به گزارش خبرگزاری ایمنا، در هفتههای اخیر، ورود نخستین قطار باری از مبدا روسیه به بندر خشک آپرین، بار دیگر نگاهها را به ظرفیتهای مغفولمانده کریدور بینالمللی شمال-جنوب دوخته است؛ مسیری که قرار است ایران را از بندرعباس تا روسیه و اروپا به شبکه بزرگ ترانزیتی اوراسیا متصل کند، این محموله که با عبور از قزاقستان و ترکمنستان و از طریق مرز اینچهبرون وارد کشور شد، بیش از ۶۰ کانتینر ۴۰ فوتی را حمل میکرد و از نظر کارشناسان، نشانهای عملی از امکان احیای نقش ایران در زنجیره حملونقل منطقهای پس از سالها رکود است.
این تحرک تازه در حالی رخ میدهد که زیرساختهای اتصال ریلی شمال به جنوب طی سالهای گذشته اگرچه پیشرفتهایی داشته اما بهدلیل تأخیرهای مزمن، از رسیدن به نقطه هدف بازمانده است. پروژه راهآهن رشت-آستارا که یکی از حلقههای تعیینکننده این کریدور و گلوگاه اتصال به روسیه و اروپا به شمار میرود، با وجود وعدههای متعدد همچنان بلاتکلیف است؛ وضعیتی که ناشی از ناهماهنگی میان دستگاهها، دشواری تأمین مالی و نبود مدیریت واحد در حوزه ترانزیت ارزیابی میشود.
اهمیت این گرهگشایی زمانی بیشتر میشود که اظهارات اخیر وزیر راه و شهرسازی را کنار تأکیدات رهبر معظم انقلاب قرار دهیم. فرزانه صادق اواخر آبان در حاشیه جلسه هیئت دولت اعلام کرد که رهبر انقلاب بر تسریع تکمیل کریدور شمال-جنوب و بهویژه راهآهن رشت-آستارا تأکید ویژه داشتهاند؛ مطالبهای که پیشتر نیز در دیدار با کارگزاران نظام مطرح شده بود، آنجا که معظمله کریدور شمال-جنوب را نمونهای از «فاصله طولانی میان تصمیم و اقدام» در پروژههای ملی معرفی کردند و هشدار دادند که این فاصله باید به یکدهم کاهش پیدا کند.
با وجود آنکه کریدور شمال-جنوب در اوایل دهه ۲۰۰۰ با مشارکت ایران، هند و روسیه بهعنوان جایگزینی کوتاهتر و ارزانتر نسبت به مسیر سنتی کانال سوئز طراحی شد و قرار بود زمان و هزینه حمل کالا را به ترتیب ۳۰ و ۴۰ درصد کاهش دهد، اما امروز بیش از دو دهه پس از امضای توافق اولیه این مسیر همچنان از مرحله تجاریسازی گسترده فاصله دارد. کارشناسان معتقدند که نبود فرماندهی واحد در حوزه ترانزیت، وعدههای تکراری درباره تکمیل زیرساختها و ضعف در دیپلماسی حملونقل موجب شده ایران نتواند از موقعیت ژئوپلیتیکی استثنایی خود بهرهبرداری کند.
اکنون در این مقطع حساس، تقویت مدیریت واحد و تشکیل «ستاد ملی ترانزیت» به مطالبه مشترک مجلس، فعالان اقتصادی و متخصصان حملونقل تبدیل شده است؛ مطالبهای که اگر با اراده سیاسی و تأمین مالی همراه شود، میتواند ایران را از یک مسیر حاشیهای به محور اصلی تجارت اوراسیا و جنوب آسیا بدل کند و نقش کشور را در نقشه جدید کریدورهای جهانی تثبیت کند.
تحرک تازه در دیپلماسی ترانزیت؛ کریدور راهبردی ایران یک گام به پیش
محمد مهدی کریمی قهی، کارشناس ترانزیت در گفتوگو با خبرنگار ایمنا اظهار کرد: با تکرار تأکید رهبر انقلاب بر تسریع در تکمیل کریدور شمال-جنوب، وزارت راه از افزایش تحرکات دیپلماتیک خبر میدهد، اما کارشناسان میگویند مسیر همچنان زیر سایه تأخیرهای ساختاری و وعدههای قبلی قرار دارد.
وی افزود: با گذشت چند ماه از تذکر صریح رهبر معظم انقلاب درباره لزوم تسریع در تکمیل کریدور بینالمللی شمال–جنوب، بار دیگر این پروژه راهبردی در مرکز توجه دولت قرار گرفته است، وزیر راه و شهرسازی در حاشیه نشست هیئت دولت، چهارشنبه بیستویکم آبان با اشاره به تأکید دوباره رهبری اظهار کرد که مجموعه وزارتخانههای مرتبط باید هماهنگتر و جدیتر برای تبدیل ایران به محور ترانزیت منطقه وارد عمل شوند.
کارشناس ترانزیت تصریح کرد: فرزانه صادق اعلام کرد که طی هفتههای گذشته نخستین محموله ریلی روسیه از مسیر قزاقستان و ترکمنستان وارد بندر خشک آپرین شده است؛ رویدادی که از نگاه او میتواند نقطه عطفی برای افزایش تردد کالا در این مسیر باشد و این قطار بیش از ۶۰ کانتینر ۴۰ فوتی را حمل میکرد و از مرز اینچهبرون وارد ایران شد؛ مسیری که در صورت پایدار شدن، میتواند بخشی از ترافیک ترانزیت بین روسیه و خلیج فارس را به ریل ایران منتقل کند.
کریمی با بیان اینکه ترانزیت یک زنجیره چندبخشی است، تأکید کرد: توسعه زیرساختها بدون نوسازی ناوگان و دیپلماسی فعال حملونقل نتیجهای نخواهد داشت.
وی بیان کرد: وزیر راه و شهرسازی بیان کرد که تمام ارکان و بازیگران باید همزمان پیش بروند؛ از تجهیز بندرها و مرزها گرفته تا مذاکره با کشورهای مسیر، اما کارشناسان معتقدند که مشکل اصلی کریدور شمال–جنوب در اعلام برنامهها نیست، بلکه در نبود مدیریت واحد و هماهنگ است. به گفته تحلیلگران این حوزه، حدود دو دهه از آغاز رسمی این کریدور میگذرد؛ مسیری که قرار بود با کاهش ۳۰ درصدی زمان حمل و کاهش ۴۰ درصدی هزینهها، رقیبی جدی برای مسیر کانال سوئز باشد، اما هنوز نتوانسته سهمی چشمگیر و قابل اتکا در بازار جهانی به دست آورد.
کارشناس ترانزیت با اشاره به چالشها و بیان راهکارها برای مقابله کردن با چالشهای موجود عنوان کرد: مهمترین مانع پیشروی این پروژه را تعدد مراکز تصمیمگیری است و به گفته وزیر راه و شهرسازی، بیش از ۲۰ نهاد در فرایند ترانزیت نقش دارند و همین تداخل وظایف، از سرعت عمل میکاهد و زمان عبور کالا را طولانی میکند و ستاد ملی ترانزیت در برنامه هفتم توسعه به همین دلیل گنجانده شده است.
کریمی ادامه داد: در شرایطی که کشورهای رقیب با سرعت در حال کاهش زمان توقف کالا و دیجیتالیکردن رویههای گمرکی هستند، ایران هنوز درگیر فرایندهای پیچیده اداری است و تأخیر طولانی در تکمیل راهآهن رشت–آستارا، ضعف در یکپارچگی عملیات بندری با شرکای اصلی همچون روسیه و هند، محدودیتهای ناوگانی و کندی تشریفات مرزی، دلایل اصلی برای تجاری نشدن کریدور شمال-جنوب از سال ۲۰۰۰ میلادی تاکنون است.
وی تاکید کرد: رهبر انقلاب اسفند سال گذشته در دیدار با مسئولان کشور، کریدور شمال-جنوب را نمونهای از تأخیر مزمن در تصمیمگیری و اجرا خوانده بودند و گفته بودند که فاصله میان (مرحله تصور تا اقدام) بیش از حد طولانی است.
کارشناس ترانزیت افزود: اکنون با افزایش فشارهای ژئوپلتیک در منطقه و رقابت کشورهای آسیای میانه برای جذب ترانزیت جهانی، سرعت بخشیدن به این پروژه برای ایران اهمیت دوچندان پیدا کرده است.
کریمی خاطرنشان کرد: کارشناسان معتقدند که گزارشهای تازه وزارت راه درباره فعال شدن دیپلماسی حملونقل و افزایش نشستها با کشورهای مسیر، هرچند مثبت است، اما برای تولید اثر ملموس نیازمند تعهد زمانی، تعیین مدیر واحد برای کریدورها و تکمیل بدون تعویق پروژههای نیمهکاره است. به باور آنان، آینده جایگاه ایران در ترانزیت جهانی بیش از هر چیز به اراده اجرایی و یکپارچگی مدیریتی بستگی دارد.
به گزارش ایمنا، برایند مجموع تحولات، اظهارنظرها و دادههای موجود نشان میدهد که کریدور شمال-جنوب در نقطهای حساس از تاریخ خود قرار گرفته است؛ نقطهای میان نشانههای امیدبخش پیشرفت و تداوم موانع قدیمی و ساختاری که ورود نخستین قطار باری روسیه به بندر خشک آپرین و فعالتر شدن دیپلماسی حملونقل، نشان میدهد زیرساختهای ایران در حال نزدیک شدن به نقش واقعی خود در شبکه ترانزیت منطقهای هستند، اما تأخیرهای طولانیمدت در پروژههایی همچون راهآهن رشت–آستارا، تعدد نهادهای تصمیمگیر، و ناکارآمدی فرایندهای اداری همچنان مانع از بهرهبرداری کامل از این ظرفیتها است.
تأکید صریح و چندباره رهبر انقلاب درباره تسریع در تکمیل کریدور، این پیام را بهروشنی منتقل میکند که ادامه روند فعلی بدون تحول مدیریتی و اجرایی قابل قبول نیست، اکنون دولت و وزارتخانههای مرتبط باید با ایجاد مدیریت واحد، تعیین برنامه زمانی مشخص و تکمیل پروژههای نیمهتمام، مسیر را برای رقابتپذیری ایران در برابر کشورهای منطقه هموار کنند.
آینده کریدور شمال-جنوب به یک عامل کلیدی بستگی دارد، اراده عملی برای عبور از شعار به اقدام و اگر هماهنگی بین دستگاهها شکل بگیرد و تعهد اجرایی واقعی به میدان بیاید، ایران میتواند جایگاه خود را بهعنوان حلقه اصلی ترانزیت اوراسیا-خلیج فارس تثبیت کند؛ در غیر این صورت، این فرصت راهبردی همچنان در سایه تأخیرهای ساختاری باقی خواهد ماند.
نظر شما