به گزارش خبرگزاری ایمنا، در جهان امروز، گردشگری، تجربه محوری در کنار جابهجایی میان مقصدها است. گردشگران بهدنبال روایت، معنا و زیست فرهنگی هستند؛ تجربههایی که بتواند آنها را در دل تاریخ، آئین و زندگی روزمره یک ملت قرار دهد. در چنین نگاهی، آیینهایی مانند شب یلدا، تنها یادگار گذشته نیست، بلکه سرمایههایی زنده و قابل بازتولید در صنعت گردشگری به شمار میرود.
یلدا آئینی است که همزمان چند لایه مهم را در خود جمع کرده است: اسطوره تولد خورشید، غلبه روشنایی بر تاریکی، تقویم طبیعی، خوراکهای نمادین، آئینهای محلی متنوع و گردهمآیی اجتماعی. این ترکیب منحصربهفرد، یلدا را به مناسبتی تبدیل کرده که قابلیت روایتپردازی، بستهسازی گردشگری و حتی برندسازی فرهنگی در مقیاس ملی و فراملی را دارد؛ بهویژه آنکه انقلاب زمستانی در بسیاری از فرهنگهای جهان شناختهشده است و میتواند نقطه اتصال ایران با روایتهای جهانی مشابه باشد.
در شرایطی که فصل زمستان معمولاً با افت سفر همراه است، شب یلدا میتواند بهانهای برای طراحی تورهای فرهنگی، رویدادهای آئینی، جشنوارههای خوراک، برنامههای اقامتی در خانههای بومگردی و بازآفرینی آئینهای محلی در شهرها و روستاهای مختلف باشد. با این حال، این ظرفیت همچنان مغفول مانده و بیشتر در حد یک شبنشینی خانوادگی یا مراسم پراکنده باقی مانده است؛ از همین منظر، بازخوانی یلدا بهعنوان یک سنت، بلکه بهمثابه یک فرصت گردشگری فرهنگی، ضرورتی است که میتواند پیوندی میان میراث ناملموس، اقتصاد گردشگری و هویت فرهنگی برقرار کند.
در همین راستا مجید دانشمبرهن، رئیس انجمن صنفی و حرفهای راهنمایان گردشگری استان اصفهان عضو شورای راهبردی گردشگری استان اصفهان در گفتوگو با خبرنگار ایمنا اظهار کرد: شب یلدا، درازترین شب سال و یکی از بزرگترین جشنهای ایرانیان است. ایرانیان همواره شیفته شادی و جشن بودهاند و این جشنها را با روشنایی و نور میآراستند. آنان خورشید را نماد نیکی میدانستند و در جشنهایشان آن را ستایش میکردند. در درازترین و تیرهترین شب سال، ستایش خورشید معنای دیگری مییابد. مردمان سرزمین ایران با بیدار ماندن، طلوع خورشید و سپیدهدم را انتظار میکشند تا خود شاهد دمیدن خورشید باشند و آن را ستایش کنند. خوردن خوراکیها و برگزاری مراسم دیگر در این شب، بهانهای برای بیدار ماندن است.
ریشهشناسی یلدا؛ از آئین آریایی تا روایتهای جهانی
وی افزود: ریشه کلمه یلدا متعلق به زبان سریانی و به معنای تولد یا میلاد است. در برخی منابع آمده است که پس از مسیحی شدن رومیان، سیصد سال پس از تولد عیسی مسیح، کلیسا جشن تولد مهر را به عنوان زادروز عیسی پذیرفت، زیرا زمان دقیق تولد وی مشخص نبود.
رئیس انجمن صنفی و انجمن حرفهای راهنمایان گردشگری استان اصفهان ادامه داد: در واقع یلدا جشنی آریایی است و پیروان میترائیسم آن را از هزاران سال پیش در ایران برگزار میکردند. با انتقال میترائیسم از تمدن ایران باستان به سایر نقاط جهان، در روم و بسیاری از کشورهای اروپایی روز تولد میترا جشن گرفته میشد که بعدها به دلیل اشتباه محاسباتی به عنوان کریسمس شناخته شد.
یلدا در تقویم آئینی ایران باستان
دانشمبرهن تصریح کرد: در ایران باستان برای ماه دی چهار جشن وجود داشت که شامل روزهای اول، هشتم، پانزدهم و بیستوسوم این ماه بود، اما امروزه ایرانیان تنها نخستین شب دیماه، یعنی طولانیترین شب سال و آغاز زمستان را جشن میگیرند. پیشینیان باور داشتند در این شب، فرشته بدیها با فرشته خوبیها به نبرد میپردازد و با پیروزی روشنایی، خورشید دوباره زاده میشود و تاریکی پایان مییابد.
چله بزرگ و چله کوچک؛ زمانبندی زمستان ایرانی
رئیس انجمن صنفی و انجمن حرفهای راهنمایان گردشگری استان اصفهان بیان کرد: در بیشتر نقاط ایران، ماههای دی و بهمن به نام چله بزرگ و چله کوچک شناخته میشوند. چله بزرگ از شب اول زمستان به مدت چهل شبانهروز و چله کوچک از دهم بهمن به مدت بیست شبانهروز ادامه دارد. نخستین شب زمستان که آغاز چله بزرگ است، به نام شب چله معروف است.
خرمروز؛ تولد دوباره طبیعت
دانشمبرهن اشاره کرد: در زمان ابوریحان بیرونی، دیماه ماهی بود که آئینهای بسیاری در آن برگزار میشد. خرمروز، نخستین روز دی، پس از گذر از بلندترین شب سال، پیوندی عمیق با خورشید پیدا میکند. پس از یلدا، خورشید از نو زاده میشود، طبیعت دوباره جان میگیرد و خرمی جهان آغاز میشود. لازم به ذکر است که یلدا در سرزمینهای فلات ایران، روسیه و دیگر کشورها با پیشینه تاریخی مشترک برگزار میشود.
خوراک، نماد و سلامت در سفره یلدا
وی ادامه داد: جشن یلدا در ایران امروز نیز با گردهم آمدن اعضای خانواده و شبنشینی برگزار میشود، اما شب یلدا تنها به دورهمی محدود نیست و شامل رسوم تغذیهای خاص خود نیز هست. انتخاب خوراکیهای مشخص و قرار دادن آنها بر سر سفره شب یلدا، علاوه بر جنبه آئینی، نکات تغذیهای ویژهای را دنبال میکند. آئین شب یلدا شامل خوردن آجیل مخصوص، هندوانه، انار، شیرینی و میوههای گوناگون است که همگی جنبه نمادین دارند و نشانه برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی هستند.
رئیس انجمن صنفی و انجمن حرفهای راهنمایان گردشگری استان اصفهان بیان کرد: فال گرفتن از دیوان حافظ و آیندهگویی با گردو نیز از رسوم رایج این شب است. هندوانه در بیشتر نقاط ایران مصرف میشود و بسیاری معتقدند خوردن آن در شب چله، انسان را در طول زمستان از سرما و بیماری حفظ میکند. انار در سفره یلدا نماد شادی و زایش است و از گذشته به عنوان میوهای خونساز شناخته میشده است. امروزه نیز ثابت شده که انار سرشار از ویتامین C و آهن است و موجب تقویت سیستم ایمنی، افزایش انرژی و خونسازی میشود. آجیل شب یلدا شامل پسته، بادام، گردو، فندق و در برخی مناطق میوههای خشک است و به دلیل فیبر بالا، از سالمترین تنقلات به شمار میرود.
یلدا؛ آئینی با هزار روایت محلی
دانشمبرهن اشاره کرد: در مناطق مختلف ایران، آئینها و مراسم گوناگونی ویژه شب چله برگزار میشود. یکی از این رسوم، بردن «شبچلگی» برای نوعروسان از سوی خانواده داماد است که شامل پارچه، خوراکیها، طلا و تنقلات میشود و همچنان در بسیاری از شهرها و روستاها رواج دارد.
رئیس انجمن صنفی و انجمن حرفهای راهنمایان گردشگری استان اصفهان ادامه داد: مراسمی مانند قاشقزنی، شالاندازی و فال قوری نیز در شب چله اجرا میشده و بخشی از آئینهای کهن این شب به شمار میرود. در گیلان، مصرف هندوانه، برشته برنج و میوههای محلی رایج است و فال هندوانه در میان جوانان مرسوم است. در استان مرکزی، یلدا در سه شب متوالی برگزار میشده و دیدار بزرگان، قصهگویی، بازیهای جمعی و خوراکیهای سنتی جایگاه ویژهای داشته است.
دانشمبرهن مطرح کرد: در آذربایجان غربی و شرقی، هندوانه، حلوا و آجیل از خوراکیهای اصلی شب یلداست و فرستادن خوانچه برای نوعروسان همچنان رواج دارد. جشن خدر نبی نیز از آئینهای کهن این مناطق است. در شیراز، سفره یلدا با آینه، شمع، اسفند و خوراکیهای متنوع چیده میشود و فال کلوک از رسوم خاص این شهر است. در کرمان، باور به حضور قارون افسانهای در شب یلدا و برگزاری جشنهای یلدایی، این آئین را به جاذبهای فرهنگی و گردشگری تبدیل کرده است. در استانهایی مانند سیستان و بلوچستان، خراسان، لرستان، همدان، کردستان و قزوین نیز آیینهایی چون شاهنامهخوانی، فالهای محلی، شالاندازی، خوراکیهای بومی و هدیهبردن برای نوعروسان رواج دارد.
یلدا در جهان و ظرفیت گردشگری فرهنگی
وی افزود: شب یلدا یا انقلاب زمستانی در بسیاری از کشورهای جهان نیز با آئینهای گوناگون برگزار میشود؛ از «توجی» در ژاپن با حمام یوزو و خوردن کدو حلوایی گرفته تا آیینهایی در پاکستان، افغانستان، تاجیکستان، شرق آسیا، اروپا، آفریقا و آمریکای جنوبی که همگی به تولد دوباره خورشید اشاره دارند.
رئیس انجمن صنفی و انجمن حرفهای راهنمایان گردشگری استان اصفهان ادامه داد: اگرچه یلدا جشن رسمی نیست، اما با توجه به باورهای مشترک، تنوع اقلیمی و خوراکیها، امکان برنامهریزی گردشگری فرهنگی و خوراک وجود دارد. زنده نگه داشتن این آئینها در تالارها، رستورانها، خانههای بومگردی و هتلها میتواند به احیای اهمیت آن کمک کند.
به گزارش ایمنا، یلدا، فراتر از یک شب بلند، روایت ماندگار ایرانیان از غلبه روشنایی بر تاریکی است؛ روایتی که در طول قرنها، خود را با زمانه تطبیق داده اما معنای اصلیاش را حفظ کرده است.
امروز، بازخوانی یلدا نهتنها ضرورتی فرهنگی، بلکه فرصتی برای بازآفرینی گردشگری فرهنگی، تقویت هویت محلی و پیوند نسل جوان با میراث ناملموس ایران است؛ فرصتی که اگر بهدرستی دیده و برنامهریزی شود، میتواند یلدا را از یک آئین خانگی به تجربهای فرهنگی و جهانی تبدیل کند.
نظر شما