به گزارش خبرنگار ایمنا، گرچه میان هنر اسلامی و هنر مسلمانان یا ادوار اسلامی مرز باریکی وجود دارد که نباید آنها را اشتباه گرفت اما اگر این مرز نادیده گرفته شود چه بسا بناهایی که هیچگونه ارتباط و رهیافتی به روح اسلامی ندارد، تحت عنوان شهرسازی اسلامی نمایانده خواهد شد.
یکی از اساسیترین مسائل زندگی امروزی، بحث مربوط به چگونگی ساختار نظام برنامه ریزی شهری است؛ به گونه ای که دامنه آن همه انسانها را در ابعاد مختلف با مسائل شهر و شهرنشینی درگیرکرده است.
این دامنه گسترده، از نحوه سکونت گرفته تا اشتغال، چگونگی گذران اوقات فراغت، روابط متقابل بین افراد در یک مجموعه تعریف شده شهری همه را به طور مستقیم در بر می گیرد و البته در کلیت آن بخش های مختلف اقتصادی، اجتماعی و کالبدی را پوشش می دهد و همه به نوعی با برنامه ریزی شهری سر وکار دارند.
بی شک در همه ارکان جامعه از جمله انواع معیشت، روابط تولید، روابط کار، سرمایه، فاصله طبقاتی، مرزها و شکاف های آن در بهره وری و توسعه اجتماعی، نظام جمعیتی، فرهنگ و هنر و ذوق و سلیقه عمومی و در یک کلام در همه ارکان جامعه از جمله در نظام شهری و توسعه فضایی سرزمین و سیمای آن مباحث گسترده ای وجود دارد که باید در حوزه دین مبین اسلام تعریف و تبیین شوند.
کتاب آیین شهرداری که در قرن هفتم قواعد و دستورات رفتار اجتماعی را بیان می کند، به نوعی دوگانگی میان این قواعد را با رفتارهای واقعی مردم نشان می دهد و مهمتر اینکه برخی از ویژگی های زندگی شهری و تسلط حکومت را بر جزئیات امور و رفتارهای اصناف شهری تا حدودی روشن می کند.
این کتاب تکالیف صنوف مختلف شهری را به طور کامل بیان کرده است.
مطالعات دیگری نیز انجام شده است که بیشتر به زبان های غیرفارسی است و درباره منابعی که به زبان فارسی بوده و ارتباط مستقیم با برنامه ریزی شهری داشته باشد، کار کمی انجام شده است.
معیار شهر از دیدگاه اسلام بزرگی و جمعیت نیست
قرآن کریم خانه عنکبوت را خانه ای سُست و آن را نکوهش می کند. اما خانه زنبور عسل را تمجید می کند. هم به لحاظ اندازه دقیق و هم به لحاظ سلامت زندگی که هیچ آلودگی نمی تواند در شهر آنها وارد شود.
شهر اسلامی مرکز دارد و مرکز آن مسجد است؛ هر آنچه هست باید از مسجد شروع شود و به مسجد ختم شود.
شهر اسلامی جهت دارد، باید همه در یک جهت و با یک هدف ساماندهی شود.
مستحب است که خانه ها رو به قبله باشند و البته نشستن، خوابیدن، ایستادن و غیره همه باید رو به قبله باشد و محور هر آنچه ساخته می شود باید خدا باشد، وحدت اساس یگانگی است.
کمال انسان هدف غایی با استفاده از نعمت های خدادادی است و عدالت پایه روابط اجتماعی است.شهر از دیدگاه اسلام با معیار بزرگی و جمعیت، شهر نامیده نمی شود بلکه با استناد به آیات و روایات شرط لازم، بزرگی و جمعیت است اما شرط کافی آن شاخصه های اجتماعی است؛ این شاخصه ها محتاج مطالعه و تدبّر است.
باید از تمام فرصت های بالقوه و بالفعل شهر در جهت شکل گیری شهری نیکو بهره برداری کرد.
از منظر قرآن پیاده رو ها باید به گونه ای طراحی شوند که مردم در کمال آسایش و آرامش در آن تردد کنند، حداقل این است که باید با درختان مثمر و غیر مثمر پوشش داده شوند.
تنها شهر نیکویی که خدای تبارک و تعالی مثال زده است شهری است که در مسیری به طول ۱۰روز پیاده روی، از کثرت پوشش درختان آفتاب نمی دیده است.
شهر اسلامی بدون بلوغ فکری و فرهنگ اسلامی شهروندان محقق نمی شود
معاون شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان در گفتگو با خبرنگار "ایمنا" پیرامون معیارهای شهر اسلامی اظهار می کند: شاید تصور بسیاری از افراد از شهرسازی اسلامی این باشد که بیشتر نماهای شهر را به سمت نماهایی با سبک اسلامی و ساخت نماهای قوسی شکل متمایل بکنیم و یا نمادهای اسلامی را در وسط میادین نصب کرده و بیشتر فیزیک آن را مورد توجه قرار دهند.
سید جمال الدین صمصام شریعت ادامه می دهد: شاید تصور برخی دیگر از افراد این باشد که در شهر اسلامی فیزیک ساختمان ها باید بر اساس معیارهای شهر اسلامی ساخته شود تا شهر اسلامی محقق شود، در صورتی که شهر اسلامی تعاریف مخصوص خود را دارد و بُعد معنوی بر بُعد فیزیکی آن قالب است.
وی ادامه می دهد: در واقع اگر فیزیک و نماهای شهرمان را به سمت معماری و شهرسازی اسلامی ببریم و در میادین، نمادهای اسلامی داشته باشیم اما ساکنان آن شهر مسلمان واقعی نباشند، یا رشد و تکاملی که از نظر بلوغ فکری و فرهنگ اسلامی باید پیدا کرده باشند، محقق نشده باشد، هر کاری انجام شود باز هم آن شهر یک شهر اسلامی نخواهد بود.
معاون شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان با اشاره به اینکه شهرسازی اسلامی را در بُعد فیزیکی از دو منظر می توان تعریف کرد، تصریح می کند: یکی در شهرها و محله های جدید و یا بافت های شهری که در توسعه طرح های جامع و تفصیلی هستند، طبیعی است که ساختمان های جدیدالاحداث را می توان با نماهای مخصوص خود که از قبل تعریف شده، طراحی کرد و ویژگی های فیزیکی شهر اسلامی را در شهرهای جدید و یا توسعه شهری از نظر فیزیکی پیش بینی کرد.
وی ادامه می دهد: بُعد دوم آن بافت موجود شهر اعم از بافت میانی، مرکزی، تاریخی، فرسوده، بافت ناکارآمد شهری و یا بافت های حاشیه ای است که اگر از بُعد فیزیکی به آنها ورود پیدا کنیم کار مقداری مشکل تر می شود.
صمصام شریعت تاکید می کند: در شهر اسلامی بُعد معنوی آن به بُعد مادی و فیزیکی آن قالب است و شهر اسلامی باید برآورنده نیازهای یک انسان کامل و یک مسلمان واقعی باشد، یعنی خدمات آن به گونه ای پیش بینی شود که خواسته های یک مسلمان واقعی و یک انسان کامل را برآورده کند.
وی از جمله مشخصات یک شهر اسلامی را در این می داند که شهروندان، مسئولان، طراحان و برنامه ریزان آن مسلمان واقعی باشند زیرا در غیر این صورت شاید بتوان گفت فیزیک شهر اسلامی است اما در باطن ممکن است به سمت شهر اسلامی حرکت نکرده باشد.
صمصام شریعت معتقد است درصد بسیاری از شهرسازی و شهر اسلامی بستگی به مردم، مسئولان و طراح و برنامه ریزانی که در آن شهر زندگی می کنند، دارد و در غیر اینصورت به سمت شهر اسلامی حرکت نکرده ایم.
به هر حال آنچه پر واضح است اینکه باید هدف نهایی از برنامه ریزی شهر اسلامی، شکوفا نمودن جوهره انسان در جهت دادن و خلاقیت و ارائه خط سیر، با صنع الهی و خلاقیت خداوند باشد.
خداوند در قرآن کریم و در بعثت انبیاء و مکاتب آسمانی همواره بنا را بر این گذاشته که انسان را از روزمرگی و پوچی و تعلقات دنیوی آزاد سازد. این شیوه الهی است، هنر دینی و مکتبی باید این خصیصه را داشته باشد و انسان را همواره به کوی تکامل رهنمون کند.
نظر شما