** منطق و استدلال قياسي
صرف اين كه ما يك قانون جهان شمول دراختيار داشته باشيم قادر خواهيم بود از اين قانون نتايج مختلفي را اخذ كنيم و به عنوان پيش بيني هاي علمي ارائه دهيم. به عنوان مثال با دانستن قانون جهان شمول منبسط شدن فلزات در اثر گرما مي توانيم پيش بيني كنيم كه خطوط ريل هاي راه آهن كه در معرض تابش آفتاب قرار دارند خواهند شد! اما به راستي چه طور ما مي توانيم از اين قانون جهان شمول به اين استدلال و پيش گويي برسيم؟
استدلالي كه در اين گونه استنتاجات وجود دارد استدلال قياسي ناميده مي شود. استدلال قياسي معرفتي منطقي است كه در برخي از روش هاي علمي براي استنتاج نظريه هاي علمي از آن استفاده مي شود. در اينجا به طور خلاصه به ذكر بعضي ويژگي هاي آن مي پردازيم.
توضيحاتمان را با يك مثال شروع مي كنيم:
۱. تمام مطالب فلسفي خسته كننده هستند.
۲. اين مطلب راجع به فلسفه است.
۳. اين مطلب خسته كننده است.
عبارت ۱ و ۲ در اين عبارت مقدمات و عبارت ۳ نتيجه است. واضح است كه اگر عبارت ۱ و ۲ صحت داشته باشند عبارت ۳ نيز بي بروبرگرد صحيح است و ممكن نيست كه عبارت ۳ غلط باشد در حالي كه عبارت ۱ و ۲ صحيح هستند. زيرا صدق عبارت ۱ و ۲ و كذب عبارت ۳ مستلزم تناقض خواهد بود و اين خصوصيت بارز يك قياس منطقا معتبر است. اگر مقدمات يك قياس منطقا معتبر صحيح باشد، آن وقت نتيجه هم بايد صحيح باشد. يك تغيير جزيي در مثال ذكر شده آن را به نمونه اي از يك قياس بي اعتبار خواهد كرد:
۱. بسياري ازمطالب فلسفي خسته كننده هستند.
۲. اين مطلب راجع به فلسفه است.
۳. اين مطلب خسته كننده است.
در اين مثال، عبارت ۳ ضرورتا از عبارت ۱ و ۲ نتيجه نمي شود. امكان دارد كه عبارات ۱ و ۲ صحيح باشند و با اين وجود عبارت ۳ غلط! اين برهان يك برهان بي اعتبار است.
نكته اي كه لازم است ذكر شود اين است كه علم منطق و قياس به تنهايي نمي توانند صحيح بودن گزاره هاي واقعي مانند مثال هاي بالا را ثابت كنند. تنها چيزي كه منطق مي تواند در استدلال هايي از نوع هاي مثال زده شده را تاييد يا رد كند نحوه استدلال و نتيجه گيري است و صدق و كذب بودن اصل گزاره هايي كه در استدلال استفاده شده اند بر عهده علم منطق نيست. يك استدلال مي تواند قياس منطقي و معتبر و كاملي باشد حتي اگر مقدمات و نتايج آن عباراتي باشند كه در واقع وجود ندارند. به مثال زير توجه كنيد:
۱. تمام گربه ها پنج پا دارند.
۲. ملوسي گربه من است.
۳. ملوسي پنج پا دارد.
اين عبارات قياسي كاملا معتبر هستند در حالي كه واضح است مقدمات و نتيجه آن مصداق و عينيتي در خارج ندارند. اما اين مطلب صورت برهان را به عنوان قياسي معتبر خدشه دار نمي سازد. بنابر اين منطق قياسي به تنهايي گزاره هاي صحيح و واقعي از جهان و طبيعت را در اختيار ما نمي نهد بلكه فقط به ما كمك مي كند كه از گزاره هايي معلوم كه در اختيار داريم و به هر روشي صحيح بودن آن ها براي ما ثابت شده است (مثلا از راه استقرا) نتايج منطقا معتبري استخراج كنيم.
** پيش بيني از ديدگاه استقرا گرايان
اكنون مي توانيم (با توجه به مطالب مطرح شده درباره قياس) روش استقراگرايان در پيش بيني در علم را با توجه به قوانين حاصله درك كنيم. به مثال زير توجه كنيد:
۱. آب در دماي صفر درجه يخ مي زند.
۲. در رادياتور ماشين من آب وجود دارد.
۳. اگر در رادياتور ماشين من دما به صفر درجه برسد آب آن يخ خواهد زد.
اين مثال نمونه اي از استدلال منطقي معتبري است كه از آن عبارت ۳ را پيش بيني كرده ايم. استقراگرايان در بررسي هاي علمي خود، منبع صدق يا كذب بودن گزاره هاي علمي را تجربه مي دانند و نه منطق! در مثال بالا، استقراگرايان صدق گزاره هاي ۱ و ۲ را تجربه مي دانند و نه چيز ديگر و در صورتي كه صدق گزاره هاي ۱ و ۲ با تجربه و مشاهده برايشان به اثبات رسيد در اين صورت با استفاده از يك قياس منطقي قادر خواهند بود درباره رفتار جزيي از جهان در آينده پيش بيني كنند.
اين يك مثال بسار ساده و ابتدايي بود و نمونه هاي ديگر و در علوم متفاوت قدري پيچيده تر و متفاوت تر خواهد بود. اما اساس كار همين است كه اينجا ذكر كرديم.
شكل كلي تمام پيش بيني هاي علمي به طور طرح وار به صورت زير است:
اين گفتار را با ذكر ۲ نكته به پايان مي بريم:
۱. تبيين استقراگرايي از علم داراي ويژگي هايي است كه جاذبه هايي در خود به وجود آورده است و گروه عظيمي را به دنبال خود كشانده است. تبيين منظم و رواني نسبت به ساير تبيين ها درباره ماهيت علم، قدرت پيش بيني، عينيت داشتن و اطمينان بخشي آن نسبت به ساير روش هاي علمي (به معناي اينكه هم مشاهده و هم استدلال استقرايي عيني هستند و صدق گزاره هاي مشاهداتي را هر كس كه داراي حواس سالم و معمولي باشد مي تواند تحقيق كند و پيش داوري ها و نظرات شخصي و سليقه و عقيده در مشاهدات اجازه دخالت ندارند و در واقعه مورد مشاهده تاثيري ندارند) برخي از اين ويژگي ها هستند.
۲. جداي از همه اين محسنات و امتيازات اين روش علمي، آن را به عنوان يك روش علمي كاملا صحيح نمي پذيريم و اشكالاتي اساسي به بعضي از مراحل آن وراد است كه تاكنون ذكر نكرده ايم. موضوع گفتار هاي بعدي ما بررسي ارادات و اشكالات اين روش علمي خواهد بود.
نظر شما