موشک تاماهاک چیست؟ مشخصات تاماهاوک (Tomahawk) و درخواست زلنسکی از آمریکا

به گزارش خبرگزاری ایمنا، در حالی‌که نبرد میان روسیه و اوکراین وارد مرحله‌ای فرسایشی شده است، «ولودیمیر زلنسکی» رئیس‌جمهور اوکراین بار دیگر خواستار تجهیز ارتش کشورش به موشک‌های تاماهاک (Tomahawk) شده است؛ سلاحی استراتژیک که نخستین‌بار در جنگ خلیج فارس در سال ۱۹۹۱ به‌کار گرفته شد و اکنون در مرکز مناقشه‌ای سیاسی میان واشنگتن، کی‌یف و مسکو قرار گرفته است. موشک‌هایی که برد بالا، دقت هدف‌گیری و توان تخریب سنگین آنها می‌تواند معادلات جنگ را دگرگون کند، اما در عین حال نگرانی‌هایی را در واشنگتن و مسکو به وجود آورده است. این درخواست در حالی مطرح می‌شود که دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا، قرار است امروز در کاخ سفید برای چهارمین‌بار طی ماه‌های اخیر با زلنسکی دیدار کند.

موشک تاماهاک چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟

موشک‌های تاماهاک نوعی موشک کروز دوربرد با هدایت دقیق هستند که برای حمله به اهداف زمینی از فاصله‌ای بسیار زیاد طراحی شده‌اند. این موشک‌ها معمولاً از کشتی‌ها و زیردریایی‌های آمریکایی پرتاب می‌شوند و توانایی پرواز در ارتفاع پایین و عبور از موانع راداری را دارند.

دوربردترین نوع این موشک‌ها که در سال ۱۹۸۳ وارد خدمت شد، بردی تا حدود ۲۵۰۰ کیلومتر دارد و می‌تواند کلاهک هسته‌ای حمل کند. نسخه‌های متعارف‌تر تاماهاک نیز دارای بردی تا ۱۶۰۰ کیلومتر هستند و با سرعتی در حدود ۸۰۰ کیلومتر در ساعت حرکت می‌کنند.

هر موشک حدود ۱۵۰۰ کیلوگرم وزن دارد و قیمت آن نزدیک به ۱.۳ میلیون دلار برآورد می‌شود. این موشک‌ها به سامانه‌های پیشرفته هدایت ماهواره‌ای GPS و ناوبری داخلی INS مجهز هستند که دقت برخورد آنها را تا شعاع چند متری تضمین می‌کند.

بیشتر بخوانید

تاریخچه و سیر توسعه موشک تاماهاک

پروژه تاماهاوک از دهه ۱۹۷۰ آغاز شد و به عنوان یک موشک کروز با هدف حمله به اهداف زمینی از برد دور طراحی شد.

در ابتدا وظیفه آن تأمین پیوند میان حمله موشکی نقطه‌ای و بمب‌افکن‌ها بود، به این معنا که بتوان هدفی در عمق خاک دشمن را با دقت زیاد مورد اصابت قرار داد.

نخستین استفاده عملی تاماهاوک در جنگ خلیج‌فارس (۱۹۹۱) بود که توانست اثر بازدارندگی و کارایی خود را نشان دهد. با گذشت زمان، نسخه‌های مختلفی از این موشک توسعه داده شد که هر کدام با بهبود سامانه هدایت، دقت، قابلیت تغییر هدف در پرواز و افزایش عمر خدمت عمل می‌کرد.

در سال‌های اخیر، آمریکا وارد فاز ارتقا به نسخه Block V شده است که ویژگی‌های جدیدی مانند هدف دریایی (ضد شناور) و بهبود سامانه‌های ناوبری دارد.

انواع موشک تاماهاک

تاماهاوک دارای چند نسخه و شاخه توسعه‌ای است. بعضی از نسخه‌های مهم‌تر در جدول زیر آمده است:

نسخه	نام و کد	ویژگی	وضعیت / ‏‬کاربرد
Block I / II	TLAM-A / TLAM-B (نسخه هسته‌ای)	نسخه‌ای با قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای	کاربری محدود و قدیمی‌، عملیات عادی کمتر از این نسخه استفاده می‌شود.
Block III	TLAM-C (کلاسیک) / TLAM-D (توزیع بمب‌های کوچک)	نسخه‌ای با هدایت بهتر، تجهیز به GPS، بهبود مصرف سوخت و قابلیت پرواز پایین	تبدیل بسیاری از نسخه‌ها به امکانات نسخه بالاتر
Block IV	TLAM-E یا Tactical Tomahawk	قابلیت هدایت مجدد در مسیر، داده‌لینک دوطرفه، قابلیت آنکه موشک در منطقه هدف «لوتر» شود یا بماند.	نسخه اصلی و جاری در تولید
Block V	(شامل Va، Vb)	ارتقای ناوبری و سامانه‌های ارتباطی، قابلیت هدف دریایی (Va) و جنگ‌افزار ترکیبی یا قابل برنامه‌ریزی (Vb)	پروژه تمدید و مدرن‌سازی نسخه‌های Block IV به V

جزئیات بیشتر در نسخه‌های اخیر:

• نسخه Block V قرار است ویژگی‌هایی مثل Maritime Strike Tomahawk (MST) یا زیرشاخه Va را داشته باشد که در آن بتوان به هدف‌های دریایی متحرک حمله کرد.
• نسخه Block Vb شامل جنگ‌افزار چندتأثیری (Joint Multi-Effects Warhead System) است که برای مقابله با اهداف ویژه‌تر طراحی شده است.
• نسخه‌های قدیمی‌تر (Block I/II) گاه قابلیت هسته‌ای داشتند، اما امروزه در خدمت عادی کمتر دیده می‌شوند و بیشتر به نسخه‌های استاندارد تبدیل یا بازنشسته شده‌اند.

مشخصات فنی و طراحی تاماهاوک

ابعاد و وزن

• طول بدنه (بدون بوستر): حدود ۵٫۵۶ متر (۱۸ فوت و ۳ اینچ)
• طول کل (با بوستر اولیه): تا ~۶٫۲۵ متر (۲۰ فوت و ۶ اینچ)
• قطر: حدود ۵۱٫۸ سانتی‌متر (۲۰٫۴ اینچ)
• دهانه بال‌ها (بالک‌ها): ~۲٫۶۷ متر
• وزن: بدون بوستر: ~۱٬۳۱۵ کیلوگرم (۱٬۳۱۵ kg) /‏‬ با بوستر: متغیر، تا ~۱٬۶۰۰ کیلوگرم یا بیشتر (بسته به نسخه و افزونه‌ها)

موتور و سیستم پیش‌رانش

در فاز اولیه شلیک، تاماهاوک معمولاً از یک بوستر سوخت جامد برای تأمین سرعت اولیه استفاده می‌کند؛ بوسترها مانند ARC Mk 106 یا در نسخه‌های جدیدتر ARC Mk 135 به کار می‌روند.

پس از دور شدن از موشک و رسیدن به سرعت لازم، موتور توربوفن اصلی وارد عمل می‌شود. در نسخه‌های اولیه از موتور Williams F107 استفاده شده است؛ در نسخه‌های جدیدتر مانند Block IV، نسخه‌های ارتقا یافته مانند F415 نیز به کار می‌روند.

طراحی مدولار موتور و کنترل توان آن امکان تنظیم مصرف سوخت و بهینه‌سازی طی مسیر را فراهم می‌کند.

سرعت، ارتفاع پرواز و نمای پرواز

• سرعت: زیرصوت (subsonic) و معمولاً در حدود ۸۸۰ کیلومتر در ساعت (~۵۵۰ مایل بر ساعت)
• ارتفاع پرواز: پایین (low altitude)، اغلب در چند ده متری از سطح زمین، برای کاهش دید راداری و اجتناب از سامانه‌های دفاعی هوایی.
• قابلیت «Loiter» یا پرواز منطقه‌ای: نسخه‌های پیشرفته مانند Block IV قادرند در منطقه هدف به مدت معینی بمانند و به فرمان مجدد متصل شوند تا هدف مناسب انتخاب شود.

برد و بُرد مؤثر

• نسخه Block IV معمولاً برد ~۹۰۰ مایل دریایی (~۱،۶۰۰ کیلومتر) گزارش شده است.
• در برخی منابع، برد کل در نمونه‌های ارتقا یافته یا نسخه‌های جدیدتر بیش از ۲,۴۰۰ کیلومتر ذکر شده است. Britannica مثلاً اشاره به برد ~۲,۴۰۰ کیلومتر دارد.
• در متن رسمی Raytheon آمده است که تاماهاوک قادر است اهداف را از فاصله «۱,۰۰۰ مایل» (~۱,۶۰۰ کیلومتر) هدف بگیرد حتی در فضای هوایی به شدت محافظت‌شده.
• نکته مهم: برخی منابع نیز بردهای فوق‌العاده بزرگ (بیش از ۲,۵۰۰ کیلومتر) را ذکر کرده‌اند، اما این داده‌ها در اکثر منابع معتبر نظامی به عنوان محدود یا احتمالی تلقی می‌شوند.

سیستم هدایت و کنترل

تاماهوک از یک سیستم هدایت ترکیبی بهره می‌برد:

1. ناوبری اینرسی (INS) — سیستم اولیه برای کنترل موقعیت و جهت‌گیری بدون نیاز به سیگنال بیرونی
2. TERCOM (Terrain Contour Matching) — مطابقت ارتفاع و شکل زمین با نقشه ذخیره‌شده برای اصلاح مسیر.
3. GPS / ماهواره‌ای — تأمین موقعیت دقیق و اصلاح خطاها در مسیر. نسخه‌های جدیدتر بسیار به GPS وابسته‌اند.
4. DMAC / DSMAC (Digital Scene Matching Area Correlator) — سیستم تطبیقی تصویرنگاری که هنگام نزدیک شدن به هدف تصویر منطقه زیرین را با پایگاه داده تطبیق می‌دهد.
5. داده‌لینک دوطرفه (Two-Way Satellite Link) — برای نسخه‌های جدید امکان تغییر هدف هنگام پرواز و تبادل داده‌های وضعیت و تصویر میدان نبرد.
6. تصویر دوربین (Electro-optical / Camera) — برخی نسخه‌ها دارای دوربین روی موشک هستند که پیش از برخورد تصویر منطقهٔ هدف را به فرماندهان بازمی‌گرداند تا تصمیم نهایی گرفته شود.

این ترکیب چندلایه هدایت باعث می‌شود موشک در شرایط مختلف و محیط‌های پیچیده بتواند مسیر خود را اصلاح کند و دقت بالایی داشته باشد.

سرجنگی (Warhead)

• وزن سرجنگی: معمولاً ~۱,۰۰۰ پوند (~۴۵۰ کیلوگرم) برای نسخه‌های معمولی.
• نوع: سرجنگی یکپارچه (Unitary) انفجاری یا گاهی نسخه‌ای با بمب‌های کوچک (submunitions) در نسخه TLAM-D
• در نسخه‌های جدید (Vb) احتمال استفاده از جنگ‌افزارهای چندتأثیری برای پوشش طیف وسیع‌تری از اهداف مطرح شده است.
• در نسخه‌های هسته‌ای قدیمی، از کلاهک هسته‌ای W-80 نیز استفاده شده است.

سکوی پرتاب و روش شلیک

تاماهوک به‌طور عمده از پلتفرم‌های دریایی و زیرسطحی پرتاب می‌شود:

• ناوهای سطحی (سطح دریا): از ستون‌های عمودی VLS (Vertical Launch System) مانند سامانه Mk-41 یا سیستم‌های مشابه استفاده می‌شود.
• زیردریایی‌ها: معمولاً از کپسول پرتاب عمودی یا لوله اژدر (پس از تبدیل) شلیک می‌شوند.
• در برخی منابع، نسخه‌هایی برای پرتاب زمینی یا کپسولی نیز مطرح شده‌اند، اما کاربردهای عملی آن‌ها محدود است.
• شلیک با بوستر اولیه، جدا شدن بوستر و ورود به فاز کروز با موتور توربوفن و آغاز مسیر با سامانه‌های هدایت فعال.

مزیت اصلی این روش‌ها، توان پنهان‌کاری و شلیک از دریای دور است؛ دشمن ممکن است نتواند منبع شلیک را به‌راحتی شناسایی کند.

کاربری‌های عملیاتی و تاکتیکی

تاماهوک در صحنه‌های مختلف نظامی به‌کار رفته است:

• حملات نقطه‌ای به پایگاه‌ها، مراکز فرماندهی، تأسیسات حیاتی و مراکز دفاع هوایی.
• مزیت: دقت بالا و امکان هدایت مجدد می‌تواند تلفات غیرنظامیان و خسارت‌های جانبی را کاهش دهد.
• در جریان جنگ خلیج فارس، لیبی، سوریه و دیگر نقاط جهان، تاماهاوک به‌عنوان یک ابزار بازدارنده یا ضربت‌زننده استفاده شده است.
• از آنجایی که موشک می‌تواند به منطقه هدف برسد و قبل از برخورد اطلاعات تصویری ارسال کند، فرماندهان قادر به تأیید هدف نهایی یا انتقال آن به هدف دیگر هستند.
• نسخه‌های جدیدتر (Block V) با ویژگی حمله به اهداف دریایی (ضد شناور) امکان استفاده چندمنظوره را فراهم می‌آورند.

البته باید توجه داشت که استفاده از این موشک‌ها دارای ملاحظات سیاسی، حقوقی و ریسک راهبردی است؛ زیرا کشوری که این موشک را به کار ببرد، باید بتواند مسئولیت بین‌المللی آن را تقبل کند.

نقاط قوت، ضعف و چالش‌ها

نقاط قوت:

• دقت بالا در هدف‌گیری
• قابلیت تغییر مسیر و هدف حین پرواز
• پرواز در ارتفاع پایین (پنهان‌کاری راداری)
• انعطاف در استفاده از سکوی پرتاب (ناو، زیر دریایی)
• توسعه مداوم و ارتقا به نسخه‌های جدید با ویژگی‌های پیشرفته

نقاط ضعف و چالش‌ها:

• سرعت زیرصوت، در مقابل موشک‌های مافوق صوت ممکن است آسیب‌پذیرتر باشد.
• وابستگی نسبی به GPS و سیگنال ماهواره‌ای؛ اگر اختلال یا جِمینگ (jam) شود، کارایی کاهش می‌یابد.
• هزینه بالا (هر موشک هزینه قابل توجهی دارد.)
• نیاز به پشتیبانی سامانه‌های کنترل، داده‌لینک و برنامه‌ریزی پیچیده
• محدودیت تعداد موشک‌ها و بارگذاری ناوگان پرتاب‌کننده در زمان جنگ

جدول کامل مشخصات فنی

شاخص	مقدار / ‏‬ توضیح
طول بدون بوستر	≈ ۵٫۵۶ متر
طول با بوستر	≈ ۶٫۲۵ متر
قطر	≈ ۵۱٫۸ سانتی‌متر
دهانه بال‌ها	≈ ۲٫۶۷ متر
وزن بدون بوستر	~۱٬۳۱۵ کیلوگرم
وزن با بوستر / نسخه سنگین‌تر	تا ~۱٬۶۰۰ کیلوگرم یا بیشتر
موتور	توربوفن (Williams F107 در نسخه‌های قدیمی یا نسخه‌های ارتقایافته‌تر در نسخه‌های جدید)
بوستر اولیه	سوخت جامد (ARC Mk 106 یا Mk 135)
سرعت	~۸۸۰ کیلومتر بر ساعت (زیرصوت)
ارتفاع پرواز	پایین (چند ده متر)
برد مؤثر	~۱,۶۰۰ کیلومتر (برای نسخه Block IV)
نوع سرجنگی	واحده انفجاری، گاهی بمب‌های کوچک (نسخه D)
وزن سرجنگی	~۱,۰۰۰ پوند (~۴۵۰ کیلوگرم)
سامانه هدایت	INS + TERCOM + GPS + DSMAC + داده‌لینک دوطرفه + دوربین
قابلیت تغییر هدف در پرواز	در نسخه‌های Block IV به بعد
پلتفرم پرتاب	ناو (VLS)، زیردریایی (کپسول یا لوله اژدر)

چرا اوکراین خواستار دریافت موشک‌های تاماهاک است؟

کارشناسان نظامی می‌گویند اوکراین با در اختیار داشتن موشک‌های تاماهاک، می‌تواند اهداف حیاتی در عمق خاک روسیه را هدف قرار دهد؛ از جمله پایگاه‌های هوایی، مراکز فرماندهی، تأسیسات سوخت و مراکز لجستیکی.

به گفته مؤسسه مطالعات جنگ (ISW)، بیش از صدها هدف استراتژیک روسیه در شعاع برد تاماهاک قرار دارد. زلنسکی معتقد است که در اختیار داشتن چنین سلاحی، پوتین را وادار به پذیرش مذاکرات صلح خواهد کرد، زیرا هزینه ادامه جنگ برای روسیه به‌طور چشمگیری افزایش می‌یابد.

چالش‌ها و محدودیت‌های تاماهاک برای اوکراین

اگرچه تاماهاک یک سلاح پیشرفته است، اما اوکراین زیرساخت لازم برای استفاده از آن را در اختیار ندارد. این موشک‌ها معمولاً از زیردریایی‌ها و ناوشکن‌ها پرتاب می‌شوند، در حالی‌که نیروی دریایی اوکراین چنین تجهیزاتی ندارد.

نسخه زمینی جدیدی از این موشک با نام Typhon وجود دارد که به پرتابگرهای متحرک مجهز است، اما تعداد محدودی از آن در اختیار آمریکاست (حدود ۲۰ تا ۵۰ موشک بر اساس تخمین کارشناسان)، بنابراین حتی در صورت موافقت آمریکا، انتقال و بهره‌برداری از تاماهاک‌ها نیازمند تغییرات لجستیکی، آموزشی و فنی گسترده در ارتش اوکراین خواهد بود.

موضع دولت ترامپ نسبت به ارسال موشک‌های تاماهاک

دونالد ترامپ در هفته‌های اخیر چندین‌بار به احتمال ارسال این موشک‌ها به اوکراین اشاره کرده است. دولت او همچنین مجوز اشتراک‌گذاری اطلاعات نظامی با اوکراین برای هدف‌گیری پالایشگاه‌های نفتی روسیه را صادر کرده است. با این حال، تماس تلفنی اخیر ترامپ با ولادیمیر پوتین، موضع او را تغییر داده و لحنش نرم‌تر شده است.

ترامپ اعلام کرده است: «پوتین از ایده ارسال موشک‌های تاماهاک خوشش نیامد و ما نیز نمی‌توانیم ذخایر خود را تمام کنیم؛ هنوز خودمان به آن‌ها نیاز داریم.» این سخنان باعث شده است برخی تحلیلگران اروپایی نسبت به احتمال تسلیم شدن آمریکا در برابر فشار روسیه ابراز نگرانی کنند.

واکنش کرملین به احتمال انتقال موشک‌های تاماهاک

روسیه بارها هشدار داده است که ارسال موشک‌های تاماهاک، مداخله مستقیم آمریکا در جنگ اوکراین محسوب می‌شود. «ولادیمیر پوتین» هفته گذشته اعلام کرد که چنین اقدامی «مرحله جدیدی از تشدید تنش» خواهد بود.

«دیمیتری پسکوف» سخنگوی کرملین نیز گفت: «این تصمیم هرگونه پیشرفت در مسیر صلح را از بین خواهد برد و امنیت اروپا را با خطر روبه‌رو می‌کند.»

آیا تاماهاک می‌تواند مسیر جنگ را تغییر دهد؟

با وجود توان فنی بالا، کارشناسان نظامی تردید دارند که تاماهاک بتواند به‌تنهایی نتیجه جنگ را تغییر دهد. برد زیاد و دقت بالا این موشک‌ها می‌تواند دست اوکراین را برای حملات دقیق باز کند، اما محدودیت در تعداد، هزینه بالا و نیاز به سامانه‌های پرتاب پیشرفته از موانع جدی است، همچنین، استفاده از این موشک‌ها علیه خاک روسیه می‌تواند واکنش شدید مسکو و گسترش دامنه جنگ را به دنبال داشته باشد.