به گزارش خبرگزاری ایمنا، با گذشت قرنها از دوران زندگی امامان معصوم (ع)، همچنان پرسشهایی جدی درباره تفاوت رویکردهای آنان در ذهنها شکل میگیرد؛ یکی از این پرسشهای رایج، درباره چرایی سکوت یا عدم قیام ظاهری امام سجاد (ع) است؛ سکوتی که گاهی در ذهن برخی بهمنزله انفعال یا کنارهگیری از صحنه سیاست و مبارزه تفسیر میشود.
این ذهنیت در عمق خود نشان از نوعی برداشت تقلیلگرایانه و ناآگاهانه از موقعیت معصومان دارد؛ بهویژه زمانی که برخی، ناخواسته، امام سجاد (ع) را در مقایسه با امام حسین (ع) در جایگاهی پایینتر از نظر اثرگذاری یا نقش تاریخی تصور میکنند؛ گویی تنها آن امامی که شمشیر کشید و خون داد، در مسیر مبارزه گام برداشته است و دیگران، اگر چنین نکردهاند، از این قافله بازماندهاند.
اما واقعیت آن است که هر یک از امامان شیعه، متناسب با شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دوران خود، مسئولیت هدایت امت را با هوشمندی، تدبیر و شجاعتی بینظیر به دوش کشیدهاند. اگر قیام امام حسین (ع) در عاشورا، پاسخی الهی به انحراف آشکار در خلافت اموی بود، انتخاب امام سجاد (ع) برای ورود به میدان تربیت، تهذیب، آگاهیبخشی پنهان و احیای مفاهیم توحیدی، در دل اختناق و سرکوب شدید سیاسی، تداوم همان راه بود، اما با زبانی دیگر. زبان دعا، زبان فریادِ زیرپوستیِ حقیقتطلبی در روزگاری بود که بیان مستقیم، مساوی با مرگ و خاموشی کامل بود. این همان حقیقتی است که فهم آن، نیازمند درک دقیق بستر تاریخی و تیزبینی در تحلیل سیره معصومان است.
نکته مهمتر این است که بازخوانی و تأمل در موقعیت تاریخی و راهبردی امامان نه صرفاً برای فهم تاریخ گذشته، بلکه برای ساختن امروز ما نیز ضروری است؛ در جهانی که ظواهر فریبنده، شتابزدگی در قضاوت، و سطحینگری در تحلیلها رواج دارد، بازگشت به سیره اهلبیت (ع) ما را دعوت میکند به دیدن اعماق، شناخت زمینهها و انتخاب راههایی سنجیده و مؤثر. آنگونه که امام سجاد (ع) در فضایی تاریک و بسته، توانستند با خلق متنی مانند صحیفه سجادیه، چراغی برای همه دورانها روشن کنند.
دعا در سیره امام سجاد (ع)، نه انزوا از اجتماع، که نوعی مبارزه عمیق و پرریشه است؛ مبارزهای که هم بُعد معرفتی دارد و هم بُعد سیاسی، هم ساخت درون و هم ترمیم بنیانهای اجتماعی را هدف میگیرد. از اینرو صحیفه سجادیه، تنها یک کتاب دعا نیست؛ بلکه سیره و شیوهای است برای زیستن مؤمنانه در دل بحرانها، خشونتها، تحریفها و تاریکیها.
در این راستا مسعوده فاضل یگانه، عضو هیئت علمی و مدرس دانشگاه و کارشناس فلسفه و کلام اسلامی در گفتوگو با خبرنگار ایمنا اظهار کرد: برای درک چرایی رویآوردن امام سجاد (ع) به دعا و راز و نیاز، باید نگاهی به بستر تاریخی دورههای پیش از ایشان داشته باشیم. پیامبر اکرم (ص) در مکه در شرایط دشواری به تبلیغ پرداختند و پس از فراهمشدن زمینههای سیاسی و اجتماعی، در مدینه حکومت اسلامی را پایهگذاری کردند. پس از ایشان، امام علی (ع) نیز در ابتدا امکان حکومت نداشتند، اما پس از سالها فرصت یافتند تا زمام امور را به دست گیرند. در ادامه، امام حسن مجتبی (ع) با توجه به شرایط دشوار سیاسی، ناچار به صلح شدند و امام حسین (ع) نیز در موقعیتی قرار گرفتند که چارهای جز قیام برای احیای دین و مقابله با انحراف نداشتند.
وی افزود: در ادامه این سیر تاریخی، نوبت به امام سجاد (ع) میرسد؛ دورهای که نه امکان قیام وجود داشت و نه تعامل مؤثر با دستگاه حاکمه ممکن بود. در چنین فضایی، بهترین و مؤثرترین راه برای هدایت جامعه، نیایش و دعا بود؛ مسیری که امام با انتخاب آن، راه جدیدی برای انتقال آموزههای الهی گشودند. دعاهای امام سجاد (ع)، همچون قیام امام حسین (ع) که راه ایستادگی در برابر ظلم را نشان داد، شیوهای برای زیستن بر اساس توحید و ارزشهای الهی را به ما میآموزد.
عضو هیئت علمی و مدرس دانشگاه ادامه داد: به عنوان نمونه، دعای مکارمالاخلاق در صحیفه سجادیه، هرچند در ظاهر بیانگر فضائل اخلاقی است، اما در عمق خود، شیوهای از زیست مؤمنانه و برنامهریزیشده را بر اساس تعالیم اهل بیت (ع) آموزش میدهد. این دعاها تنها مناجاتهای فردی نیستند؛ بلکه نقشهای جامع برای زندگیاند.
فاضل یگانه تصریح کرد: ائمه اطهار (ع) در هر دورهای متناسب با شرایط اجتماعی و سیاسی زمانه، بهترین راهبرد را برای هدایت امت برمیگزیدند. در دوران امام سجاد (ع)، انتخاب راه دعا و نیز اقداماتی همچون خرید و آزادی بردگان و آموزش آنان، شیوهای هدفمند و حکیمانه برای حفظ و گسترش معارف دینی بود.
وی بیان کرد: در بررسی جامعیت صحیفه سجادیه و کاربرد آن در شرایط بحرانی باید توجه داشت که این کلمات، کلمات معصوماند؛ بنابراین فراتر از محدودیتهای زمانی و مکانی، پاسخگوی نیازهای روحی و فکری انسان در همه دورانها هستند. دعاهای صحیفه در شرایط مختلف مانند جنگ، بیماری، صلح، بحرانهای فردی، خانوادگی، اجتماعی و حتی بینالمللی راهگشا هستند و امام سجاد (ع) در قالب دعا، آموزشی جامع، عمیق و مستمر به بشریت ارائه دادهاند.
عضو هیئت علمی و مدرس دانشگاه مطرح کرد: بر این اساس، وظیفه ما تنها خواندن این دعاها نیست؛ بلکه باید تلاش کنیم این مضامین را در زندگی خویش نهادینه کنیم و به آن روح و جان ببخشیم. باید در پی آن باشیم که چگونه حالاتی در خود پدید آوریم که بتوانیم همچون حضرت سجاد (ع) با خداوند سخن بگوییم. برای مثال، در دعای چهاردهم آمده است: «خدایا در قلب من چنین فهمی قرار بده…» که دریافت و درک آن، شاید از راه تأملات عمیق فلسفی مانند حکمت متعالیه میسر باشد.
فاضل یگانه افزود: صحیفه سجادیه نه تنها جامع است، بلکه دربردارنده لایههای معرفتی و فلسفی عمیق نیز هست. این دعاها، پاسخ به نیاز انسانِ دیروز، امروز و فرداست. امام سجاد (ع) این میراث معنوی را برای زمان خاصی نگذاشتند؛ بلکه مخاطبان آن، هم انسانهای زمان خود ایشان بودند و هم آیندگان. در همان دوران نیز مردم با این مفاهیم ارتباط برقرار میکردند و بهره میبردند.
وی ادامه داد: علاوه بر جنبههای فردی و معنوی، صحیفه سجادیه نقش مهمی در حفظ روحیه مقاومت و پایداری مسلمانان در دوران خفقان اموی ایفا کرده است. دعا در نگاه امام سجاد (ع)، نه ابزار انزوا و کنارهگیری از اجتماع، بلکه راهی برای حفظ پیوند با خدا و تقویت ایمان در دل ظلمتهای تاریخی بوده است. دعا، عصاره بندگی و مغز عبادت است؛ یعنی گفتوگو با پروردگاری که به قدرت، حکمت و علم او ایمان داریم. این گفتوگو، روحیه مبارزه و امید به اصلاح را در انسان زنده نگه میدارد.
عضو هیئت علمی و مدرس دانشگاه تاکید کرد: اگر بتوانیم در تربیت فرزندان خود، روح نیایش و ارتباط با خدا را زنده نگه داریم، آنان هرگز دچار احساس تنهایی و بیپناهی نخواهند شد.
به گزارش ایمنا، صحیفه سجادیه راهی است برای تربیت نسلی که در عین مبارزه، اهل معرفت باشد؛ در عین اعتراض، اهل بندگی باشد؛ و در عین درگیری با جهان، متصل به آسمان بماند.
بر این اساس بازگشت به صحیفه، خواندن و اندیشیدن در دعاهای آن، صرفاً یک کار حاشیهای یا معنوی نیست، بلکه یک ضرورت فکری، فرهنگی و اجتماعی در جهان امروز ما است.
نظر شما