به گزارش خبرگزاری ایمنا از خراسان شمالی، میراث فرهنگی ناملموس آن بخش زنده و پویای فرهنگ بشری است که در دل مردم و نه در سنگ و بنا جریان دارد؛ این میراث در زبان، آئین، مهارت، موسیقی و آدابی که نسل به نسل منتقل میشود، متبلور شده است.
میراث ناملموس شامل گفتارها، مراسم مذهبی و اجتماعی، مهارتهای دستی، خوراکها، نغمهها و باورهایی است که به زندگی مردم معنا و به جامعه هویت میبخشد.
خراسان شمالی با جایگاهی ویژه در تنوع قومی و فرهنگی ایران، امروز یکی از قطبهای اصلی میراث ناملموس کشور بهشمار میآید، این استان که در شمالشرق ایران و هممرز با ترکمنستان است، تاکنون حدود ۱۰۰ اثر میراث ناملموس را در فهرست ملی کشور ثبت کرده است و یکی از استانهای پیشتاز در صیانت از فرهنگ بومی محسوب میشود.
آثار ناملموس خراسان شمالی همچون انسانی که نفس میکشد در لابهلای زندگی مردم این دیار زندگی میکند و به شخصیت اقوام ترک و کرد و کرمانج و فارس این خطه، هویت میدهد، افزون بر این موسیقی بخشیهای خراسان نیز در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است و بهعنوان نمایندهای از فرهنگ شفاهی و موسیقایی ایران در جهان شناخته میشود.
رنگارنگی فرهنگها در خراسان شمالی
خراسان شمالی سرزمینی با تنوع کمنظیر از اقوام شامل کردهای کرمانجی، ترکها، ترکمنها، فارسها و گروههای کوچکتر، هرکدام فرهنگ و زبان و آداب خود را دارند. همین تنوع، زمینهساز شکلگیری آئینها، مهارتهای دستی و موسیقیهای محلی شده که هریک بخشی از میراث ناملموس استان را میسازد.
همین تنوع زیبای فرهنگی موجب شد که رهبر انقلاب در زمان حضور خود در خراسان شمالی این استان را گنجینه معرفتها و فرهنگها خطاب کنند، لقبی که برای استانی با فرهنگ همچون خراسان شمالی شایسته است.
احمد دیناری، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایعدستی و گردشگری خراسان شمالی به خبرنگار ایمنا اظهار میکند: ماه مرداد چهار اثر از میراث ناملموس خراسان شمالی با تأیید تمام اعضا در فهرست میراث ملی به ثبت رسید و شمار آثار ناملموس این استان به ۱۰۰ اثر افزایش پیدا کرد.
وی میافزاید: این آثار شامل مهارت پخت خوراکی ماشلهشعله، مهارت ساخت عروسکهای بازی دایزا، فنون و مهارت بافت گلیم گریوان و فنون و مهارت بافت جاجیم اشکی است.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایعدستی و گردشگری خراسان شمالی با اشاره به جایگاه ویژه اقوام استان، میگوید: خراسان شمالی با هدف مطالعات، شناخت دقیقتر فرهنگها، آداب و رسوم و سبک زندگی اقوام مختلف به عنوان محور پایلوت اجرای مطالعات مردمشناسی و مردمنگاری در کشور انتخاب شده است.
دیناری عنوان میکند: دیار فرهنگها با تنوع گسترده قومی و فرهنگی، میزبان گروههایی از جمله کرمانجها، ترکمنها، فارسها و ترکها است و حضور اقلیتهایی همچون لرها، عربها و سیستانیها نیز بر غنای فرهنگی آن افزوده است.
تنوع زیبای فرهنگی خراسان شمالی موجب شد رهبر انقلاب در زمان حضور خود در خراسان شمالی، این استان را گنجینه معرفتها و فرهنگها خطاب کنند، لقبی که برای استانی با فرهنگ همچون خراسان شمالی شایسته است
وی اضافه میکند: این پژوهشها نقش مؤثری در شناسایی و معرفی میراث ناملموس خراسان شمالی از جمله زبانها، موسیقیها، آئینها، سنتها و صنایعدستی بومی دارد و میتواند زمینه توسعه گردشگری فرهنگی و رونق اقتصادی منطقه را فراهم کند.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایعدستی و گردشگری خراسان شمالی تاکید میکند: تحقیقات میدانی این طرح با حضور کارشناسان پژوهشگاه و مشارکت فعال جامعه محلی انجام میشود و تلاش دارد تصویری دقیق و واقعنگر از زندگی روزمره و ارزشهای فرهنگی مردم ارائه دهد.
صدای دوتار، زبان مردم
میان آثار ناملموس استان، موسیقی بخشیهای خراسان جایگاهی منحصربهفرد دارد، بخشیها روایتگران مردم هستند که با دوتار مینوازند، آواز میخوانند و در قالب داستانهای عاشقانه، عرفانی و حماسی، ارزشهای انسانی را منتقل میکنند.
این موسیقی که سال ۱۳۸۹ در فهرست میراث ناملموس یونسکو ثبت شد، از نمادهای جهانی ایران است، بخشیها در شهرهایی همچون بجنورد، شیروان، اسفراین و قوچان زندگی میکنند و هنر آنها ترکیبی از شعر، موسیقی و روایت است؛ برخی پژوهشگران بخشیها را وارثان «نقالی موسیقایی» ایران میدانند، کسانی که هم شاعر هم نوازنده و هم فیلسوف مردمی هستند.
آئین چَمَر؛ سوگ کرمانجیها با ساز و شعر
در میان آئینهای خراسان شمالی، مراسم چَمَر (یا چَمر) از شناختهشدهترین نمونههای میراث ناملموس کردی است، این آئین نوعی سوگواری جمعی در میان کردهای کرمانج است که در آن مردم بهصورت دایرهوار گرد هم میآیند و با نوای ساز و شعر محلی، یاد درگذشتگان را زنده میکنند.
چَمر تنها یک مراسم عزاداری نیست، بلکه نمادی از همبستگی و احترام اجتماعی است؛ شعرهای چمر بیشتر سرودههای حماسی یا اخلاقی هستند و نغمه نی و دایرهزنگی در آن جایگاه ویژه دارد، این آئین چند سال پیش در فهرست آثار ناملموس ملی به ثبت رسیده است و همچنان در مناطق آشخانه و راز و جرگلان برگزار میشود.
خوراک محلی قلیف چال؛ طعمی از تاریخ
از دیگر آثار ثبتشده، مهارت پخت خوراک قلیف چال است، غذایی سنتی که ریشه در زندگی دامداران و روستاییان استان دارد؛ قلیف چال ترکیبی از گوشت، حبوبات و سبزیهای محلی است که در گودال یا چالهای در دل زمین و با حرارت خاک داغ پخته میشود.
این روش پخت نه تنها مزهای خاص به غذا میدهد، بلکه نشاندهنده دانش بومی و ارتباط انسان با طبیعت است؛ در بعضی مناطق بجنورد و شیروان، هنوز هم این غذا در مناسبتهای جمعی و جشنهای فصلی تهیه و بهعنوان نماد سخاوت و همدلی شناخته میشود.
منادیخوانی روئین؛ صدای ایمان و اجتماع
روستای تاریخی روئین در نزدیکی اسفراین، افزون بر بافت سنتی و هنر نساجیاش، بهدلیل آئینی با نام منادیخوانی شناخته میشود؛ در این آئین که ریشهای مذهبی دارد، مردان در روزهای خاصی از سال با صدایی رسا در کوچهها و بر بامها اذکار و اشعار مذهبی میخوانند و مردم را به دعا و حضور در آئینها فرا میخوانند.
منادیخوانی بازماندهای از نظام اطلاعرسانی سنتی و معنوی جامعه روستایی است و در سالهای اخیر در فهرست آثار ناملموس ملی کشور به ثبت رسیده است.
هنرهای دستی نیز بخش مهمی از میراث زنده خراسان شمالی به حساب میآید؛ گلیم گریوان و جاجیم اشکی با نقوش هندسی و رنگهای طبیعیشان بازتاب زندگی عشایری هستند، در شمال استان، زنان ترکمن با حوصله و ذوقی مثالزدنی عروسکهای سنتی «دایزا» را میسازند؛ عروسکهایی بی چهره اما پرمعنا که در باور بومی، مظهر پاکی و برکت خانه هستند.
کارشناسان میراث فرهنگی بر این باور هستند که هرچند ثبت آثار گامی ارزشمند است، اما صیانت از آنها بدون آموزش میاننسلی و حمایت از حاملان اصلی ممکن نیست؛ مهاجرت روستاییان، فراموشی زبانهای محلی، تجاریسازی ناصحیح و نبود حمایت مالی از هنرمندان از مهمترین تهدیدهای موجود است.
ظرفیتهای استان در حوزه گردشگری فرهنگی و بومگردی میتواند فرصت تازهای برای احیای این میراث باشد و راهاندازی تورهای فرهنگی، برگزاری جشنوارههای فصلی، مستندسازی موسیقی و آئینها و ایجاد بازارچههای صنایعدستی از جمله پیشنهادهایی است که کارشناسان برای حفظ این آثار مطرح میکنند، میراثی که آینده را میسازد.
خراسان شمالی امروز به پشتوانه میراث غنی خود، نه تنها در نقشه فرهنگی ایران بلکه در حافظه جهانی نیز جای گرفته است و وجود نزدیک به صد اثر ملی ثبتشده و یک اثر جهانی در فهرست یونسکو گواهی است که این استان، مرکز تپندهای از فرهنگ زنده مردمی به شمار میرود.
به گزارش ایمنا، موسیقی بخشیها، آئین چمر، منادیخوانی، خوراک قلیف چال و دهها مهارت دیگر نه تنها یادگار گذشته هستند، بلکه میتوانند آینده فرهنگی، اجتماعی و حتی اقتصادی استان را رقم بزنند؛ اگر این بار مردم و مدیران، میراث را نه بهعنوان خاطرهای قدیمی، بلکه بهعنوان سرمایهای زنده ببینند.
نظر شما