روضه خانگی؛ سرمایه‌ای که باید حفظ شود

به گزارش خبرگزاری ایمنا، در سال‌های اخیر مجالس رسمی و عمومی عزاداری اهل بیت (ع) با شکوه و شکلی سازمان‌یافته‌تر در سراسر کشور برپا می‌شود؛ هیئت‌های بزرگ با جمعیت‌های چند صد نفری و پوشش رسانه‌ای گسترده، به یکی از جلوه‌های پررنگ محرم در فضای عمومی شهرها تبدیل شده‌اند. در کنار این رونق چشم‌گیر، اما نوعی از مجالس عزاداری یعنی روضه‌های خانگی و محلی که پیش‌تر نقش پررنگ‌تری در بافت فرهنگی و دینی جامعه ایفا می‌کرد، به حاشیه رفته است.

این تغییر اولویت به معنای تقابل دو گونه عزاداری نیست، اما به قیمت کمرنگ شدن یکی به نفع دیگری تمام می‌شود. در حالی که در گذشته به‌ویژه در دورانی که فضای عمومی برای برپایی مراسم مذهبی بسته یا محدود بود، روضه‌های خانگی پناهگاه دل‌های دلداده و حافظ شعائر دینی به شمار می‌آمدند، امروزه بسیاری از خانواده‌ها برپایی چنین مراسم‌هایی را یا ضروری نمی‌دانند یا آن را به دلیل توقعات اجتماعی و هزینه‌های تجملاتی، دشوار می‌پندارند.

در واقع، آن‌چه در حال کم‌رنگ شدن است، نقش خانه و خانواده در انتقال معارف دینی به نسل بعد و معنوی شدن فضای خانه‌ها است؛ اگرچه هیئت‌های رسمی در تقویت هویت دینی جامعه نقش بی‌بدیلی دارند، اما خانه‌ها نیز نباید از چرخه دین‌ورزی خارج شوند. روضه خانگی تنها یک مجلس ساده نیست؛ بلکه فرصتی برای مشارکت فعال همه اعضای خانواده در یک تجربه معنوی مشترک، تمرینی برای ساده‌زیستی در مناسک و زمینه‌ای برای ارتباط بی‌واسطه‌تر با مفاهیم عاشورایی است.

امروز، اگر دغدغه ما حفظ و انتقال اصیل آموزه‌های دینی است، نباید از فضاهای کوچک اما پر اثر غافل شویم؛ بازخوانی جایگاه و کارکرد روضه‌های خانگی و تلاش برای احیای آن‌ها، نه یک حرکت نوستالژیک، بلکه ضرورتی فرهنگی و تربیتی برای امروز ما است.

حجت‌الاسلام فرشاد توسلی، فعال فرهنگی و اجتماعی در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا درباره ریشه تاریخی و روایی روضه‌های خانگی اظهار کرد: در حال حاضر موج معاصری از روضه‌های خانگی داریم که سابقه طولانی ندارد و توسط مجموعه ثاقب در قم رونق بیش‌تری گرفته‌است.

وی افزود: روضه خانگی ریشه تاریخی دارد و به روایات برمی‌گردد، روایت داریم که فرموده‌اند خانه‌هایتان را با ذکر قرآن و ائمه اطهار نورانی کنید؛ یعنی ذکر قرآن را به خانه ببرید.

این فعال فرهنگی ادامه داد: این مسئله فارغ از ریشه روایی، در تاریخ ما نیز سابقه دارد؛ در زمان قدیم روضه‌های خانگی رونق بیش‌تری داشته است، مخصوصاً در دوره پهلوی اول که روضه عمومی ممنوع بوده است. حال اگر هیچ‌کدام از این موارد را در نظر نگیریم، روضه خانگی از این جهت که فضای خانه، خانواده و فرزندان را درگیر معنویت می‌کند ارزشمند است.

توسلی تصریح کرد: یعنی اگر دلیل روایی هم نداشته باشیم، باز متوجه اهمیت روضه‌های خانگی می‌شویم؛ در روضه‌های عمومی و رسمی اکثر مردم تماشاچی هستند ولی در روضه‌های خانگی امکان این وجود دارد که اکثریت، در برپایی مراسم دخیل باشند؛ به‌طور مثال یک نفر پرچم می‌زند، چند نفر تدارکات روضه را انجام می‌دهند، تعدادی برای نظم جلسه فعالیت می‌کنند و به این ترتیب مخاطب در روضه فعال است.

وی درباره تفاوت کارکرد روضه خانگی با کارکرد روضه‌های رسمی و عمومی مطرح کرد: روضه خانگی و روضه عمومی منافاتی باهم ندارند؛ معمولاً روضه‌های خانگی کم‌تر در دهه اول محرم برگزار می‌شود و به طول سال تعلق دارد، مهم‌ترین نقش و کارکرد روضه خانگی این است که فضای معنوی را به خانه می‌آورد و اهالی خانه را درگیر می‌کند.

این فعال فرهنگی ادامه داد: مهم‌ترین امانت از نظر قرآن، آموزه‌های دینی است که نزد ما قرار دارد؛ این‌که بتوانیم این آموزه‌ها را به خوبی به نسل‌های بعدی منتقل کنیم، امانت‌داری و مسئولیت ماست. در روضه خانگی خیلی خوب این اتفاق می‌افتد؛ یعنی پدر و مادر باعث می‌شوند این آموزه‌ها به نسل بعد منتقل شود.

توسلی بیان کرد: یکی از دلایل این‌که نسل‌های گذشته در انتقال آموزه‌های دینی به نسل‌های بعد موفق‌تر بوده‌اند، این است که به‌جای اتفاقات شهری و رسمی، اتفاقات محلی و خانگی در زندگی‌هایشان پررنگ‌تر بوده است.

وی درباره آسیب‌های روضه‌های خانگی افزود: یکی از آسیب‌های روضه‌های خانگی، مصرف‌زدگی و تجمل‌گرایی است؛ به‌طور کلی سخت گرفتن در برپایی روضه‌ها، یکی از آفات جدی این فضا است، نیازی نیست حتماً یک سخنران یا مداح معروف دعوت کنیم. گاهی می‌شود یک کتاب درباره اهل بیت را در جمع مطالعه و درباره آن صحبت کنیم. رکن اصلی این روضه‌ها، سادگی و صمیمیت است.

به گزارش ایمنا، روضه‌های خانگی ریشه در تاریخ، روایت و تجربه زیسته ما دارند. آن‌ها نه جایگزین مجالس رسمی هستند و نه در رقابت با آن‌ها، بلکه مکملی برای تعمیق پیوندهای خانوادگی با فرهنگ دینی هستند. اگر خانه‌ها را از ذکر و یاد اهل‌بیت (ع) خالی کنیم، نسل‌های آینده را از تجربه‌ای زنده و ملموس از دین‌ورزی محروم کرده‌ایم.