به گزارش خبرگزاری ایمنا، طرح «زوج و فرد» که در شهرهای بزرگ بهخصوص تهران اجرا شده، یک محدودیت ترافیکی است که بر اساس رقم آخر پلاک خودروها تردد در محدودههای حساس را کنترل میکند. هدفِ اصلی کاهش ترافیک و کم کردن آلودگی هوا است، اما اجرا و نتایج آن در عمل معایب و چالشهایی هم دارد. در این مطلب با توضیح ساده، تاریخچه، نحوه اجرا، معافیتها، جریمهها و اثرات کوتاه و بلندمدت آن آشنا میشوید تا بدانید چه زمانی و چرا باید به این طرح توجه کنید.
طرح زوج و فرد یعنی چه؟
طرح زوج و فرد (گاهی بهعنوان «طرح کنترل آلودگی هوا» یا «طرح کاهش آلودگی») روشی برای محدود کردن تردد خودروهای شخصی در محدودههای شهری بر پایه رقم آخر پلاک است: در روزهای زوج، خودروهایی اجازه ورود دارند که رقم آخر پلاکشان زوج باشد و در روزهای فرد، خودروهای با رقم آخر پلاک فرد. این تصمیم بهطور معمول توسط مراجع ترافیکی یا شوراهای اضطرار آلودگی هوا گرفته میشود.
چرا طرح زوج و فرد اجرا شد؟ (اهداف رسمی)
- کاهش آلودگی هوا: در روزهایی که شاخص کیفیت هوا (AQI) نامطلوب است، کاهش تعداد خودروها در نقاط پرتردد میتواند غلظت ذرات معلق و آلایندهها را پایین بیاورد.
- کاهش ترافیک و روانسازی عبورومرور: با کاهش تعداد خودروهای همزمان در شریانهای اصلی انتظار میرود زمان سفر کوتاهتر شود.
- ترغیب به استفاده از حملونقل عمومی و تدوین سیاست بلندمدت: این نوع سیاستها بهعنوان فشار کوتاهمدت برای انتقال درصدی از سفرها به وسایل نقلیه عمومی طراحی میشوند.
طرح زوج و فرد چه زمانی و چگونه وارد شد؟
ایده محدودیت بر اساس پلاک در بسیاری از شهرهای دنیا سابقه دارد، اما در تهران از اوایل دهه ۱۳۸۰ و بهصورت پیوسته با تغییرات تبدیل به یکی از ابزارهای مدیریت ترافیک شد. طرحهای مختلف و اصلاحشده (طرح ترافیک، محدوده طرح کاهش آلودگی و زوج و فرد) طی سالها به شکلهای گوناگون اجرا شدهاند.
نحوه اجرای طرح زوج و فرد / نمونهای که حالا مردم میبینند
محدوده و ساعت: در دورههای اخیر مصوبات شورای اضطرار آلودگی هوا تعیین کردهاند که طرح «از درب منزل» از صبح تا شب (مثلاً ۶:۳۰ تا ۲۰:۳۰) اجرا شود، یعنی کنترل تردد در کل ساعات اعلامشده با استفاده از دوربینها و گشتهای پلیس اعمال میشود. اما محدوده و زمان ممکن است با توجه به وضعیت هوا یا تصمیمات مقامات تغییر کند.
کنترل و ثبت تخلف: ترکیب دوربینهای ثبت تخلف، گشتهای راهور و سامانههای اطلاعاتی موجب شده است که جریمهها سریعتر اعمال شود.
چه خودروهایی از طرح زوج و فرد معافاند؟
بهطور معمول دستههایی از خودروها از این طرح معاف میشوند؛ از جمله وسایل نقلیه امدادی (آتشنشانی، اورژانس)، حملونقل عمومی، خودروهای دارای مجوز ویژه و در برخی موارد خودروهای هیبریدی یا دارای معاینه فنی معتبر (بسته به مصوبات محلی). اما فهرست دقیق معافیتها را همیشه از اطلاعیه رسمی پلیس یا شهرداری چک کنید، زیرا در هر دوره ممکن است تغییر کند.
جریمهها و پیامدهای قانونی
در مصوبات جدید (نمونههای اعلام شده در رسانهها) برای تردد غیرمجاز در زمان اجرای طرح، جریمه نقدی تعیین شده است و برخورد با خودروهای دودزا نیز تشدید میشود؛ در برخی گزارشها رقم جریمه تا ۲۰۰ هزار تومان ذکر شده است. همچنین خودروهای فاقد معاینه فنی معتبر ممکن است مجازاتهای بیشتری ببینند. باز هم تاکید میکنیم: برای رقم و نحوه اعمال دقیق جریمه به اطلاعیه رسمی راهور مراجعه کنید.
اثرگذاری: آیا طرح واقعاً آلایندگی را کاهش میدهد؟
پاسخ ساده نیست؛ مطالعات و گزارشها نشان میدهد نتایج متنوعی وجود دارد:
در کوتاهمدت و در محدوده اجرای طرح، کاهش ترافیک و به تبع آن کاهش آلایندههای محلی قابل مشاهده است؛ اما یک نقد مهم این است که حجم ترافیک گاهی به حلقههای بیرونی (رینگهای اطراف محدوده) منتقل میشود و در نتیجه آلودگی و ترافیک آنجا را افزایش میدهد؛ به این معنا که اثر کلی شهری ممکن است کمتر از انتظار باشد. این یکی از دلایلی است که کارشناسان از سیاستهای جامعتر (ترکیب معاینه فنی، ارتقای حملونقل عمومی، مالیات یا عوارض ترافیکی هوشمند) حمایت میکنند.
نقاط قوت و ضعف طرح زوج و فرد
نقاط قوت:
- اجرای سریع و قابل فهم برای عموم
- کاهش قابللمس ترافیک در محدوده اجرای طرح
- فشار کوتاهمدت به شهروندان برای استفاده از حملونقل عمومی
نقاط ضعف:
- انتقال ترافیک به محلههای اطراف
- تأثیر کمتر در کاهش آلودگی کلی شهر در صورت نبود سیاستهای مکمل
- سنگینی هزینه برای خانوادههایی که مجبورند برای تردد روزانه راهحلهای جایگزین پیدا کنند.
راهکارهای پیشنهادی برای بهتر شدن طرح
- همگامسازی با حملونقل عمومی: افزایش ظرفیت، ایستگاهها و ارزانتر کردن بلیت در روزهای اجرای طرح
- اجرای سیاستهای مالی هوشمند: مانند عوارض پویا (بهجای صرفاً زوج و فرد) که بر اساس تراکم و زمان تعیین میشود.
- کنترل کیفیت سوخت و معاینه فنی قویتر: کاهش خودروهای دودزا اثر مستقیم بر آلودگی دارد.
- اطلاعرسانی هدفمند و شفاف: اپلیکیشنها و پیامک برای آگاهسازی سریع شهروندان درباره ساعات و روزهای اجرا
چطور از اجرای طرح در روزهای مختلف مطلع شویم؟ (راهنمای عملی)
- کانال رسمی پلیس راهور و وبسایت شهرداری را دنبال کنید.
- از اپلیکیشنهای حملونقل و ترافیک محلی استفاده کنید که معمولاً اطلاعیهها را پوشش میدهند.
- اگر در محدوده زندگی یا کارتان سوالی دارید، از سامانه ۱۳۷ یا صفحه رسمی شهرداری منطقه سوالات را بپرسید.
طرح زوج و فرد ابزار ساده و شناختهشدهای برای کنترل ترافیک و کاهش آلودگی است، اما کاراییاش بستگی به چارچوب اجرا، سیاستهای مکمل و پشتیبانی از حملونقل عمومی دارد. اگر هر روز در محدودههای مرکزی شهر تردد میکنید، تقویم اجرای طرح و اطلاعیههای راهور را دنبال کنید تا از جریمه و دردسر جلوگیری کنید و در کنار آن، از گزینههای جایگزین مانند حملونقل عمومی و اشتراک خودرو استفاده کنید تا هم جیبتان و هم هوای شهر سالمتر بماند.
نظر شما