به گزارش خبرگزاری ایمنا از زنجان، زنجان، سرزمینی که تاریخی کهن و فرهنگی چندلایه را در خود جای داده، تنها در بناها و رسومش خلاصه نمیشود، بلکه زبان و گویش مردم آن نیز بخشی از این هویت گرانبها را تشکیل میدهد، گویش ترکی زنجانی که ریشه در زبان ترکی آذری دارد، در گذر قرنها با تعامل اقوام، مهاجرتها و تغییرات اجتماعی دستخوش دگرگونیهایی شده و شکل منحصربهفردی پیدا کرده است، شکلی که آن را از سایر گویشهای همخانواده متمایز میکند.
ملایمت لحن، واژگان بومی و ساختارهای خاص دستوری از ترکی زنجانی یکی از اصیلترین گویشهای منطقه ساخته است، گویشی که نهتنها در شهر، بلکه در روستاهای اطراف نیز با تنوع و رنگارنگی بیشتری شنیده میشود، برخی از این گویشها آنقدر کهن و اصیل هستند که بسیاری از واژگانشان حتی برای مردم شهر نیز ناآشناست، همین تنوع و اصالت، گویش زنجانی را به میراثی زبانی بدل کرده که انعکاسی از تاریخ فرهنگی و اجتماعی مردم این استان است.
اما در سالهای اخیر، تغییرات پرشتاب اجتماعی، مهاجرت نسل جوان، سلطه زبان رسمی در آموزش و رسانهها و گسترش چندزبانهای، این گویش اصیل را در معرض کمرنگشدن و حتی فراموشی قرار داده است، مسئلهای که امروز کارشناسان و فعالان فرهنگی نسبت به آن هشدار میدهند، در همین راستا زهرا صبوری، جامعهشناس زنجانی، نخستین فردی است که به بررسی ریشهها و پیامدهای این دگرگونی میپردازد.
استفاده از گویش ترکی در زنجان کاهشی است
این جامعهشناس زنجانی با بیان اینکه گویش زنجانی به خاطر لحن ملایم و آرامشبخش خود مشهور است، به خبرنگار ایمنا میگوید: برخلاف برخی از گویشهای ترکی که دارای لحن پرانرژیتر و سریعتری هستند، گویش زنجانی با لحن معتدل و آهستهای ادا میشود که نشاندهنده طبیعت آرام و خونگرم مردم این منطقه است.
وی میافزاید: ساختار دستوری گویش زنجانی نیز برخی از خصوصیات ترکی آذری را در بر دارد، اما در برخی موارد تفاوتهای کوچکی در نحو و صرف افعال وجود دارد.
صبوری با اشاره به اینکه این تفاوتها بیشتر در فعلهای گذشته و آینده دیده میشود و نحوه بیان عبارات پرسشی و منفی نیز تفاوتهای خاص خود را دارد، میگوید: زبان و گویش زنجانی برای مردم این منطقه چیزی فراتر از یک ابزار ارتباطی است و این زبان نمادی از هویت فرهنگی و تاریخی آنهاست.
این جامعهشناس زنجانی ادامه میدهد: زبان زنجانی همواره توانسته است ارتباط میان نسلها را برقرار کرده و فرهنگ و آداب و رسوم زنجان را از یک نسل به نسل دیگر منتقل کند.
وی اضافه میکند: با توجه به اینکه فارسی زبان رسمی کشور است و در سیستم آموزشی و رسانهها غالب است، به تدریج استفاده از ترکی زنجانی در برخی خانوادهها و نسلهای جدید کمتر شده است.
صبوری تصریح میکند: تغییرات اجتماعی از جمله مهاجرت به شهرهای بزرگ موجب شده است که بسیاری از خانوادهها از ترکی زنجانی کمتر استفاده کنند و این امر به فراموشی بخشی از واژگان و عبارات اصیل این زبان منجر شده است.
این جامعهشناس زنجانی با اشاره به اینکه مهاجرت بهویژه در میان نسل جوان رخ داده و این موضوع موجب کاهش نقل و انتقال فرهنگی از نسلهای قبلی به نسلهای جدید شده است، میگوید: در سالهای اخیر انجمنهای فرهنگی و فعالان محلی در تلاش هستند تا با برگزاری کارگاهها و نشستهای ادبی و فرهنگی، نسل جوان را با این گویش آشنا کنند و آن را بهعنوان میراثی ارزشمند معرفی کنند.
صبوری با اشاره به اینکه امروزه مسئله گویش و لهجه در زبان ترکی زنجانی وجود ندارد، اضافه میکند: تأثیر مسائل فرهنگی و میل به چند زبانه بودن موجب شده است که گویش اصیل زنجانی از بین برود.
حفظ گویشهای بومی از مهمترین مؤلفههای هویت هر شهر است
علی محمد بیانی، شاعر و نویسنده و کارشناس زبان و ادبیات فارسی نیز با اشاره به فرایند تغییر گویش و زبان در زنجان به خبرنگار ایمنا میگوید: فرایند تغییر گویش و زبان یک موضوع پیچیدهای است که در طول سالیان رخ داده است.
وی با بیان اینکه با گذشت زمان در طول تاریخ به دلایل مختلفی همچون جنگ، مهاجرت افراد مختلف به ایران و تغییرات جزئی یا حتی وسیع در زبان فارسی به وجود آمده است، میافزاید: گاه برخی از تغییرات تنها ناشی از سهولت استفاده از این زبان بوده است تا افراد مختلف راحتتر بتوانند این زبان را فرا بگیرند.
بیانی با بیان اینکه در دهههای اخیر، زنجان یکی از نمونههای قابلمطالعه در تغییرات زبانی و دگرگونی گویشها بوده است، اضافه میکند: این تغییر آرام و تدریجی رخ داده، اما آثار اجتماعی و فرهنگی گستردهای بهجا گذاشته است.
وی ادامه میدهد: آنچه در زنجان شاهد هستیم، تنها تغییر طبیعی نیست، بلکه نتیجه غلبه ساختار آموزشی، اداری و شغلی برپایه زبان فارسی معیار است.
نویسنده زنجانی میگوید: ورود نسلها به مدرسه و دانشگاه، ضرورتهای شغلی و فضای رسمی کشور موجب شده است که گویش ترکی زنجانی بهتدریج به سمت فارسیشدن پیش برود.
وی درباره علل تغییر گویش و زبان مردم زنجان میگوید: بسیاری از شهروندان بر این باورند که کودکان و نوجوانان، حتی زمانی که ترکی صحبت میکنند، ساختار جملههایشان فارسیمحور است و ترکی را با الگوی ذهنی فارسی بیان میکنند، اتفاقی که از نگاه جامعهشناسان، نتیجه مستقیم «معیار شدن فارسی» در تمام سطوح آموزشی و رسمی است.
بیانی با تاکید بر اینکه تغییرات زبانی امری طبیعی و تاریخی است، اضافه میکند: البته حفظ گویشهای بومی نیز از مهمترین مؤلفههای هویت، حافظه جمعی و میراث فرهنگی هر شهر به شمار میرود.
گویش ترکی زنجان در حال تحریف و فرسایش است
لیلا محمدی، معلم زنجانی هم با بیان اینکه تغییرات سریع اجتماعی و آموزشی در سالهای اخیر موجب شده است که گویش ترکی زنجان که بخشی از هویت فرهنگی مردم است، بهتدریج دچار تحریف و دگرگونی شود، به خبرنگار ایمنا میگوید: زبان مادری بسیاری از دانشآموزان ما ترکی است، اما وقتی وارد مدرسه میشوند، تمام ساختار ذهنی و آموزشی آنها بر پایه فارسی شکل میگیرد و نتیجه این است که بچهها ترکی را با ساختار فارسی حرف میزنند و این به معنای تحریف تدریجی گویش است.
وی با اشاره به روند جهانی آموزش میافزاید: در دنیا چندزبانی یک ارزش است. اینکه یک جامعه تنها به سمت تکزبانی برود، از نظر علمی بههیچوجه درست نیست، اما در زنجان بهجای تقویت چندزبانی، شاهد ضعیفشدن زبان مادری هستیم.
محمدی با اشاره به اینکه لازم است خانوادهها و نهادهای فرهنگی نسبت به حفظ گویش محلی توجه بیشتری داشته باشند، ادامه میدهد: گویش ترکی زنجان بخشی از هویت ماست، اگر خودمان از آن مراقبت نکنیم، نسل بعد تنها یک زبان مخدوش و تحریفشده را از ما به ارث خواهد برد.
به گزارش ایمنا، گویش ترکی زنجانی، تنها مجموعهای از واژگان و قواعد زبانی نیست، بلکه تجربه زیسته نسلها، حافظه جمعی یک سرزمین و سرمایهای فرهنگی است که اگر امروز برای حفظ آن اقدامی آگاهانه و مشترک انجام نشود، فردا تنها در خاطرات سالخوردگان باقی خواهد ماند.
سخنان کارشناسان این گزارش از جامعهشناس تا معلم و نویسنده، همه بر یک نقطه مشترک تأکید میکنند که زنجان برای حفظ هویت فرهنگی خود، نیازمند بازشناسی، آموزش و احیای گویش بومی است، این میراث، نه بار گذشته که پل ارتباطی آینده و گذشته است، پلی که حفظ آن، مسئولیتی جمعی برای مردم، خانوادهها، نهادهای آموزشی و متولیان فرهنگی محسوب میشود، اگر گویش زنجانی حفظ شود، بخشی از روح شهر و مردمش نیز برای نسلهای بعدی زنده خواهد ماند.
نظر شما