به گزارش سرویس ترجمه خبرگزاری ایمنا، مفهوم طراحی شهری در دهههای اخیر، از یک فرایند فنی و بالا به پایین، به بستری مشارکتی و خلاقانه برای تعامل میان شهروندان و سازمانهای شهری تبدیل شده است. شهرهای پیشرو در سراسر جهان دریافتهاند که مشارکت واقعی مردم در تصمیمگیریهای شهری، نهتنها به افزایش مشروعیت و اعتماد عمومی منجر میشود، بلکه کیفیت و پایداری پروژههای شهری را نیز بهطور چشمگیری ارتقا میدهد. این تحول، طراحی شهری را از یک فعالیت تخصصی صرف، به یک تجربه اجتماعی و دموکراتیک بدل کرده است.
بارسلونا و آمستردام از جمله موفقترین شهرهایی هستند که با بهرهگیری از ابزارهای نوآورانه و سازوکارهای مشارکتی، توانستهاند الگوهای جهانی از برنامهریزی شهری خلاقانه با مشارکت شهروندان ارائه دهند. از پلتفرمهای دیجیتال برای رأیگیری و پیشنهاددهی گرفته تا آزمایشگاههای دادهمحور و جلسات همطراحی محلهای، این شهرها نشان دادهاند که وقتی مردم بهعنوان همکاران واقعی در فرایند طراحی شهری مشارکت داده شوند، نتایج حاصل نهتنها زیباتر و کارآمدتر، بلکه انسانیتر و پایدارتر خواهند بود.
بارسلونا؛ از ابر بلوکها تا دسیدیم
بارسلونا با تلفیق نوآوری زیستمحیطی و دموکراسی دیجیتال، الگویی پیشرو در طراحی شهری مشارکتی ارائه کرده است. برنامه «ابر بلوکها» که بازطراحی بلوکهای شهری با تمرکز بر پیادهمحوری، کاهش ترافیک و افزایش فضای سبز را دنبال میکند، ابتدا از طریق جلسات مشورتی با شهروندان شکل گرفت و در ادامه، نظرات ساکنان درباره محدودیتهای ترافیکی، جانمایی نیمکتها و ایجاد پارکهای کوچک درونمحلهای در طراحی نهایی لحاظ شد.
خیابانها از نقش سنتی خود بهعنوان مسیر عبور خودروها فراتر رفتند و به فضاهایی اجتماعی برای تعامل، استراحت و فعالیتهای روزمره شهروندان تبدیل شدند. این بازتعریف عملکرد خیابان، رویکردی خلاقانه بود که با حذف تردد غیرضروری و جایگزینی آن با مسیرهای پیادهروی، نیمکتها، فضای سبز و امکانات عمومی، چهره محلهها را دگرگون کرد و حس تعلق به محیط را افزایش داد.
طراحی پروژه از انتخاب محل نصب نیمکتها و پارکهای کوچک گرفته تا تعیین محدودههای ترافیکی و مسیرهای دوچرخهسواری بهصورت انعطافپذیر و پاسخگو به نیازهای محلهای انجام شد و بهجای اعمال یک الگوی ثابت، هر ابر بلوک با مشارکت مستقیم ساکنان شکل گرفت. تصمیمگیریها بر پایه تلفیق دادههای محیطی همچون میزان آلودگی هوا و تراکم ترافیک با تجربه زیسته شهروندان انجام شد. این رویکرد ترکیبی، به خلق فضاهایی منجر شد که از نظر عملکردی و روانی، با نیازهای واقعی جامعه همخوانی داشتند. نتیجه این فرایند مشارکتی، کاهش ۴۰ درصدی ترافیک خودرو، بهبود محسوس کیفیت هوا و رضایت ۷۰ درصدی ساکنان در مناطق بازطراحیشده بود.
بارسلونا در کنار این تحول کالبدی، پلتفرم دیجیتال «دسیدیم (Decidim)» را راهاندازی کرد که یک سامانه متنباز است و به شهروندان امکان میدهد پیشنهادات خود را در زمینههای مختلف برنامهریزی و طرحی شهری مطرح کنند، با دیگر شهروندان و همچنان سازمانهای مسئول گفتوگو داشته باشند و درباره پروژههای شهری رأیگیری کنند. دسیدیم که در زبان کاتالان بهمعنای «ما تصمیم میگیریم» است، در سال ۲۰۱۷ توسط شهرداری بارسلونا راهاندازی شد و بهعنوان یک فریم وب، امکان ایجاد و مدیریت فرایندهای مشارکتی را برای سازمانهای مختلف از شهرداریها گرفته تا انجمنهای محلی و دانشگاهها فراهم میکند.
فرایندهای مشارکتی در دسیدیم بهصورت شفاف و قابلردیابی انجام میشود و تمام مراحل مشارکت در بستر دیجیتال ثبت و مستندسازی میشود، همچنین دسیدیم از رابطهای کاربری باز برای اتصال به سایر سامانههای شهری و تحلیل دادهها پشتیبانی میکند. یکی از ویژگیهای برجسته این پلتفرم، امکان ترکیب مشارکت حضوری و دیجیتال است. این قابلیت، بهویژه در پروژههایی همچون حملونقل سبز، توسعه فضای عمومی و سیاستگذاری فرهنگی، به افزایش دقت و مشروعیت تصمیمات کمک کرده است.
دسیدیم همچنین بهعنوان زیرساختی برای بودجهریزی مشارکتی عمل میکند. شهروندان میتوانند در تخصیص بودجههای شهری مشارکت داشته باشند، پروژههای اولویتدار را انتخاب و روند اجرای آنها را پیگیری کنند. این سازوکار، نهتنها شفافیت مالی را افزایش داده، بلکه حس مالکیت اجتماعی نسبت به پروژههای شهری را تقویت کرده است. از طریق دسیدیم، سیاستهایی در حوزه حملونقل سبز، مسکن مقرونبهصرفه و دسترسی فرهنگی با همکاری گروههای محلی تدوین شدهاند. این مدل دموکراسی دیجیتال، اعتماد عمومی را تقویت کرده و مشارکت فراگیر را به بخشی بنیادین از حکمرانی شهری تبدیل کرده است.
از منظر امنیت و پایداری، دسیدیم بر اساس اصول نرمافزار آزاد توسعه یافته است و کد منبع آن برای بررسی، بهبود و استفاده مجدد در دسترس عموم قرار دارد. این ویژگی موجب شده است شهرهای دیگر نیز بتوانند این پلتفرم را بومیسازی کنند و در فرایندهای مشارکتی خود بهکار گیرند. جامعه توسعهدهندگان فعال، بهصورت مستمر در حال افزودن قابلیتهای جدید و رفع اشکالات فنی هستند. در حال حاضر بارسلونا بهعنوان یکی از برترین شهرهای هوشمند مشارکتی در سطح جهانی شناخته میشود.
آمستردام؛ آزمایشگاه شهروندان هوشمند
آمستردام با تکیه بر مشارکت فعال شهروندان، مسیر متفاوتی را در طراحی شهری طی کرده است. «آزمایشگاه شهروندان هوشمند» یکی از پروژههای کلیدی در چهارچوب برنامه «شهر هوشمند آمستردام» است که توسط مؤسسه واگ فیوچرلب و با همکاری سازمانهای شهری راهاندازی شده است. واگ فیوچرلب یک مرکز نوآوری اجتماعی و فناوری در شهر آمستردام است که تمرکز اصلی آن بر توسعه ابزارهای دیجیتال باز، طراحی مشارکتی و توانمندسازی شهروندان در فرایندهای علمی و شهری است. این مؤسسه با تلفیق هنر، فناوری و جامعه، پروژههایی در حوزه شهر هوشمند، علم شهروندی، دموکراسی دیجیتال و آموزش دادهمحور اجرا میکند و تلاش دارد فناوری را در خدمت عدالت اجتماعی و پایداری قرار دهد.
هدف پروژه «آزمایشگاه شهروندان هوشمند»، توانمندسازی شهروندان برای مشارکت فعال در پایش محیطی، تحلیل دادهها و ارائه راهحلهای شهری از پایین به بالا است. این آزمایشگاه، بستری برای تلفیق علم شهروندی، طراحی مشارکتی و فناوریهای باز فراهم کرده است. شهروندان با استفاده از حسگرهای کمهزینه و متنباز، دادههایی درباره کیفیت هوا، آلودگی صوتی، دمای محیط و حتی کیفیت آب جمعآوری میکنند. دادهها از طریق پلتفرمهای اشتراکگذاری آنلاین منتشر میشوند و در جلسات مشترک با مسئولان شهری مورد تحلیل قرار میگیرند. این فرایند موجب شده است تصمیمگیریهای شهری، مبتنی بر دادههای واقعی و تجربه زیسته ساکنان باشد.
یکی از نوآوریهای مهم این آزمایشگاه، استفاده از فضاهای ساخت (Maker Spaces) و فبلبها برای توسعه ابزارهای سنجش محیطی است. فضاهای ساخت، محیطهایی خلاقانه و مشارکتی هستند که برای طراحی، ساخت، آزمایش و یادگیری فراهم شدهاند. این فضاها بهصورت عمومی یا نیمهعمومی در اختیار افراد علاقهمند به نوآوری، فناوری، هنر و مهندسی قرار میگیرند تا بتوانند ایدههای خود را با استفاده از ابزارهای متنوع به نمونههای واقعی تبدیل کنند.
در این فضاها، افراد با تخصصهای مختلف از دانشجویان و هنرمندان گرفته تا مهندسان و برنامهنویسان، کنار هم کار میکنند، تجربه میآموزند و پروژههای مشترک اجرا میکنند. این فضاها بیشتر در خدمت حل مسائل محلهای یا شهری همچون طراحی حسگرهای محیطی، ساخت مبلمان شهری و توسعه ابزارهای پایش سلامت قرار میگیرند. فضاهای ساخت در پروژه «آزمایشگاه شهروندان هوشمند» در آمستردام، به شهروندان امکان میدهند تا ابزارهای سنجش محیطی را خودشان طراحی و تولید کنند. این مشارکت نهتنها هزینهها را کاهش میدهد، بلکه موجب میشود راهحلها متناسب با نیازهای محلی باشند. این ابزارها نهتنها هزینه پایینی دارند، بلکه قابلیت شخصیسازی و توسعه توسط خود کاربران را نیز دارا هستند.
آزمایشگاه شهروندان هوشمند در کنار پایش محیطی، پروژههایی در حوزه انرژی نیز اجرا کرده است. برای مثال، سیستمهای انرژی تحت نظارت شهروندان طراحی شدهاند که مصرف برق ساختمانها را ثبت و تحلیل میکنند. این دادهها به بهینهسازی مصرف انرژی، کاهش هزینهها و افزایش آگاهی عمومی درباره پایداری کمک کردهاند، همچنین طرحهایی برای حملونقل اشتراکی و طراحی مناطق مبتنی بر اقتصاد چرخشی نیز از دل جلسات مشارکتی بیرون آمدهاند.
فرایند مشارکت در این آزمایشگاه، بهصورت باز و فراگیر طراحی شده است. جلسات عمومی، کارگاههای آموزشی و پلتفرمهای دیجیتال، امکان مشارکت گروههای مختلف از دانشآموزان نوجوان گرفته تا سالمندان را فراهم کردهاند. آزمایشگاه شهروندان هوشمند آمستردام، نمونهای موفق از تلفیق خلاقانه فناوری، مشارکت مردمی و طراحی شهری است. این پروژه نشان داده که شهروندان، اگر ابزار و بستر مناسب در اختیار داشته باشند، میتوانند بهعنوان تولیدکنندگان دانش و راهحل، در خلق شهرهای پایدار و هوشمند نقشآفرینی کنند.
بازآفرینی منطقه بویکسلوترهام؛ طراحی انعطافپذیر با هدایت شهروندان
منطقه «بویکسلوترهام» در شمال آمستردام، که پیشتر یک بندر صنعتی متروکه بود، در دهه اخیر به یکی از نمونههای برجسته بازآفرینی شهری تبدیل شده است. پروژه «سیتیپلات بویکسلوترهام» با هدف تبدیل این منطقه به یک ناحیه چندمنظوره، پایدار و انرژیخنثی اجرا شد. برخلاف مدلهای سنتی برنامهریزی بالا به پایین، این پروژه بر اساس تفکر انعطافپذیر و مشارکت مستقیم ساکنان شکل گرفت.
در این پروژه، بهجای تدوین یک طرح جامع سختگیرانه، چهارچوبی باز و قابلتطبیق طراحی شد که امکان تغییرات تدریجی و پاسخگویی به نیازهای متغیر جامعه را فراهم میکرد. این انعطافپذیری موجب شد که پروژه بتواند بهصورت پویا به تغییرات اجتماعی، اقتصادی و زیستمحیطی پاسخ دهد و در عین حال، مشارکت شهروندان را در هر مرحله حفظ کند. شهروندان در جلسات طراحی محلهای، درباره نحوه استفاده از زمین، نوع کاربریها، طراحی فضاهای عمومی و حتی مصالح ساختمانی نظر دادند. نتیجه این مشارکت، خلق یک منطقه با ۵۵۰ واحد مسکونی، ۴۰۰۰ متر مربع فضای کاری، مراکز خدماتی و فضاهای عمومی باز بود که با اصول اقتصاد چرخشی و پایداری طراحی شدهاند.
ساختمانها بهگونهای طراحی شدهاند که امکان تهویه طبیعی، نورگیری مناسب و اتصال پیادهمحور فراهم باشد. استفاده از مصالح بومی، قابلبازیافت و کمکربن، به کاهش اثرات زیستمحیطی پروژه کمک کرده و در پایان عمر مفید ساختمانها، اجزای آنها قابل جداسازی و بازیافت است، همچنین سیستمهای انرژی خورشیدی و بازیافت آب خاکستری، منطقه را بهسمت خودکفایی انرژی و کاهش مصرف منابع سوق دادهاند.
طراحی فضاهای عمومی باز، مسیرهای پیادهروی متصل، و فضاهای سبز درونمحلهای، به ارتقای کیفیت زندگی، افزایش تعامل اجتماعی، و کاهش وابستگی به خودرو انجامیده است. بویکسلوترهام امروز نهتنها یک محله مسکونی مدرن، بلکه یک نمونه زنده از شهرسازی مشارکتی، پایدار و آیندهنگر است و بهعنوان یک نمونه جهانی از توسعه شهری دایرهای شناخته میشود. در این منطقه، بهجای طراحی یک شهر پایدار، شرایطی فراهم شده است تا شهر بهصورت پایدار رشد کند. این تفاوت ظریف اما مهم، به شهر اجازه میدهد تا در برابر تغییرات اجتماعی، اقتصادی و زیستمحیطی انعطافپذیر باقی بماند.
نظر شما