چرا دانشگاه‌های عربی سکوت کردند اما غرب صحنه اعتراض شد؟

به گزارش خبرگزاری ایمنا، پس از آغاز حمله رژیم صهیونیستی به غزه در اکتبر ۲۰۲۳، دانشگاه‌ها در سراسر جهان صحنه واکنش‌های گوناگونی شدند. از ابتدای سال ۲۰۲۴، دانشجویان غربی موج تازه‌ای از اعتراضات را علیه کشتار مردم فلسطین راه انداختند. در آمریکا و اروپا ده‌ها دانشگاه شاهد تجمعات اعتراضی و اشغال فضاهای دانشگاهی بود، به‌عنوان نمونه، در پایان آوریل ۲۰۲۴ دانشجویان دانشگاه هاروارد در محوطه مرکزی دانشگاه اردو زدند تا خواستار قطع ارتباط هاروارد با نهادهای رژیم صهیونیستی شوند. همزمان پلیس دانشگاهی در دانشگاه‌های ییل، کلمبیا و NYU چندین معترض را دستگیر کرد و در دانشگاه‌های MIT، امریکن و تافتس نیز دانشجویان با نصب چادر به حمایت از غزه پرداختند، در اروپا نیز در اوایل ماه مه دانشجویان در دانشگاه‌های آکسفورد، کمبریج، لیورپول، ادینبورگ و SOAS لندن با برپایی اردوهای اعتراضی خواستار قطع همکاری دانشگاه‌ها با رژیم صهیونیستی شدند، این حرکت بخشی از موجی جهانی است که پس از شروع تجمعات دانشگاهی در آمریکا، در بیش از صد دانشگاه جهان ادامه پیدا کرد.

در دانشگاه‌های غربی آزادی بیان سیاسی نسبی موجب شده اعتراضات میدانی دانشجویی رشد کند:

• ایالات متحده: دانشجویان در دانشگاه‌هایی چون هاروارد، ییل، کلمبیا، MIT و کالج امریکن چادرهای اعتراضی برپا کردند. در برخی مؤسسات، صدها نفر به اشغال فضای آموزشی پرداختند و ده‌ها نفر در اعتراضات دستگیر شدند.
• اروپا: در انگلستان و دیگر کشورهای اروپایی نیز موج مشابهی به راه افتاد. برای نمونه دانشجویان آکسفورد، کمبریج، لیورپول و ادینبورگ با برپایی تجمعات صلح‌آمیز خواستار قطع سرمایه‌گذاری‌ها و روابط دانشگاهی بارژیم صهیونیستی شدند،مشابه این اعتراضات در دانشگاه‌هایی همچون UCL لندن و دانشگاه علوم سیاسی پاریس نیز دیده شد که آنها هم با برخوردهای امنیتی و پلیسی سرکوب شدند.

در مقابل، دانشگاه‌های جهان عرب به طور کامل سکوت کرده و با وجود حمایت پرشمار افکار عمومی عرب از فلسطین (بیش از ۹۰ درصد مردم کشورهای عربی در نظرسنجی‌ها حامی فلسطین‌اند)، دانشگاه‌های کشورهای عربی واکنشی ملموس نشان نداده‌اند، بسیاری از دانشگاه‌های بزرگ عربی به دلیل فشار حکومتی و محدودیت فضای سیاسی، هر گونه تجمع یا اظهارنظر علنی را سرکوب کرده‌اند. به عنوان نمونه در مصر، رسانه‌های بین‌المللی گزارش دادند که پلیس دانشجویانی را که تلاش داشتند گروه «دانشجویان همبستگی با فلسطین» را تشکیل دهند بازداشت کرد، به گفته یک نهاد حقوقی مصری، حداقل ۱۲۵ نفر از زمان آغاز جنگ غزه در مصر دستگیر شده‌اند که بیشتر به اتهام «عضویت در گروه‌های ممنوعه» یا «پخش اخبار جعلی» تحت پیگرد قرار دارند.

در کشورهای عربی نهادهای آموزشی زیر نظر مستقیم حکومت‌ها هستند، به‌عنوان نمونه، دانشگاه الازهر مصر پس از انتشار بیانیه محکومیت «نسل‌کشی» فلسطینی‌ها، تحت فشار وزارت خارجه مصر آن را حذف کرد، در موردی دیگر در تیر ۱۴۰۴ (جولای ۲۰۲۵)، حساب رسمی الازهر در شبکه‌های اجتماعی فراخوان اقدام جهانی برای پایان دادن به قحطی غزه را منتشر و بلافاصله حذف کرد. تحلیل‌گران سیاسی احتمال دادند که این حذف با دستور مقامات ارشد دولتی صورت گرفته است، در مجموع دانشگاه‌های مصری و دیگر دانشگاه‌های رسمی عربی از اظهارنظرهای صریح اجتناب کرده یا به‌رغم صدور بیانیه‌های ظاهری محکومیت رژیم‌صهیونیستی، از بروز هرگونه تحرک عملی دانشجویی جلوگیری کرده‌اند.

علاوه بر موارد فوق، روزنامه‌ها گزارش دادند که مصر در اکتبر ۲۰۲۳ مانع برگزاری تجمعات صلح‌آمیز در حمایت از فلسطینیان شده و ده‌ها نفر از معترضان را بازداشت کرد، بنا بر گزارش‌ها تلاش دانشجویان برای برپایی کمپین‌های همبستگی با فلسطین با واکنش امنیتی روبه‌رو شده است.

اردن

در اردن هرچند دانشگاه‌ها در آغاز جنگ غزه اطلاعیه‌هایی در حمایت از فلسطین صادر کردند و برخی تجمعات دانشجویی برگزار شد، اما بسیاری از این معترضان با تذکر و اخطار روبه‌رو شدند. برای نمونه، در نوامبر ۲۰۲۴ ده‌ها دانشجو در دانشگاه هاشمیه نشستی اعتراضی برپا کردند تا اعتراض خود به اخطار دانشگاه علیه دانشجویان حامی غزه را اعلام کنند. گزارش‌ها نشان می‌دهد صدها نفر از شرکت‌کنندگان در تظاهرات خیابانی نفع فلسطین در اردن توسط پلیس بازداشت یا تهدید شده‌اند.

در کشورهای مینیاتوری حوزه خلیج فارس فضای سیاسی به‌شدت سرکوبگر است و بدون هیچ اعتراض دانشگاهی فعال گزارش شده است. رژیم‌های این کشورها که پیوندهای قوی با رژیم صهیونیستی یا آمریکا دارند، از هرگونه حرکت اعتراضی منع کرده‌اند، فعالان معارض فضای آنلاین را برای ابراز حمایت از فلسطین انتخاب کرده‌اند، اما مقامات نیز در نظارت بر شبکه‌های اجتماعی سخت‌گیرانه عمل می‌کنند، دانشگاه‌های غربی با وجود مقابله‌های گسترده پلیسی و محدودیت‌های اداری، عرصه قابل‌توجهی برای اعتراض و کنشگری در حمایت از فلسطین فراهم آورده‌اند، اما فضای دانشگاهی در جهان عرب مسلمان تحت حاکمیت‌های بی‌تفاوت به‌شدت امنیتی شده و امکان تحرکات سیاسی دانشجویی به شدت تضعیف شده است.

دانشجویان، فعالان و کارشناسان می‌گویند این سکوت دانشگاهی ممکن است به‌دلیل سرکوب پس از بهار عربی و «خستگی سیاسی» باشد، ولی به هیچ وجه دال بر کاهش حمایت مردمی از فلسطین نیست، به گفته تحلیلگران، همان‌طور که در گذشته دانشگاه‌های عربی به‌سرعت وارد حرکت‌های ضد استبدادی شدند، نسل جدید دانشجویان می‌توانند هر لحظه بار دیگر صدای اعتراض را در دانشگاه‌ها بلند کنند.