به گزارش سرویس ترجمه خبرگزاری ایمنا، در چین معاصر، بتن همچنان به‌عنوان ماده غالب در ساخت‌وساز شناخته می‌شود. سرعت اجرای بالا، مقرون‌به‌صرفه بودن و دوام زیاد این ماده، از جمله دلایلی هستند که سرمایه‌گذاران و کارفرمایان را به استفاده گسترده از آن سوق می‌دهد. چین همچنین بزرگترین تولیدکننده سیمان پرتلند در جهان است و از طریق زنجیره تأمین عمیق و ریشه‌دار خود، جایگاه بتن به‌عنوان گزینه پیش‌فرض صنعت ساختمان را تثبیت کرده، با این حال روند رشد روزافزون استفاده از چوب در معماری معاصر چین، نشان‌دهنده تغییر رویکردی نسبت به مصالح و تأکید بر جنبه‌های فرهنگی، تاریخی و محیط زیستی است. چوب که پیشینه‌ای دیرینه و جایگاهی ویژه در فرهنگ معماری چین دارد، امروزه در پروژه‌های گوناگون همواره به‌عنوان ماده‌ای پایدار، سازگار و دوستدار محیط زیست مورد توجه است.
چوب از منظر فنی، به‌دلیل ساختار سلولی طبیعی، دارای عایق حرارتی و صوتی بالا، قابلیت انعطاف‌پذیری بیشتر و وزن سبک است که موجب سهولت حمل‌ونقل و نصب می‌شود. چوب مهندسی‌شده و کامپوزیت‌های چوب-پلاستیک بهبودهایی همچون مقاومت بیشتر در برابر شرایط محیطی مختلف را دارند. چوب بازیافتی که گاهی از چوب تازه مقاوم‌تر است، در کف‌پوش‌ها، دیوارکوب‌ها، سقف‌های کاذب و دیگر المان‌های دکوراتیو استفاده می‌شود و نقش مؤثری در کاهش هزینه‌ها و حفظ محیط زیست ایفا می‌کند.
سهولت در مونتاژ و دمونتاژ کردن به‌واسطه استفاده از قطعات پیش‌ساخته و اتصالات قابل بازکردن نیز از مزایای مهم آن به‌شمار می‌رود. چوب ایجاد حس گرمی و زیبایی طبیعی و فضاهای داخلی و خارجی را انسانی‌تر و دلپذیرتر می‌کند. دوام کافی متناسب با نیاز پروژه‌های موقتی و قابلیت بازیافت، بازسازی و تغییر کاربرد بدون تولید ضایعات زیاد از دیگر ویژگی‌های آن است. پایداری زیست‌محیطی به‌دلیل ماهیت طبیعی، قابلیت تجدید و جذب کربن توسط چوب نیز از نکات برجسته به‌حساب می‌آید.
علاوه‌بر کاربردهای موقت و داخلی، چوب به‌عنوان راهبردی مدولار و انعطاف‌پذیر در معماری معاصر مطرح است که می‌تواند به‌ویژه در پروژه‌هایی که توجه ویژه‌ای به شرایط اقلیمی، گردش مواد و قابلیت جابه‌جایی و تکرارپذیری دارند، آینده ساخت‌وساز پایدار را رقم بزند. از منظر اقتصادی و اجرایی، ساخت با چوب به‌طور معمول موجب کاهش زمان و هزینه‌های پروژه می‌شود زیرا در مقایسه با مصالح سنتی همچون بتن و فولاد، سرعت اجرا بالاتر و نیاز به نیروی کار و تجهیزات سنگین کمتر است.
چوب همچنین برخلاف مصالح متداول، امکان ادامه فرآیند ساخت در شرایط جوی نامساعد را فراهم می‌کند که این مزیت برای پروژه‌های دارای محدودیت زمانی ساخت بسیار حیاتی است، البته باید به محدودیت‌هایی همچون مقاومت کمتر چوب در برابر آتش‌سوزی و نفوذ رطوبت نیز توجه کرد که با انتخاب نوع مناسب چوب، فناوری‌های نوین و طراحی دقیق قابل مدیریت هستند. به این ترتیب، استفاده از چوب در ساخت‌وساز با تأکید بر فرآیندهای مونتاژ، دمونتاژ و تکرار، نمایشگر جهشی نوین در معماری معاصر است که می‌تواند ضمن کاهش اثرات منفی زیست‌محیطی، فضایی گرم، انسانی و انعطاف‌پذیر خلق و آینده‌ای پایدار برای معماری و شهرسازی فراهم کند.
چین پیشرو در نمونه‌های شاخص معماری چوبی
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های پروژه‌های چوبی معاصر در چین، توانایی آن‌ها در تلفیق دانش سنتی و فناوری‌های نوین ساخت است. این پروژه‌ها در سازه‌های کوچک همچون کلبه‌های مسکونی و نمونه‌های وسیع‌تر ازجمله هتل‌ها، رستوران‌ها و ساختمان‌های عمومی کاربرد دارند. استفاده از چوب‌های مهندسی‌شده همچون گلوکلام (Glulam) و چوب چندلایه تاخورده (Cross-Laminated Timber) امکان ایجاد اشکال پیچیده و دهانه‌های بلند را فراهم می‌آورد، با این وجود در پروژه‌هایی که سایت‌های پیچیده یا شرایط نامنظمی دارند، مهارت‌های سنتی ساخت چوب همچنان به‌دلیل انعطاف‌پذیری بالاتر ترجیح داده می‌شود.
پروژه « کابین بادبان‌ها The Cabin of Sails» نمونه برجسته‌ای در این زمینه است. این پروژه واقع در مجموعه فرهنگی و گردشگری گانلوشان ووهان مثال بارزی از به‌کارگیری فناوری پیش‌ساخت پیچیده (Prefabrication) و احترام به طبیعت است. قطعات به‌صورت کامل خارج از سایت ساخته و در محل مونتاژ می‌شوند تا کمترین اختلال زیست‌محیطی ایجاد شود. تمام درختان و بامبوهای منطقه حفظ شده‌اند و سازه به‌دقت در چشم‌انداز طبیعی ادغام شده است. کلبه‌های چوبی به عرض دو متر، از تخته‌های چوبی کربنیزه‌شده ساخته شده‌اند و اتصالات فلزی کوچک امکان مونتاژ و دمونتاژ چندباره را فراهم می‌کنند. ساختار کلبه‌ها بدون دیوار و بلندتر از سطح زمین است تا کمترین مداخله مصنوعی در منظره طبیعی ایجاد شود.
نمونه موفق دیگر مطرح، «پروژه اقامتگاه لی» در روستای یانگجیاچیاو (منطقه پینگگو، پکن) محسوب می‌شود. اقامتگاه لی تلفیقی موفق از معماری مدرن با فرهنگ روستایی است که ضمن حفظ سه درخت مهم به‌عنوان نماد هویتی و تاریخی پروژه، به توسعه پایدار منطقه کمک می‌کند. بنا با سازه چوبی لمینیت‌شده و الهام از نماد کشاورزی منطقه، دو حیاط مرکزی را ایجاد می‌کنند که نور طبیعی و فضای باز را برای ساختمان به ارمغان می‌آورد و سنت خانه‌های حیاط‌دار روستایی را بازآفرینی می‌کند. سقف دو لایه شیروانی، سکوهای چندسطحی و فضای داخلی شامل حداقل هفت اتاق خواب با امکانات مختلف از دیگر ویژگی‌های برجسته این اقامتگاه است. این پروژه به‌عنوان یکی از نقاط فرهنگی و گردشگری، امکان تعامل اجتماعی و تجربه زندگی اصیل روستایی را به بازدیدکنندگان عرضه می‌کند.
«پاویون بی‌نهایت» نمادی از بازخوانی معماری سنتی چوبی چین با تلفیق فناوری‌های مدرن و فلسفه اصلی آن تأکید بر «از مواد بزرگ به ساخت‌وساز کوچک» است، یعنی استفاده از قطعات کوچک چوبی پیچیده و چندلایه به‌جای قطعات بزرگ و یکپارچه. ساختار سازه از پله‌های طاقی چوبی بافته‌شده الهام گرفته شده که به‌صورت وارونه طراحی شده است. در این طراحی، نیروهای فشاری قوس تبدیل به نیروهای کششی می‌شوند که امکان ایجاد سازهای سبک‌تر و انعطاف‌پذیرتر را فراهم می‌کند. فرم‌های خمیده چوبی برگرفته از طبیعت و نقاشی‌های سنتی همچون «نقشه آب» هستند و فضای داخلی را شاعرانه و طبیعی می‌کنند. این پاویون ارتباطی لطیف میان طبیعت و معماری ایجاد کرده و پلی هوشمندانه بین گذشته و آینده است.
«پاویون ریتای کوک تسویی» نیز نمونه‌ای برجسته در طراحی فضای عمومی شهری است که در بافت متراکم و نوسازی‌شده تای کوک تسویی هنگ‌کنگ قرار دارد. سازه آن ترکیبی از فولاد گالوانیزه و بامبو لمینت‌شده است که سبب کاهش ۷۵ درصدی انتشار کربن نهفته به‌میزان حدود ۷ تن دی‌اکسیدکربن می‌شود. سازه به‌صورت ماژولار طراحی شده و امکان جدا شدن و انتقال آن به سایت‌های دیگر را دارد. فرم ساختمان به‌گونه‌ای طراحی شده که در تابستان جلوی تابش شدید را می‌گیرد و در زمستان نور خورشید را دریافت می‌کند. سیستم تخلیه آب باران به فضای آجری نفوذپذیر و تهویه طبیعی با کمک نسیم و درختان نخل نیز فضای خنک و مطبوعی خلق کرده است. این پروژه با همکاری گسترده جامعه محلی و ذی‌نفعان برای برآورده کردن نیازهای سایه و فضای گردهمایی شکل گرفته است.
بازسازی تطبیقی ساختمان‌ها
قدرت خاموش چوب در بازسازی تطبیقی ساختمان‌ها به‌ویژه با توجه به ویژگی‌های ذاتی آن همچون انعطاف‌پذیری بالا، سازگاری با شرایط ناهمگون سایت، قابلیت تنظیم آسان در محل و وزن سبک، موجب شده به گزینه‌ای ایده‌آل برای نوسازی ساختمان‌های فرسوده تبدیل شود. چوب نسبت به مصالح سخت و صلبی همچون فولاد و بتن، امکان اجرای راحت‌تر و عملکرد مطلوب‌تری در فضاهای شهری متراکم یا مکان‌های دورافتاده فرهنگی و میراثی فراهم می‌کند.
بازسازی تطبیقی مبتنی‌بر چوب با بهره‌گیری از ویژگی‌های منحصربه‌فرد چوب و فناوری‌های نوین، راهکاری پایدار، فرهنگی و زیست‌محیطی برای احیای فضاهای تاریخی و نوسازی ساختمان‌ها محسوب می‌شود که پاسخگوی نیازهای معاصر با حفظ هویت محلی است. علاوه‌بر این، فناوری‌های نوین چوب مهندسی‌شده و چوب‌های بازیافتی، راهکاری پایدار و زیست‌محیطی به‌همراه حفظ هویت فرهنگی در بازسازی‌های تطبیقی محسوب می‌شوند.
در پروژه‌های متعددی همچون پروژه سازه پرگولای چین، رویکرد بازسازی تطبیقی و پایدار با استفاده حداکثری از چوب بازیافتی محلی به اجرا درآمده است. این پروژه با ساخت سازهای سبک، مدولار و مقاوم که همزمان زیبایی طبیعی و هماهنگی با محیط کوهستانی را حفظ کرده، نمونه بارزی از این روش است. سازۀ پرگولا که به‌صورت سایبان در فضاهای باز طراحی شده، با حفظ طول‌های اصلی چوب‌های بازیافتی و چیدمان هوشمندانه آن‌ها، دوام بالایی دارد و به حفظ منابع محلی نیز کمک کرده است.
نمونه موفق دیگر، پروژه مرکز دهکده پینگتیان است که در محیطی سنتی و سخت‌گذر با رعایت اصول پایدار و حفظ اصالت فرهنگی اجرا شده است. این پروژه با بازسازی سازه‌های تاریخی و افزودن امکانات مدرن به فضاهای نمایشگاهی، کارگاه‌های هنری و واحدهای اجاره‌ای، تلفیق موفق میراث فرهنگی با نیازهای معاصر را نشان می‌دهد. معماران این پروژه از چوب مهندسی‌شده و چوب‌پلاست به‌عنوان مصالحی مقاوم، با دوام در برابر آب، ضربه، قارچ و آتش بهره بردند که ضمن حفظ بافت و زیبایی طبیعی چوب، نیاز به قطع درختان را کاهش داده است.
مرکز هنری انبار ماوگونگ نمونه‌ای شاخص از تلفیق معماری معاصر با سنت‌های بومی است که با تمرکز بر استفاده از مصالح تجدیدپذیر و فنون ساخت بومی چوبی، یک فضای فرهنگی و هنری چندمنظوره ایجاد کرده است. ساختمان‌های الحاقی با هنر چوب‌کاری محلی ساخته شده و ضمن حفظ میراث معماری، به توسعه اقتصادی و فرهنگی جامعه محلی کمک کرده‌اند.
نقش چوب در ساخت‌وساز کم‌تأثیر
چوب در ساخت‌وسازهای دارای تأثیر کم نقش کلیدی ایفا می‌کند که به‌ویژه در پروژه‌های موقتی، سبک‌وزن و تأثیر پایین به‌عنوان ماده‌ای پایدار و دوستدار محیط زیست، مورد توجه قرار گرفته است. ویژگی‌های منحصربه‌فرد چوب از جمله سبکی، سهولت در فرایندهای مونتاژ و دمونتاژ و حس گرمی و صمیمیت، آن را به گزینه‌ای ایده‌آل برای ساخت فضاهای موقتی و قابل‌انعطاف همچون فروشگاه‌ها، نمایشگاه‌ها و پروژه‌های پاپ‌آپ (یک‌باره) تبدیل کرده است. در این پروژه‌ها، دوام زیاد و سنگینی مصالحی همچون بتن چندان مطلوب نیست و برعکس، قابلیت جابه‌جایی، بازسازی و تغییر سریع با حداقل ضایعات، اهمیت بالایی دارد.
یکی از نمونه‌های برجسته این روند، کافی‌شاپ بطری آبی ( Blue Bottle Coffee) در منطقه پشت‌بام شهر شانگهای است که با بهره‌گیری از سازه‌های حجمی و ستون‌های مورب چوبی که سقفی شناور و منبت‌کاری‌شده را حمایت می‌کنند، به فضای داخلی گرما و هویت خاصی بخشیده است. در این پروژه، سیستم‌های روشنایی، تهویه و برق به‌صورت یکپارچه در سقف چوبی جاسازی شده‌اند و کل سازه قابلیت دمونتاژ کامل بدون آسیب به معماری اصلی را دارد، این ویژگی امکان تغییر کاربری و بازسازی آسان فضا توسط مستأجران بعدی را فراهم می‌کند. این پروژه نمونه‌ای روشن از به‌کارگیری چوب به‌عنوان ماده‌ای با ارزش‌های زیست‌محیطی، عملکردی و زیبایی‌شناسی در یک فضای شهری با پیشینه صنعتی است.
پروژه پک‌پلیس میکینگ ( PAC Place-making ) در شانگهای نمونه‌ای از کاربرد چوب در ساخت مجموعه‌ای تجاری-تفریحی با هدف شکل‌دهی به «مکان سوم» یعنی فضایی برای تعاملات اجتماعی و لحظات شخصی است. طراحی این مجموعه بر پایه اصول بیوفیلیا و الهام از طبیعت انجام شده و یک گنبد تخم‌مرغی‌شکل ساخته‌شده از بیش از ۷۰۰ قطعه چوب صنوبر فنلاندی پایدار و نمونه بارز استفاده از سازه چوبی زولینگر است. این سازه علاوه‌بر زیبایی، تأکید بر پایداری محیط زیست و استفاده مجدد خلاقانه از تجهیزات مکانیکی و الکتریکی دارد. فضای داخلی شامل آب‌نما، یک کافه جنگلی زیر گنبد و مسیرهای مه‌آلود است که حس آشنایی و تنوع را به بازدیدکنندگان منتقل می‌کند.
در حوزه فضاهای سبز شهری نیز پروژه ایستگاه‌های سیار پارک شانگهای فیش ( Shanghai Fish) در منطقه فنگژیان شانگهای، با بیش از ۲ کیلومتر مربع مساحت، نمونه‌ای بارز از تلفیق سنت و فناوری‌های نوین در ساخت‌وساز با چوب است. در اطراف دریاچه‌ای به شکل ماهی طلایی، ۲۷ ایستگاه چوبی شعاعی برپاشده‌اند که با استفاده از اتصال‌های سنتی موسوم به «مورتیس و تنون» و قطعات پیش‌ساخته، امکان دمونتاژ و جابه‌جایی آسان را دارند. این ایستگاه‌ها به دو دسته پایه و متغیر تقسیم شده و با ارائه عملکردهای متنوع شامل اتاق پخش زنده، سالن چای و با کتاب، فضایی پویا و انعطاف‌پذیر ایجاد کرده‌اند که مطابق با نیازهای مختلف محلی قابل تغییر است. این پروژه نمایانگر معماری هوشمند است که تعامل میان وحدت کلی طرح و فردیت هریک از ایستگاه‌ها را به شکلی متعادل برقرار می‌کند.
ارزیابی کلی و چشم‌انداز آینده
معماری چوبی معاصر در چین نه‌تنها به‌عنوان پاسخی به نگرانی‌های زیست‌محیطی و تلاش برای کاهش اثرات منفی ساخت‌وساز مطرح است، بلکه نوعی احیای فرهنگی و بازاندیشی در میراث تاریخی معماری چوبی این کشور محسوب می‌شود. تلفیق دقت طراحی، تکنیک‌های پیشرفته ساخت و حساسیت به محیط زیست موجب شده تا این حوزه به شکل‌دهنده آینده‌ای پایدارتر، انسانی‌تر و زیباتر در معماری چین تبدیل شود. استفاده از فناوری‌های نوین همچون پیش‌ساخت قطعات، چوب مهندسی‌شده، روش‌های کربن‌منفی و طراحی‌های انعطاف‌پذیر، در کنار احترام به سنت‌ها و محیط طبیعی، الگویی ارزشمند برای توسعه معماری پایدار در دیگر مناطق با شرایط مشابه فراهم آورده است.
روند معماری چوبی در چین و مناطق مرتبط نظیر هنگ‌کنگ، نمونه بارزی از هم‌زیستی میان سنت و نوآوری، فناوری و فرهنگ، محیط زیست و توسعه پایدار است. پروژه‌های متعددی که در متن تشریح شد، نشان‌دهنده توجه روزافزون معماران، مهندسان و صاحبان سرمایه به مصالح بومی، طراحی حساس و پایدار و حفاظت از ارزش‌های زیست‌محیطی و فرهنگی است که آینده‌ای امیدوارکننده برای معماری سازگار با محیط در چین را نوید می‌دهد.
نظر شما