به گزارش خبرگزاری ایمنا از لرستان، در قلب زاگرس جایی که کوهها با تاریخ نفس میکشند، سرزمین لرستان همچون گنجینهای زنده از تمدن، فرهنگ و اصالت ایرانی، هزاران سال است که مامن انسان و آیینهای از زندگی نخستین بشریت در فلات ایران بوده است، غارها و تپههای باستانی لرستان از هزارههای پیش از میلاد تاکنون نشانههایی از حضور پیوسته انسان را در خود جای دادهاند؛ از ابزارهای سنگی و سفالهای ابتدایی گرفته تا آثار فلزکاری منحصربهفردی که امروز در موزههای جهان میدرخشند.
قوم لر، وارث این تمدن کهن در گذر سدهها با وجود تحولات سیاسی و فرهنگی گسترده، توانسته است اصالت خود را حفظ کند و سبک زندگی، زبان، موسیقی و پوشاک خویش را به عنوان سرمایهای هویتی از نسلی به نسل دیگر منتقل کند، پوشاک محلی زنان و مردان لر از بارزترین جلوههای این فرهنگ پایدار است، پوششی که نهتنها نقش حفاظتی دارد بلکه زبان رنگ، نقش و آئین و روایتی از پیوند انسان با طبیعت زاگرس است.
لباس زنان لر؛ تلفیقی از ظرافت، رنگ و هویت
پوشاک زنان لر از زیباترین و چشمگیرترین لباسهای بومی ایران است، در میان آنها، گلونی جایگاهی ویژه دارد؛ روسری ابریشمی و رنگارنگ با نقوش سنتی که نماد زنانگی، اصالت و آزادگی زن لر است.
زنان لر علاوه بر گلونی از تره روسری روزمره، کتهای مخملی و حاشیهدار و دامنهای پرچین استفاده میکنند، این دامنها که با طرحهای گلدار و پارچههای سبک دوخته میشوند، جلیقههای مخملی و پیراهنهای بلند (جومه) نیز از دیگر اجزای این پوشاک هستند که ترکیب رنگهای تند و طبیعیشان، بازتابی از رنگارنگی گلها و چشماندازهای زاگرس است.
در گذشته، نوع پارچه، رنگ و تزئینات لباس زنان نشانهای از موقعیت اجتماعی و حتی منطقه سکونت آنان بود، مهارت در دوخت و طراحی لباس نیز میراثی زنانه بود که مادران به دختران میآموختند تا هنر دست و فرهنگ بومی در خانواده زنده بماند.
پوشاک مردان لر؛ نماد استقامت و سادگی کوهستان
لباس مردان لر نیز ریشه در اقلیم و آئین دارد؛ پوششی که با شرایط سخت کوهستان سازگار است و در عین سادگی، جلوهای باشکوه دارد، چوقا یا چوغا، بالاپوش پشمی سفید با خطوط مشکی، یکی از شناختهشدهترین نمادهای مردان لر است، این لباس که با دستان زنان بافته میشود، در مراسم آئینی، عروسی و سوگواری نیز حضور دارد و معنایی فراتر از پوشش دارد، نمادی از عزت، وقار و هویت.
مردان لر شال و ستره از دیگر پوششهای مردان لر است، همچنین از کلاه نمدی، شال سفید بلند، شلوار گشاد سنتی و گیوه استفاده میکنند، هرکدام از این اجزا کاربردی فراتر از ظاهر دارند، مثلاً شال سفید علاوه بر نقش تزئینی در گذشته ابزار کار و حتی نماد غیرت و جوانمردی مرد لر بهشمار میرفته است.
در مهر ۱۴۰۳، شورای ملی ثبت میراث فرهنگی ناملموس کشور در اقدامی ارزشمند، پوشش محلی زنان و مردان قوم لر را بهعنوان میراث مشترک فرهنگی استانهای لرستان، ایلام، کهگیلویه و بویراحمد و چهارمحال و بختیاری در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رساند.
این ثبت ملی، تنها به معنای حفاظت از یک لباس نیست، بلکه پیامی درباره ضرورت حفظ ریشهها در برابر تغییرات سریع دنیای مدرن است.
ثبت پوشش لُری، گامی مهم در حفظ هویت فرهنگی و تقویت گردشگری است
فرزانه عادلی، کارشناس میراث فرهنگی و صنایعدستی به خبرنگار ایمنا میگوید: ثبت پوشش محلی لُری در فهرست میراث ناملموس ملی، فرایندی چندمرحلهای است، از آنجا که فرهنگها در شهرهای مختلف با یکدیگر اشتراکاتی دارند، گاه مرزهای فرهنگی در هم تنیده میشود، به عنوان مثال، فرهنگ مردم لرستان با استانهای همجوار همچون کرمانشاه، ایلام، کهگیلویه و بویراحمد و چهارمحال و بختیاری شباهتهایی دارد.
وی میافزاید: معمولاً در ثبت ملی یک عنصر فرهنگی، شهری که بیشترین میزان استفاده از آن را در زندگی روزمره دارد، پیشقدم و به عنوان محور ثبت معرفی میشود، سایر استانها نیز در قالب زیرمجموعههای آن شهر یا استان در پرونده ثبت قرار میگیرند، به این معنا که ذکر نام یک شهر به عنوان صاحب ثبت، نافی حضور یا نقش سایر مناطق نیست.
عادلی در ادامه درباره چوقا بافی میگوید: در زمینه چوقا بافی، مناطق الیگودرز و بازو با یکدیگر در رقابت هستند و کارشناسان با بررسی شاخصهایی همچون تعداد کارگاهها، میزان تولید و جمعیت فعالان در این حوزه در نهایت تشخیص میدهند که ثبت به نام لرستان انجام شود یا شهرکرد؛ شهری که در رقابت حضور دارد نیز در پرونده به عنوان زیرمجموعه ثبت خواهد شد.
وی درباره ویژگیهای پوشش محلی زنان و مردان لرستان توضیح میدهد: پوشش مردم این منطقه در کلیات بسیار مشابه است، اما در جزئیات تفاوتهایی دیده میشود، به عنوان نمونه در نحوه بستن سربند زنان، تفاوتهایی میان مناطق کوهدشت، الشتر و خرمآباد وجود دارد؛ در کوهدشت و الشتر، سربندها معمولاً بزرگتر و حجیمتر هستند، در حالی که در خرمآباد، اندازه آنها کوچکتر است، این تفاوتها بیشتر در جزئیات دیده میشود تا در کلیات.
عادلی ادامه میدهد: در مجموع سبک پوشش در لرستان، کرمانشاه و ایلام شباهت زیادی دارد، برای مثال، نوع سربند زنان و زیورآلات به کار رفته در لباسها اغلب یکسان است، هرچند در گذشته از سکههای واقعی استفاده میشد، اما امروز سکههای تزئینی جایگزین شدهاند.
کارشناس صنایعدستی درباره نمادهای بهکاررفته در پوشاک لری میافزاید: بحث نمادشناسی در لباسهای محلی موضوعی گسترده و تخصصی است، دوختها، کوکها و نقش و نگارهای لباسها میتوانند حامل پیامها و نشانههایی از طبیعت، کوه، افسانههای بومی یا باورهای مردم باشند، برای شناسایی ریشه هر طرح و نقش، نیاز به مطالعات مردمنگاری و گفتوگو با کهنسالان و آگاهان محلی وجود دارد.
وی اضافه میکند: بررسی دقیق نمادها، مستلزم پژوهشهای عمیق در حوزههای مردمشناسی و اسطورهشناسی است.
عادلی درباره تفاوت پوشاک اقوام مختلف میگوید: تفاوت اصلی در دوختها و متراژ پارچههاست، برای نمونه، زنان قشقایی از پارچه بیشتری در لباسهای خود استفاده میکنند و همین امر باعث میشود دامنها حجیمتر و پُرچینتر باشند، در مقابل، لباس زنان لرستان سادهتر و با دوختهای راسته طراحی میشود، به طوری که فرم کمر چندان مشخص نیست، تنها در پوشاکی مانند کُلَنجَه یا سِرداری، کمی حالت کمر به چشم میخورد.
وی با اشاره به اهمیت ثبت ملی پوشش لری میافزاید: ثبت ملی در واقع اقدامی برای حفظ و انتقال میراث فرهنگی به نسلهای آینده است، همانطور که بسیاری از سنتها و صنایعدستی از گذشته به ما رسیده و مایه افتخار و هویت فرهنگی ما شدهاند، ثبت پوشاک محلی نیز موجب حفظ اصالت و تقویت هویت قومی مردم لرستان خواهد شد.
وی ادامه میدهد: اصالت فرهنگی، به انسانها هویت میبخشد، زمانی که جوانان احساس کنند ریشه و سبک خاصی دارند که از نسلهای پیش به ارث رسیده است، حس غرور و تعلق بیشتری به جامعه پیدا میکنند، در عصر جهانیشدن که فرهنگها به سمت یکدست شدن پیش میروند، حفظ و بازآفرینی این اصالتها میتواند ارزشمند و الهامبخش باشد.
عادلی درباره احیای طرحهای قدیمی در طراحی لباس میگوید: طراحان پوشاک باید برای حفظ اصالت، از نقشونگارها و دوختهای سنتی الهام بگیرند و در قالبی نو بازآفرینی کنند، این کار میتواند ضمن حفظ هویت بومی، جذابیت بصری برای گردشگران ایجاد کند.
وی میافزاید: گردشگران همواره به دنبال تجربه چیزهایی متفاوت از محیط زندگی خود هستند، ثبت پوشش محلی به عنوان یک میراث ملی، سبب میشود این لباسها به نماد فرهنگی منطقه تبدیل شوند و گردشگران با علاقه آنها را خریداری کرده و به عنوان یادگار با خود ببرند. این تنوع فرهنگی، عامل مهمی در جذب گردشگر است.
کارشناس صنایعدستی در ادامه با اشاره به اهمیت ثبت جهانی دره خرمآباد میگوید: وقتی منطقهای همچون خرمآباد به عنوان یکی از سکونتگاههای کهن معرفی میشود، پوشاک مردم آن نیز به عنوان نمادی از تاریخ و هویت منطقه مورد توجه قرار میگیرد، میان پوشش، سبک زندگی و تاریخ فرهنگی مردم یک پیوند عمیق وجود دارد که ثبت ملی میتواند آن را تقویت کند.
وی میافزاید: اکنون که رشته طراحی دوخت در بسیاری از دانشکدههای فنی فعال است، ضروری است دانشجویان این رشته با الهام از طرحها و سبکهای سنتی، لباسهایی طراحی کنند که ضمن حفظ اصالت بومی، با ذائقه جوانان امروزی نیز همخوانی داشته باشد. برگزاری جشنوارهها و مسابقات طراحی لباس با محوریت پوشاک سنتی میتواند زمینهای برای پیوند میان گذشته و آینده فراهم کند و راهی برای تداوم فرهنگ پوشش لری باشد.
به گزارش ایمنا، لباس لری بیش از آنکه پوششی برای تن باشد، لباسی برای روح است، پیوندی میان گذشته و حال، میان زن و زمین، و میان فرهنگ و طبیعت و ثبت ملی پوشاک قوم لر نهتنها به معنای پاسداشت تاریخ است، بلکه گامی برای آینده است؛ آیندهای که در آن، جوانان لر میتوانند با افتخار لباس نیاکان خود را بپوشند و در عین مدرن بودن به ریشههای خویش وفادار بمانند.
این میراث زنده، همچنان بر قامت زاگرس میدرخشد، یادگاری از انسانهایی که هزاران سال در دل کوه زیستهاند، اما هرگز از هویت خود جدا نشدهاند.
نظر شما