به گزارش خبرگزاری ایمنا، پناهگاه حیات وحش موته با وسعتی در حدود ۲۰۵ هزار هکتار در شمال استان اصفهان واقع شده و در مجاورت بزرگراه اصفهان–تهران (میانه – دلیجان) قرار دارد. این منطقه در مرز مشترک استان اصفهان و استان مرکزی قرار گرفته است، به طوری که بخش شمالی آن در استان مرکزی و بخش جنوبی آن در استان اصفهان است. نام «موته» از نام روستای «موئه» گرفته شده، روستایی که تقریباً در مرکز این منطقه واقع است. علاوه بر آن، چندین روستا و شهرک نیز در داخل یا پیرامون این زیستگاه قرار دارد؛ از جمله روستاهای رباط ترک و هستیجان در شمال شرق، روستای آتشکوه در شمال، روستاهای گلچشمه و یکهچاه در شمال غربی، و شهرهایی مانند لایبید، حسن رباط، لوشاب در مرز جنوبی، نیمور در مرز شمالی و گلشهر در مرز غربی.
تاریخچه حفاظت
پناهگاه موته برای نخستین بار در سال ۱۳۴۳ توسط «کانون شکاریان ایران» با مساحتی بالغ بر ۳۴۲٬۹۴۰ هکتار، به عنوان یک منطقه شکار ممنوع تعیین شد. این منطقه شامل دشتها، ارتفاعات و مراتع نیمهبیابانی در مرز استانهای اصفهان و مرکزی بود. سپس در سال ۱۳۶۱ این منطقه با مساحت کمتر، به عنوان «منطقه حفاظتشده» معرفی شد. نهایتاً در سال ۱۳۶۹، با بازنگری و کاهش بیشتر مساحت، این منطقه با عنوان «پناهگاه حیات وحش» به رسمیت شناخته شد.
سیمای طبیعی و زیستبوم
منطقه موته پوشش جغرافیایی بسیار متنوعی دارد؛ از کوهستانها و تپهماهورها تا دشتها، همواریهای وسیع و حتی شورهزارها. این ترکیب زیستبوم باعث شده تا گونههای مختلف حیوانی و گیاهی بتوانند در آن زندگی کنند.
برخی از ارتفاعات مهم در این پناهگاه عبارتند از: رشتهکوه هستیجان، خشکه در ناقه، ریشاوند در شمال، احمدکنهتو، دوساربان، شیخ احمد، گمگورمت، زاغه، پیشداغ در شرق، و مستهکوه، پیشهکوه و جلدک در جنوب. در داخل منطقه نیز کوههایی مانند بیدک، گزر، دمِه سیاه، تیره پلنگی، یوغلو، قلعه سیاه بید، کوه سیاه و کلفتی قرار دارند. این ناهمواریها زیستگاه خاصی برای گونههای متفاوت طبیعی فراهم کردهاند. همچنین دشتهای وسیعی مانند دشت موته — که بین ارتفاعات سیکلفتی، مستهکوه و جلدک واقع است — همواری گلچشمه (در میان ارتفاعات کنهتو، تخته احمد و ناقه) و همواری بوز مشک از جمله مهمترین دشتهای منطقه هستند. در ضمن، مناطق همواری کوچکتری نیز در نقاط مختلف منطقه وجود دارد. علاوه بر زیستگاههای کوهستانی و دشتی، پناهگاه موته دارای تالابها، رودخانه شور (شور رباط ترک) و نیزارها و گزستانها در حاشیه آن است.
آب و هوا و منابع آبی
اقلیم موته خشک تا نیمهخشک است. متوسط دمای سالانه در بازه ۲۵ ساله بین حدود ۸.۵ تا ۳۰.۸ درجه سانتیگراد ثبت شده و دمای مطلق بین ۲۹.۴- تا ۳۷.۴+ درجه نیز گزارش شده است. میزان بارش سالانه در این منطقه تقریباً ۲۵۰ میلیمتر است که در حدود ۴۵٪ از آن در ماههای زمستان رخ میدهد. خشکی هوا همراه با کمبود بارش، پوشش گیاهی منطقه را تحت فشار قرار داده است.
منابع آبی سطحی قابل توجه در موته رودخانه شور رباط ترک است، گرچه به دلیل شوری زیاد، این آب برای آشامیدن یا آبیاری مناسب نیست. قناتها، چشمهها و چاههای متعددی نیز در منطقه وجود دارند: قناتها شامل تختکوه، هستیجان، گلچشمه، آتشکوه، زرمک، گلینه، موته، لوتاب، لایبید، جغتو؛ چشمههایی مانند گزرتو، دمه بیدک، شوراب، گرداب، چهارسنگه، فیقوجه و …. علاوه بر این، تلمبهها و حتی چاهموتورها نیز در برخی قسمتهای منطقه آب را تأمین میکنند. در برخی نقاط نیز تلمبه بادی فعال است.
پوشش گیاهی
پوشش گیاهی موته عمدتاً از نوع خشکی و نیمهخشکی (دشتی ایران-توران) است و به صورت غالب بوتهزار و گیاهان تکلایه (تکشکلی) دیده میشود. مطالعات تاکنون حدود ۴۷۸ گونه گیاهی در این منطقه شناسایی کردهاند که غالب آن را دامنه (Artemisia aucheri یا Artemisia sieberi) تشکیل میدهد. در مناطق دشتی، گیاهان شورپسندی هم دیده میشوند، خصوصاً در خاکهای شور اطراف «شور آبباریک» و «شور رباط ترک». در ارتفاعات نیز گونههایی چون گون و «کلاه میرحسن» غالباند، اما پوشش گیاهی در این ارتفاعات بسیار پراکنده و محدود است. در سالهای اخیر کاهش بارش و چرای بیرویه دام باعث خشک شدن بخشهایی از گیاهان بوتهای شده و فشار زیادی بر پوشش گیاهی وارد کرده است.
تنوع زیستی و حیات وحش
مهمترین گونه جانوری این پناهگاه، آهو ایرانی است؛ به طوری که موته یکی از مهمترین زیستگاههای این گونه در ایران و حتی خاورمیانه محسوب میشود.
براساس گزارشهای رسمی، در موته دستکم ۲۵ گونه پستاندار، ۸۸ گونه پرنده، ۲۵ گونه خزنده و یک گونه دوزیست ثبت شدهاند.
در بخش جلگهای و هموار منطقه، جمعیت عمده آهو زیست میکند؛ در حالی که بخش کوهستانی موته زیستگاه گونههایی چون قوچ و میش، کل و بز است.
گونههای دیگر جانوری شامل پلنگ، گربه وحشی، کفتار، گرگ، شغال، روباه، گراز، خرگوش، جوندگان متنوع، خزندگان مانند لاکپشتها و مارمولکها و نیز پرندگان شکاری نظیر عقاب، شاهین، دلیجه و همچنین پرندگان دیگر هستند.
اهمیت زیستمحیطی و حفاظتی
پناهگاه موته به دلیل وسعت زیاد، تنوع زیستی بالا و حضور گونههای شاخصی مانند آهوی ایرانی و قوچ و میش، به عنوان یکی از مهمترین زیستگاههای حفاظتشده کشور و حتی خاورمیانه شناخته میشود.
در سالهای اخیر، توجه به ظرفیتهای گردشگری طبیعی در این منطقه افزایش یافته است — با ارائه تسهیلات برای تورهای طبیعتگردی هدفمند، در چارچوب حفاظت از محیط زیست.
اما در عین حال، تهدیدهایی نیز برای موته وجود دارند؛ از جمله فشار چرای دام، خشکی و کاهش بارش، سو استفاده از منابع آب، و همچنین استخراج غیرقانونی معادن یا خاکبرداری. در مواردی نیز زمینخواری و تغییر کاربری اراضی گزارش شده است — در نتیجه مدیریت منطقه و حفاظت جدی از این زیستگاه برای بقای حیات وحش و تنوع زیستی آن ضروری است.
موقعیت و دسترسی
پناهگاه موته از سه جهت مهم و قابل دسترسی است:
- از شرق از طریق جاده اصلی اصفهان–تهران (مابین میمه و دلیجان).
- از شمال از طریق جاده اصلی دلیجان–محلات.
- از جنوب از طریق جاده فرعی میمه تا شهر لایبید.
- جاده موته–گلپایگان نیز تقریباً از وسط منطقه عبور میکند که در اوایل انقلاب ساخته شده است، و یک جاده آسفالته ۱۰ کیلومتری از شهر لایبید تا این مسیر نیز داخل منطقه قرار دارد.
پناهگاه حیات وحش موته با داشتن چشماندازها و زیستبومهای متنوع — از دشت و همواری تا رشتهکوه و شورهزار و تالاب — و همچنین ترکیب غنی از گونههای گیاهی و جانوری، یکی از ارزشمندترین مناطق حفاظتشده ایران است. این منطقه هم مأمن گونههای شاخص مانند آهو ایرانی است و هم بستری مناسب برای گونههای متنوعی از پستانداران، پرندگان، خزندگان و گیاهان دارویی.
نظر شما