‌روند و زمانی که وسایل نقلیه عمومی کمتر در دسترس بود، با خطرات و مشکلات فراوانی مواجه بودند و اکنون نیز در پاندمی کرونا به دلیل نقدینگی کم توانایی استفاده از تاکسی را ندارند و استرس و نگرانی فراوانی از این جهت دارند.
پنهان کردن ابتلا به کرونا برای ترس از اخراج و بیکاری
وی با اشاره به اینکه زنان سرپرست خانوار توانایی پرداخت هزینه تست کرونا را ندارند، می‌افزاید: اگر مبتلا شوند، به دلیل ناتوانی مالی اقدام به خوددرمانی می‌کنند و به پزشک مراجعه نمی‌کنند و برای ادامه مراودات اجتماعی و ترس از اخراج و از دست دادن منبع درآمد، ابتلا به کرونا ویروس را پنهان می‌کنند و این موضوع باعث انتشار ویروس کرونا و انتقال بیماری به دیگران است، البته موارد گفته شده قابل تعمیم به تمام زنان سرپرست خانوار نیست و تنها برخی از آنها را شامل می‌شود.
بنیانیان با اشاره به نبود بانک اطلاعاتی درباره زنان سرپرست خانوار، خاطرنشان می‌کند: به دلیل نبود ارتباط بین ارگان‌های دولتی و غیردولتی ذی‌ربط که با زنان سرپرست خانوار در ارتباط هستند و نبود شفافیت درباره خدماتی که به این افراد داده می‌شود، اطلاعات کاملی از آنها در دسترس نیست و البته گاهی نیز اطلاعات مربوط به زنان سرپرست خانوار محرمانه نگهداشته می‌شود و به این دلیل در دسترس نیست، اما اقداماتی از جمله ثبت‌نام افراد نیازمند برای دریافت سبدهای ارزاق و یارانه باعث دسترسی بهتر به اطلاعات زنان سرپرست خانوار می‌شود و احتمالاً با این اقدام، معاونت رفاه وزارت کار و رفاه و تأمین اجتماعی منبع اطلاعاتی خوبی در این زمینه می‌شود.
وی توضیح می‌دهد: کرونا علاوه بر تأثیرات اقتصادی، تغییراتی از جمله انزوا، طرد از خانواده، ترس و هراس از آینده، افسردگی و تأثیر بر روی فرزندان را برای زنان سرپرست خانوار خواهد داشت و آموزش آنها می‌تواند عامل مؤثری در پیشگیری از اثرات منفی کرونا بر آنها باشد و آموزش‌ها باید با برنامه‌ریزی باشد، حمایت از آنها نیز می‌تواند حضور آنها در مباحث آموزشی و افزایش آگاهی را تقویت کند و بهتر بتوانند روش‌های مقابله با بحران‌ها را بیاموزند و از آن عبور کنند، البته حمایت‌ها باید به ازای رفتارهای مثبت آنها باشد تا رفتارهای مثبت آنها و اعضای خانواده آنها نیز تقویت و پایدار شود.
لزوم توانمندسازی زنان سرپرست خانوار
مدیرعامل خیریه صدیقین می‌گوید: در توانمندسازی و اشتغال زنان سرپرست خانوار، دولت باید مشوق‌های اجتماعی برای کارفرمایان در نظر داشته باشد تا به جای کارگران ماهرتر از این زنان برای کار استفاده کنند و فرصت بهره‌وری ویژه کاری را به این افراد بدهند و در شغل خود مهارت‌های لازم را به دست آورند.
وی با تاکید بر اینکه باید بدانیم هزینه پیشگیری کمتر از درمان است، اظهار می‌کند: برای حل مشکلات مربوط به زنان سرپرست خانوار و پیشگیری از پیامدها و آسیب‌های اجتماعی مانند زنان خیابانی، تکدی‌گری و فرار باید مشکلات را بنیادی و طبق یک برنامه اصولی حل کنیم، همچنین بهره‌گیری از مشاوران و روانشناسان در این زمینه باید جدی گرفته شود، چرا که با کمک گرفتن از روانشناسان می‌توان نگاه این زنان به زندگی را عوض کرد و با تقویت بعد مثبت اندیشی، آنها را با زندگی آشتی داد.
بنیانیان می‌گوید: دولت باید امکاناتی را برای حداقل‌های زندگی زنان سرپرست خانوار در نظر بگیرد تا نقش مادری را بهتر ایفا کنند و فرزندان بهتری را تربیت کرده و نیروی انسانی خوبی را به جامعه تحویل دهند، چرا که داشتن نیروی انسانی مفید بزرگ‌ترین سرمایه جوامع است و نیروهای مفید و خوب به جای افزایش آسیب‌های اجتماعی می‌توانند سبب توسعه و پیشرفت جامعه شوند.
پیامدهای روانی کرونا در زنان سرپرست خانوار
همچنین، بهار توکلی، کارشناس ارشد روانشناسی با اشاره به اینکه آسیب‌پذیری زنان نسبت به مردان بیشتر است و در نتیجه زمینه ایجاد بیماری‌های خلقی نیز در آنها بیشتر است، اظهار می‌کند: شیوع بیماری کرونا و تعطیلی بسیاری از مشاغل، شرایط روانی بدی را برای زنان سرپرست خانوار و زنان مجردی که امرار معاش‌شان بر عهده خودشان است، به وجود آورده و این قشر از جامعه دائماً نگران آینده زندگی خود هستند و نمی‌دانند وضعیت زندگی آنها در آینده چگونه خواهد بود.
وی ادامه می‌دهد: این افراد تحت شرایط روانی و فرسودگی کاری قرار دارند و از طرفی دائماً نگران سلامت خانواده خود هستند، از این جهت با حساسیت بیش از حد، افزایش اضطراب، افزایش افسردگی، افزایش وسواس فکری و عملی روبرو هستند.
این کارشناس ارشد روانشناسی خاطرنشان می‌کند: نداشتن امنیت اقتصادی، وضعیت نامطلوب اشتغال، تحصیلات کم، فشار نقش‌های شغلی و خانوادگی، وضعیت نامطلوب سلامت جسمانی و روانی، عدم امنیت و سلامت اجتماعی، عدم سلامت روانی فرزندان، طرد اجتماعی و چالش‌های عملکردی و حمایتی سازمان‌های ذی‌ربط، بحران کرونا و چالش‌های مرتبط با آن از جمله عوامل مؤثر بر کاهش مطلوب بودن زندگی زنان سرپرست خانوار است که باید به آنها پرداخته شود تا کمی از مشکلات زنان سرپرست خانوار کم شود.
آسیب‌پذیری زنان سرپرست خانوار در برابر مشکلات
وی با اشاره به راهکارهای کنترل و حل مشکلات روحی و روانی زنان سرپرست خانوار، تصریح می‌کند: توانمندسازی زنان سرپرست خانوار در زمینه‌های اقتصادی، شغلی، جسمانی، روانی، فرهنگی، اجتماعی، حقوقی و فرزندان، کاهش مشکلات و آسیب‌های زنان سرپرست خانوار را به دنبال دارد و زندگی زنان سرپرست خانوار را بهبود می‌بخشد، افزایش آگاهی در زمینه بهداشت و سلامت جسمانی، تأمین امنیت غذایی، ترغیب به فعالیت‌های ورزشی، ارائه تسهیلات بیمه درمانی، ارائه آموزش‌های روانشناختی و خدمات مشاوره‌ای و مددکاری راهکارهای مناسبی برای افزایش توانمندی جسمی و روانی زنان سرپرست خانوار است که شرایط کرونا روند پرداختن به آنها را کُند کرده است.
این کارشناس روانشناسی با بیان اینکه میزان حمایت‌های دریافتی و شدت علائم افسردگی در مادران مجرد و سرپرست خانواده نسبت به مادران متأهل متفاوت است، می‌گوید: عمده‌ترین علل ایجاد استرس در مادران سرپرست و مجرد بیکاری، درآمد ناکافی و مشکل مسکن است که موجب بروز افسردگی در آنها می‌شود.
توکلی با اشاره به اینکه وضعیت روانشناختی زنان سرپرست خانوار بسیار آسیب‌پذیر است، اضافه می‌کند: زنان سرپرست خانوار نسبت به مردان به دلیل داشتن چند نقش مختلف به طور همزمان مانند اداره امور خانه، تربیت و مراقبت از فرزندان به تنهایی و کار خارج از خانه با دستمزد کمتر استرس و مشکلات روانی بیشتری را تجربه می‌کنند، چرا که با فشارهای منفی اجتماعی مانند نگرش منفی نسبت به زنان بیوه و مطلقه نیز روبرو هستند.
گزارش از فهیمه نظری_ خبرنگار سرویس جامعه ایمنا
نظر شما