به گزارش خبرگزاری ایمنا، بازآفرینی شهری در بافتهای تاریخی بهعنوان یکی از مهمترین رویکردهای مدیریت شهری معاصر شناخته میشود و این رویکرد با هدف احیای ارزشهای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی در بافتهای کهن شهرها دنبال میشود و تلاش دارد ضمن صیانت از هویت تاریخی، زمینه ارتقای کیفیت زندگی ساکنان و پویایی اقتصادی و اجتماعی را فراهم آورد.
بافتهای تاریخی شهرها سرمایههای ارزشمند فرهنگی و هویتی محسوب میشود و وجود آثار معماری ارزشمند، محلات قدیمی با کوچههای باریک، بازارها، مساجد و خانههای سنتی، نهتنها بخشی از تاریخ و هویت جمعی را به نمایش میگذارند بلکه میتوانند بهعنوان یک منبع اقتصادی از طریق گردشگری فرهنگی ایفای نقش کنند؛ با این حال، این بافتها بیشتر با مشکلاتی چون فرسودگی کالبدی، مهاجرت ساکنان، ضعف زیرساختها، بیکاری و کاهش سرمایه اجتماعی روبهرو هستند.
اهداف بازآفرینی شهری در بافت تاریخی شامل حفظ و احیای هویت تاریخی و فرهنگی از طریق مرمت آثار تاریخی و ارتقای فضاهای عمومی، بهبود کیفیت زندگی ساکنان با توسعه زیرساختهای شهری، شبکه معابر، خدمات عمومی و رفاه اجتماعی، تقویت اقتصاد محلی از طریق گردشگری پایدار، صنایع دستی، بازارهای سنتی و مشاغل خرد، ارتقای سرمایه اجتماعی و مشارکت مردم در فرایند تصمیمگیری و مدیریت بافت و ایجاد پیوند میان گذشته و آینده از طریق بازتعریف کاربریها و استفادههای نوین در دل بافت تاریخی میشود.
فرسودگی شدید کالبدی و خطر تخریب ابنیه ارزشمند، کمبود منابع مالی پایدار برای اجرای پروژههای مرمتی و زیرساختی، تضاد منافع میان سرمایهگذاران، ساکنان و مدیریت شهری، مهاجرت ساکنان بومی و ورود جمعیت غیرمتخصص یا کمدرآمد که هویت اجتماعی محلات را دگرگون میکند، نبود هماهنگی میان دستگاههای متولی (شهرداری، میراث فرهنگی، بخش خصوصی و جامعه محلی) از جمله چالشها و موانع است.
راهبردهای پیشنهادی برای بازآفرینی موفق شامل جلب همکاری ساکنان محلی و تشکلهای مردمی در تصمیمگیری و اجرای طرحها، ارائه تسهیلات بانکی، معافیتهای مالیاتی و جذب سرمایه بخش خصوصی، ایجاد مسیرهای گردشگری، باززندهسازی بازارها و برگزاری رویدادهای فرهنگی، هماهنگی میان شهرداری، میراث فرهنگی، وزارت راه و سایر نهادهای مرتبط و تبدیل خانههای تاریخی به اقامتگاههای بومگردی، مراکز فرهنگی و هنری یا فضاهای آموزشی میشود.
در بسیاری از شهرهای ایران از جمله اصفهان، یزد، شیراز و تبریز پروژههای بازآفرینی شهری با رویکرد حفظ هویت تاریخی اجرا شده است و بهعنوان مثال، در اصفهان بافت پیرامون میدان نقش جهان و محلات جلفا و دردشت با اقداماتی همچون مرمت بناها، ساماندهی گذرها و ایجاد مراکز فرهنگی و گردشگری، به یکی از نمونههای بارز بازآفرینی موفق بدل شده است.
لزوم استفاده از ظرفیتهای قانونی و دولتی در بازآفرینی شهری
رسول میرباقری، رئیس کمیسیون عمران، معماری، شهرسازی و بافت تاریخی شورای اسلامی شهر اصفهان به خبرنگار ایمنا اظهار میکند: بافت تاریخی اصفهان بهصورت پیوسته و منسجم شکل نگرفته و این گسست، آسیبهای جدی به یکپارچگی تاریخی و فرهنگی شهر وارد کرده است، در حال حاضر منطقه تاریخی در اصفهان بهصورت گسسته است.
وی میافزاید: اگر بافت تاریخی بهصورت پیوسته شکل میگرفت، بهطور قطع میتوانستیم منطقه تاریخی واحد و منسجمی داشته باشیم، اما این گسست موجب شده است که بهجای یک منطقه تاریخی، با چندین قطعه پراکنده روبهرو باشیم که تعریف و مدیریت یکپارچه آنها بسیار دشوار و در بسیاری از موارد غیرممکن است.
رئیس کمیسیون عمران، معماری، شهرسازی و بافت تاریخی شورای اسلامی شهر اصفهان ادامه میدهد: ما از تجربیات خوب دیگران در حوزه حفاظت، احیا و بهرهبرداری از بافتهای تاریخی استفاده نمیکنیم، در حالیکه امیرالمؤمنین (ع) میفرمایند «کسی که خودپسند باشد، رشد نمیکند» گاهی در اصفهان دچار چنین خودپسندی ذهنی میشویم و فکر میکنیم که در حوزه شهرسازی و حفظ بافت تاریخی سرآمد هستیم؛ این تصور ما را از بهرهگیری از تجربیات موفق سایر شهرها و کشورها بازمیدارد.
میرباقری با بیان اینکه در حوزه بافت تاریخی زحمات زیادی در ادوار مختلف کشیده شده است و شهرداری اصفهان هزینههای قابل توجهی برای این حوزه کرده است که قابل مقایسه با بسیاری از شهرهای کشور نیست، تصریح میکند: اصفهان از نظر طراحی، کیفیت اجرا و وسعت اقدامات، در مقایسه با دیگر شهرها پیشتاز است، اما با وجود این تلاشها، ی ضعف مهمی که از گذشته تاکنون وجود داشته و حتی پیش از ما نیز مورد شناسایی قرار گرفته است؛ این ضعف نبود یک متولی قدرتمند و مشخص برای بافت تاریخی است.
وی معتقد است: متولی بافت تاریخی در شهرداری اصفهان، سازمان نوسازی و بهسازی است، اما در طول این سالها این سازمان بهطور عمده درگیر امور اجرایی بوده است و در عمل از نقش اصلی خود که سیاستگذاری، نظارت عالیه و مدیریت کلان است، بازمانده است، در واقع وقتی نهادی درگیر اجرا میشود، دیگر فرصت، تمرکز و انرژی لازم برای ایفای نقش سیاستگذار و ناظر کل را ندارد، زیرا این دو مقوله، یعنی اجرا و سیاستگذاری، متفاوت و تفکیکپذیر است.
رئیس کمیسیون عمران، معماری، شهرسازی و بافت تاریخی شورای اسلامی شهر اصفهان میافزاید: بارها تأکید کردهایم که متولی بافت تاریخی باید از درون شهرداری ارتقا پیدا کند و به جایگاه شایسته خود برسد، اما تاکنون آنگونه که باید، موفق نشدهایم متولی قدرتمند بافت تاریخی را در جایگاهی قرار دهیم که در شأن سرمایه تاریخی شهر اصفهان باشد.
میرباقری تصریح میکند: اگر بافت تاریخی را ارزشمندترین نگین شهر اصفهان و نماد هویت تاریخی آن بدانیم، باید متولی آن نیز قدرتمندترین فرد در ساختار شهرداری باشد؛ کسی که از جایگاه و اختیاراتی همتراز با شهردار برخوردار باشد.
وی اظهار میکند: معتقدیم متولی بافت تاریخی باید شخص دوم شهرداری باشد، یا حداقل قائممقام شهردار، بهگونهای که حتی معاونتهای دیگر شهرداری نیز از او حرفشنوی داشته باشند.
رئیس کمیسیون عمران، معماری، شهرسازی و بافت تاریخی شورای اسلامی شهر اصفهان میگوید: در حال حاضر بافت تاریخی اصفهان تحت مدیریت یکی از معاونان سازمان نوسازی قرار دارد، در حالیکه لازم است متولی بافت در رأس هرم ساختاری قرار بگیرد تا بتواند حتی در مواقعی که یک خیابان جدید در حال طراحی است و امکان دارد به بافت تاریخی آسیب بزند، وارد عمل شود و از آن جلوگیری کند.
بازآفرینی شهری طیف گستردهای از مسائل حاد و فوری را بهطور همزمان حل میکند
وحید مهدویان، مشاور و دستیار شهردار اصفهان در امور شهرسازی و معماری شهری به خبرنگار ایمنا میگوید: سیاستهای شهری مدرن، دارای پیشینه نظری حداقل صدساله است که به اقتضای شرایط «زمانی مکانی» در قالب فرمها و اشکال گوناگون تئوری و عملی نمایان شده است.
وی ادامه میدهد: بازآفرینی شهری از سلسله رویکردها و اقدامات مداخلهجویانه متمرکز بر احیای بافت درونی شهرها به منصه ظهور رسید و بهزعم برخی اندیشمندان علوم شهری به سیاست متأخر و چندوجهی در مدیریت هستههای درونی و مسئلهدار کلانشهری بدل شده است.
مشاور و دستیار شهردار اصفهان در امور شهرسازی و معماری شهری خاطرنشان میکند: بیشتر شهرپژوهان اتفاق نظر دارند که رویکرد بازآفرینی شهری با توجه به اینکه بافتهای ناکارآمد شهری با مشکلات مختلفی از جمله کمبود سرانههای خدماتی، نفوذپذیری پایین به داخل بافت وجود کاربریهای ناسازگار، کمبود فضای سبز، ناپایداری بناها، ریزدانگی بنا، تراکم بالای جمعیت، وجود آسیبها و ناهنجاریهای اجتماعی روبهرو هستند و اینکه بافت فرسوده در مقابل سوانح و پدیدههای طبیعی ناپایدار و آسیبپذیر و به شدت نیازمند اقدامات همهجانبه برای توسعه است، میتواند طیف گستردهای از مسائل حاد و فوری را بهطور همزمان حل کند.
مهدویان اضافه میکند: تحقق برنامههای بازآفرینی شهری در شهر اصفهان، مستلزم در نظر گرفتن سیاستهای چندوجهی در حوزههای عمران، خدمات، مسکن شهری خدمات اجتماعی، زیستمحیطی و اقتصادی به ساکنان این محدودهها است که این رسالت به تنهایی از عهده شهرداری برنمیآید و پیشبرد آن در مقیاس بزرگ و مؤثر، نیازمند تعهد مشترک و هماهنگ مجموعه دستگاههای دولتی و شهرداریها، مردم و فعالان غیردولتی، خصوصی و سازمانهای مردمنهاد است.
وی میافزاید: سند بازآفرینی شهری محلات شهر اصفهان بهدنبال چارهجویی برای بهبود کیفیت زندگی در بافتهای ناکارآمد و نابسامان شهری، با نگاهی یکپارچه و جامعنگر برای برخوردی متوازن و همهجانبه با مشکلات گوناگون اجتماعی، فرهنگی، زیستمحیطی، اقتصادی و کالبدی در این پهنههای شهری است.
۱۲ درصد از محدوده شهری اصفهان در بافت فرسوده است
حسن سلمانی، کارشناس مطالعات و برنامهریزی شهری به خبرنگار ایمنا اظهار میکند: شهرداری اصفهان با توجه به رسالت خود مبنی بر ارائه خدمات مناسب و ایجاد فضای شهری مطلوب برای شهروندان، برنامهها و سیاستهای متفاوتی را برای بافت فرسوده مصوب در نظر و در حال پیگیری و اجرا دارد.
وی ادامه میدهد: بازآفرینی شهری شامل رویکردهای تأمین خدمات زیربنایی بهسازی محیطی و توانمندسازی ساکنان و تأمین مسکن مطلوب برای شهروندان با دو رویکرد ایجاد زمینه اقتصادی و با محوریت مشارکت بهصورت خودمالکی، همچنین ایجاد زمینه ورود سرمایهگذاران یا سازمانهای دولتی برای تأمین خدمات و ایجاد پروژههای بازآفرینی است، بنابراین شهرداری اصفهان در سالهای گذشته با پیگیری، تصویب و اجرای بستههای تشویقی و ارائه بخشودگیهای مالی، زمینه نوسازی خودمالکی از طریق ارائه مشوقهای کالبدی و معافیتهای تخفیف در خصوص عوارض را فراهم کرده است.
کارشناس مطالعات و برنامهریزی شهری خاطرنشان میکند: شهرداری از سال گذشته درباره تخفیف پرداخت با تعریف و تصویب دو بسته تشویقی کالبدی در تلاش بوده است تا زمینه ایجاد ظرفیت اقتصادی برای اجرای نوسازی توسط مالکان را فراهم آورد، از سوی دیگر با تشکیل قرارگاه بازآفرینی شهری شهرداری اصفهان نسبت به تعریف پروژههای مشارکتی با رویکرد تولید مسکن و تأمین خدمات در محدوده بافتهای فرسوده بهعنوان پروژههای محرک توسعه اقدام کرده که در حال حاضر با تعریف یک پروژه در هر منطقه شهری در حال پیگیری و دریافت مصوبات اجرای آن است.
سلمانی میگوید: حدود ۵۰۰ هکتار از بافت فرسوده مصوب شهر اصفهان در محدوده بافتهای تاریخی قرار گرفته است که چیزی حدود ۲۰ درصد از این پهنهها را به خود اختصاص داده است، بنابراین شهرداری اصفهان در حال بازنگری بستههای تشویقی ویژه بافت تاریخی است که در این خصوص مبنا، ایجاد زمینه سرزندگی و احیای بافتهای تاریخی است.
وی تصریح میکند: از سال ۱۳۸۶ تا ۱۴۰۱ تعداد پروانههای صادرشده در محدوده مصوب بافت فرسوده شهر اصفهان نزدیک ۱۶ هزار و ۸۰۰ واحد بوده است که این رقم نشان میدهد هر سال کمتر از یک درصد از بافت فرسوده نوسازی شده است.
کارشناس مطالعات و برنامهریزی شهری با بیان اینکه ۱۲ درصد از محدوده شهری اصفهان در بافت فرسوده است که حدود یکچهارم جمعیت شهر اصفهان را شامل میشود، ادامه میدهد: با توجه به این فرایند بیش از ۱۰۰ سال برای نوسازی بافت فرسوده مصوب زمان نیاز است که این موضوع منوط به ایجاد نشدن بافت فرسوده جدید است.
وی اضافه میکند: با توجه به حساسیت این موضوع شهرداری دو رویکرد ایجاد زمینه نوسازی خودمالکی و ایجاد زمینه نوسازی مشارکتی را در دستور کار خود قرار داده است.
به گزارش ایمنا، بافتهای تاریخی شهرها بهعنوان سرمایههای فرهنگی و هویتی، شامل آثار معماری ارزشمند، محلات قدیمی و بازارهای سنتی، نهتنها بخشی از تاریخ و هویت جمعی را به نمایش میگذارند، بلکه میتوانند بهعنوان منبعی اقتصادی از طریق گردشگری فرهنگی ایفای نقش کنند.
استفاده از رویکرد بازآفرینی پایدار در تعیین و شناسایی سناریوها است و دریچه دید بازآفرینی پایدار است؛ به عبارتی اگر در کلانشهرها چهار بعد بازآفرینی پایدار در کنار یکدیگر در نظر گرفته شود، در واقع میتوان تمام شهر را به سمت پایداری هدایت کرد و در غیر این صورت بدون در نظر گرفتن این چهار بعد در کنار یکدیگر، شاهد ادامه وضعیت ناپایدار زمان حاضر میشویم که شکل زیبایی دارند، اما از درون فرسوده و ناکارآمد هستند.
نظر شما