به گزارش ایمنا، حاشیه‌نشینی پدیده‌ای است که با اسکان غیررسمی و بدون مجوّز گروهی از مردم در مکانی در کناره شهرها ایجاد می‌شود که امکانات و خدمات شهری در کمترین حد ممکن است.
البته باید گفت قید مجاور شهر، در مواردی نقض می‌شود به این دلیل که شهرکهای اقماری در نواحی مجاور شهر باعث می‌شود حاشیه‌نشین‌ها بین نواحی شهری جای گیرند به این ترتیب آنچه می‌ماند فقدان برخورداری از حداقل امکانات و خدمات شهری برای ساکنان این مناطق است و این امر باعث می‌شود برخی مناطق درون محدودهٔ جغرافیایی شهر جزئی از حاشیه‌نشین‌ها تلقی شود.
مدیران اجرایی، حاشیه نشینان را فرصت طلبان و نوعی زمین خوار میدانند، اما در اغلب موارد آنها نیازمندانی هستند که فقر اقتصادی، آنها را به این ورطه کشانده است. در واقع چون به حاشیه نشینان هیچ خدمات شهری تعلق نمی گیرد، آنها نیازهای خود از جمله آب و برق و گاز را به شیوه غیرقانونی تأمین می کنند.
در این باره مدیر امور اجتماعی و مشارکت های مردمی شهرداری اصفهان در گفتگو با"ایمنا" می گوید: حاشیه نشینی در مناطق حاشیه ای و آسیب خیز مشکل اصلی کلانشهرها به حساب می آید.
مسعود مهدویان فر ادامه می دهد: در حوزه آسیب های اجتماعی و برخورد با پدیده ها و مسائل اجتماعی معمولاً نقطه توجه مردم و مسئولان ناظر، به مقوله درمان های معلول محور است؛ یعنی بیش از آنکه به ریشه ها توجه کنند به دنبال درمان فرآیند هستند و به علت ها توجهی ندارند.
وی اضافه می کند: ما معتقد هستیم در حوزه مسائل اجتماعی توجه به زنان سرپرست خانوار، توجه به تحکیم بنیان خانواده و توجه به مناطق حاشیه ای و آسیب خیز جزء ریشه های مبانی است و بستری برای پیشگیری از آسیب ها به شمار می رود.
مدیر امور اجتماعی و مشارکت های مردمی شهرداری اصفهان با اشاره به اینکه توجه به مناطق حاشیه ای و آسیب خیز از مسائل کلانی است که توجه به آن می تواند آسیب های خرد را نیز به طور جدی درمان کند، اظهار می کند: در یافتن ریشه ها و علل حاشیه نشینی دیدگاههای مختلفی وجود دارد اما اینکه چه عواملی باعث حاشیه نشینی می شود باید گفت که مهمترین آنها عدم توزیع متوازن امکانات و خدمات شهری است.
وی می گوید: در نقاط مختلف شهر اصفهان متأسفانه زیرساخت ها به صورت متوازن توزیع نشده است.
مهدویان فر از دیگر دلایل علل حاشیه نشینی را وجود خرده فرهنگ های خاص دانسته و تصریح می کند: در مناطق حاشیه ای تجمیع خرده فرهنگ ها را شاهد هستیم، البته وجود بافت های ریزدانه و یا خلاف سازی ها در محیط های شهری نیز زمینه ساز به وجود آمدن حلبی آبادها و مناطق حاشیه نشینی می شود.
مدیر امور اجتماعی و مشارکت های مردمی شهرداری اصفهان اضافه می کند: به طور معمول عدم تطابق اجتماعی بین گروه های مهاجر به شهر اصفهان شکاف هویتی ایجاد می کند و افراد نمی توانند خود را متعلق به اصفهان بدانند زیرا تفاوت آداب و رسوم و گرایش ها وجود دارد از این رو شکاف اجتماعی به وجود می آید و باعث می شود فرد احساس عدم تعلق کرده و به همین دلیل گوشه نشین و حاشیه نشین می شود.
وی عامل "هویت" را مهمترین عامل حاشیه نشینی دانسته و ادامه می دهد: بیکاری و فقر هم از علت های دیگر حاشیه نشینی به شمار می رود.
مهدویان فر با بیان اینکه در شهرداری اصفهان برای مقابله با حاشیه نشینی ۲ رویکرد وجود داشته است، رویکرد اول را سلبی(کنترلی) و مبارزه ای خوانده و می گوید: توجه به مناطق آسیب خیز منجر به تثبیت این مناطق و گسترش آن می شود؛ از این رو امکانات را به صورت پررنگ به سمت مناطق حاشیه ای نبرده اند؛ البته این رویکرد با انتقادات فراوانی که ناشی از ذهنیت غلط نسبت به توسعه شهرها است، روبه رو شده زیرا گفته می شود همزمانی که گسترش محدوده شهرها کنترل می شده، این مناطق شکل یافته و زمانی جزء روستاهای اقماری شهر بوده اند که به دلیل گسترش شهر به شهر چسبیده اند.
وی اظهارمی کند: دیدگاه دوم "ایجابی" یا همان توسعه متوازن است، یعنی همزمان با کنترل عدم گسترش مناطق حاشیه ای و اینکه بافت های جدید شکل نگیرد، امکانات شهر به آنجا نیز سوق داده شود تا دچار آسیب های دیگر نشویم.
مدیر امور اجتماعی و مشارکت های مردمی شهرداری اصفهان تاکید می کند: تجربه نشان داده که اگر مدیریت شهری به مناطق حاشیه ای و آسیب خیز کم توجهی کند، باعث گسترش جرم، فساد، اعتیاد، نزاع و درگیری، سرقت، کارتن خوابی و غیره می شود.
وی با اعلام اینکه در شهر اصفهان حداقل حدود ۱۰ تا ۱۵ نقطه مشخص وجود دارد که در زمره بافت های حاشیه ای و آسیب خیز به شمار می رود، می گوید:در حال حاضر در این نقاط حاشیه ای بین ۵۰ تا ۷۰ هزار نفر ساکن هستند.
مهدویان فر اضافه می کند: اگردر شهر اصفهان به دنبال شهری عاری از نقاط حاشیه ای هستیم باید در چند مرحله اقدامات اساسی انجام شود؛ اول انجام اقدامات زیباسازی، شهرسازی و عمرانی است تامباحث زیباسازی، توسعه شهرها، توسعه فضای سبز – خیابان ها – جدول کشی – آسفالت خیابان ها و نور در این مناطق به خوبی انجام شود؛ دوم افزایش دسترسی به خدمات فرهنگی و اجتماعی است زیرا تجربه نشان داده که هر جا فرهنگسرا، باغ های بانوان، سالن های مطالعه، مراکز تفریحی و یا سالن های ورزشی احداث شده باعث ارتقاء فرهنگ مردم شده است.
وی انجام اقدامات امنیتی و انتظامی، بهداشتی – درمانی و کارآفرینی را برای حل مشکلات حاشیه نشینان ضروری دانسته و ادامه می دهد: ایستگاههای پلیس و توسعه پایگاههای بسیج برای کاهش آسیب های اجتماعی در مناطق حاشیه ای بسیار ضروری است.
مدیر امور اجتماعی و مشارکت های مردمی شهرداری اصفهان معتقد است: جلب توجه خیّرین و اشتغال آفرینی در این مناطق می تواند در کاهش آسیب های اجتماعی مناطق حاشیه ای بسیار مثمر ثمر باشد.
رفع معضل حاشیه نشینی نیازمند نگاه بین بخشی است
اعتیاد، بزهکاری، بیماری‌های مختلف، ناهنجاری‌های اجتماعی، همه و همه پیامدهای حاشیه‌نشینی و حاشیه‌نشینانی اسـت که عطـای روستاها را بـه لقایش بخشیده‌اند و راهی شهرها شده‌اند به امید روزی که بتوانند در شهر کار و کاسبی راه‌انداخته و فقر و نداری روستا را تبدیل به زندگی مرفه در شهرکنند. اما این افراد با آمدنشان به شهرها و ساکن‌شدن در حاشیه‌ها نه‌تنها چهره شهر را نـازیبا کرده‌اند بلکه خود نیز در این چرخه معیوب دچار مشکل شده و آن زندگی رؤیایی را هیچ گاه نمی‌بینند.
یک جامعه شناس نیز در گفتگو با خبرنگار "ایمنا" رفع معضل حاشیه نشینی را نیازمند نگاه بین بخشی دانسته واظهارمی کند: برای حل مشکلات این قشر و برطرف کردن این پدیده ناخوشایند از جامعه تنها نباید به اقدامات یک دستگاه خاص اکتفا کرد.
رضا اسماعیلی معتقد است مهمترین عامل در توسعه حاشیه نشینی اصفهان، مهاجرت های صورت گرفته به این کلان شهر است و اکثر کلان شهرهای ما به دلیل توسعه های صورت گرفته در خود، پذیرای افراد مختلف از شهرهای اطراف بوده و پدیده حاشیه نشینی را دامن زده اند، بنابراین اقدامات لازم در شهر توسط مسئولین باید به گونه ای صورت گیرد که گرایش به مهاجرت کمتر صورت پذیرد.
وی تاکید می کند: آسیب های حاشیه نشینی را باید از چند جنبه از جمله فرهنگی بررسی کرد، زیرا مهاجرینی که به کلانشهرها مهاجرت می کنند پیوستگی و همبستگی فرهنگی و احساس تعلق به مبدا را از دست می دهند و از طرفی در فرهنگ مقصد نیز حل نشده و به نوعی دچار دوگانگی فرهنگی خواهند شد که باعث از دست دادن فرهنگ بومی و عدم تعلق به آن و عدم پذیرش فرهنگ مقصد می شوند.
عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان ادامه می دهد: از لحاظ اقتصادی نیز افراد مهاجر عمدتاً دانش و مهارت حرفه ای تخصص کمتری دارند و همین عامل باعث می شود که اکثر این افراد به شغل های کاذب روی آورده و مشاغلی را تجربه کنند که نظام شغلی را دچار آسیب های خاص می کند.
این کارشناس اجتماعی پیرامون آسیب های فردی و روانی این پدیده نیز تصریح می کند: معمولاً ارزیابی مهاجرین خلاف برداشتهای اجتماعی و اقتصادی مسئولان شهری است؛ به این تعبیر که چون جاذبه درآمد شهر نسبت به مبدا بیشتر است، به همین خاطر آنها خدمات بیشتری را دریافت می کنند و در واقع از نظر مهاجران، بودن درشهر مثبت جلوه می کند.
وی یادآور می شود: در میان شهرهای بزرگ، اصفهان به دلیل ویژگی های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فیزیکی و کالبدی، شرایط خاصی وجود دارد و مورد استقبال حاشیه نشینان قرار می گیرد.
اسماعیلی با اظهار تأسف از اینکه در شهرهای بزرگ شاهد رشد جمعیت به صورت فصلی و حتی سالانه هستیم، تنها راه حل برون رفت از این مشکل را ایجاد اشتغال در روستاها و شهرها، آسان سازی دسترسی ساکنین روستاها به تسهیلات حقوق طبیعی، اجتماعی، بهداشتی، آموزشی و درمانی مردم دانست.
وی می گوید: تقویت و بهبود شرایط زیستی و درنتیجه ایجاد سد مهاجرت برای کار، امید پیشرفت روستاها و ماندن روستاییان در آنجا را افزایش می دهد و به همین خاطر برای کاهش حاشیه نشینی باید در سیاستهای کلان فاصله بین شهر و روستا را کاهش داد.
مشکل حاشیه نشینی، مشکلی است که کشورهای زیادی به ویژه کشورهای جهان سوم با آن دست به گریبان هستند و برخی از کشورها نیز با تدابیر متفاوت این مشکل را در کشور خود حل کرده اند. امیدواریم با تدابیر متفاوت و موثری‌که در اصفهان در دوره جدید مدیریت شهری برنامه ریزی شده عوارض حاشیه‌نشینی در اصفهان به حداقل برسد و سازماندهی معقولی صورت گیرد و مسئولان امر به طور جدی فکری برای این حاشیه‌نشینی و مهاجرت‌ها به اصفهان بکنند.
نظر شما