به گزارش خبرگزاری ایمنا اول فروردین، حفاظت و ارتقای سطح آگاهی مردم از نقش و جایگاه جنگل‌ها در نیل به توسعه پایدار و حفظ بستر حیات برای بقای انسان و تمام موجودات زنده حائز اهمیت است و بر کسی پوشیده نیست که پوشش گیاهی، مراتع، جنگل‌ها و فضای سبز در هر کشوری جزو سرمایه‌ها و ثروت آن جامعه به حساب می‌آید و حفاظت از این گنجینه ارزشمند در توسعه و آبادانی نقش مهمی ایفا می‌کند، چرا که تولید اکسیژن و کاهش آلاینده‌ها یکی از مؤثرترین ارزش جنگل‌ها در زندگی انسان است، در مجموع ۶۰ درصد از اکسیژن مصرفی جهان توسط پوشش گیاهی تولید می‌شود و بر اساس بعضی برآوردها هر هکتار جنگل قادر است ضمن جذب گاز کربنیک سالانه ۲.۵ تن اکسیژن نیاز ۱۰ نفر در سال را آزاد کند، اما آنچه در عمل شاهد هستیم، نابودی هر چه بیشتر جنگل‌ها طی سال‌های اخیر است؛ به گونه‌ای که سالانه ۱۳ میلیون هکتار جنگل در جهان تخریب می‌شود.
طبق آخرین گزارش‌های سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری ایران، در حال حاضر جنگل‌های کشور حدود ۱۴ میلیون هکتار مساحت دارند که معادل هشت درصد از مساحت کل کشور است، این در حالی است که در گذشته، سطح جنگل‌ها بیش از ۱۸ میلیون هکتار بوده و این کاهش چهار میلیون هکتاری نشان دهنده روند نزولی درخور توجه در دهه‌های اخیر است، جنگل‌های به طور عمده در شمال کشور، به ویژه در نواحی استان‌های گیلان، مازندران و گلستان واقع شدند که به جنگل‌های هیرکانی معروف هستند، این جنگل‌ها که حدود پنج میلیون هکتار از مساحت کل جنگل‌ها است، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ذخایر ژنتیکی و اکولوژیکی دنیا شناخته می‌شود، به‌طور متوسط، جنگل‌ها بیش از دو برابر کربنی را که آزاد می‌کنند، جذب می‌کنند، وقتی درختان قطع یا سوزانده شوند، جذب دی اکسید کربن متوقف و کربن ذخیره‌شده در چوب آن‌ها وارد جو می‌شود.
علاوه بر این، جنگل‌ها با جذب و آزادسازی رطوبت به کنترل الگوهای بارش جهانی، خنک کردن جو و تثبیت دما کمک می‌کنند، اما نابودی این جنگل‌ها موجب تغییر الگوهای بارش، افزایش دمای زمین، وقوع طوفان‌های شدید، خشکسالی، سیلاب و آتش‌سوزی‌های گسترده خواهد شد، از این‌رو برای شناخت غیرقابل‌انکار نقش جنگل‌ها در پایداری سرزمین و شادابی حیات انسان‌ها، جانوران و گیاهان و نقشی که در تأمین آب، هوا و امنیت غذایی، بررسی پیامدها و مشکلات حاصل از نابودی آن‌ها با تورج فتحی، معاون دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که شرح آن را در ادامه می‌خوانید:
ایمنا: چه میزان از مساحت کشور تحت پوشش جنگل‌ها است و عوامل تأثیرگذار بر تخریب آن چیست؟
فتحی: به طوری تقریبی پس از سال‌های جنگ تحمیلی براساس آمارها حدود ۱۶ میلیون هکتار از مناطق مختلف کشور مملو از جنگل بود که به واسطه اجرای طرح‌های توسعه عمرانی و پروژه‌های گوناگون بخش خصوصی و دولتی و از سوی دیگر تعارضات در نواحی متعدد برای تغییر کاربری اراضی، توسعه کشاورزی و گسترش بافت‌های مسکونی روستایی و شهری از جمله عوامل بسیار مهم در تخریب و نابودی جنگل‌ها شناخته می‌شود، به طوری که امروزه حدود ۵.۵ میلیون هکتار جنگل وجود دارد که حائز شرایط زیست محیطی است.
ایمنا: تخریب بیش از حد درختان چه آسیبی به چرخه و بقای حیات جنگل‌ها وارد می‌کند؟
فتحی: بسیاری از مناطق جنگلی در نواحی رویش شمالی، جنوبی و زاگرس مملو از جنگل و انواع گونه‌های درختان است، اما ارزش‌های اکوسیستمی و جنگلی خود را تا حد زیادی از دست داده‌اند و از شرایط زیست‌محیطی اولیه از نظر یک اکوسیستم برخوردار نیستند، بنابراین آنچه که بعضی از سازمان‌ها و معاونت‌ها در مناسب‌های متخلف نسبت به آمارهای متعدد از پوشش جنگلی و درختی با بیش از ۱۰ میلیون هکتار اسم می‌برند، می‌توانیم بگویم که براساس اقدامات کارشناسی حدود ۵.۵ میلیون هکتار از جنگل‌ها دارای شرایط زیست محیطی از لحاظ اکوسیستم است.
همچنین آمارهای مستند نشان می‌دهد به طور تقریبی بیش از ۶۰ درصد از جنگل‌ها تخریب و نابود شده‌اند و نواحی محدود دارای پوشش‌های درختی و جنگلی پراکنده نیز دیگر از ارزش زیستگاهی بهره‌مند نیست، ارزش زیستگاهی به معنای این است که یک درخت در جنگلی بتواند نقش اکولوژیکی محیط زیستی را در مقابل گیاهان و جانوران مجاور خود ایفا کند، اما در عصر حاضر به واسطه تخریب‌های شدید انسان‌ساخت بسیاری از درختان که به عنوان جنگل شناخته می‌شود، فاقد چنین ارزش‌های زیست محیطی است و تنها به عنوان درختی زنده و برجا مانده است و از ارتباطات محیطی و طبیعی اکوسیستم برای ادامه بقا برخوردار نیست.
ایمنا: آیا هشدار نابودی جنگل‌های هیرکانی در آینده حقیقت دارد؟
فتحی: مناطق پوششی رشته کوه‌های البرز مملو از جنگل‌های هیرکانی است که زمان طولانی حیات و تکامل ژنتیکی این جنگل‌ها با شرایط محیطی، مجموعه‌ای را ایجاد کرده است که قدرت بقا و سازگاری با محیط آن بسیار بالاست و با وجود این ویژگی می‌تواند به راحتی تغییرات اکولوژیکی را پشت سر بگذارد، اما براساس تصاویر هوایی از دهه‌های ۵۸ تا ۹۸ قابل شهود است که بسیاری از پوشش‌های جنگلی از کره زمین محو شده‌اند و جای این اکوسیستم‌های طبیعی را بافت‌های مسکونی یا اراضی کشاورزی گرفته است.
ایمنا: آیا جنگل عاملی برای جلوگیری از فرسایش خاک است؟
فتحی: لازم است بدانیم که نابودی جنگل‌ها تبعات خاصی دارد که طی سال‌های اخیر اظهارنظرهای بسیاری در مورد آن ارائه شده است، اما مهم‌ترین عامل، تخریب خاکی است که زیر چتر پوشش جنگل در هر منطقه‌ای تکامل پیدا می‌کند، چرا که با قطع درختان علاوه بر از بین رفتن اکوسیستم خاک و جنگل، لایه خاکی که طی زمان‌های زمین شناسایی چند هزار ساله و چند میلیون سال تشکیل شده به واسطه افزایش چند برابری جمعیت انسانی، در اثر اجرای طرح‌های توسعه کشاورزی، صنعتی، شهرسازی و رشد تعداد دام وابسته به مراتع در حال نابودی است، به طوری که با شرایط موجود جزو چند کشور دنیا هستیم که بالاترین نرخ فرسایش خاک در جهان را دارد.
باید بگوییم که نرخ فرسایش خاکی از یک طرف و بالا بودن بار مواد رسوبی در ایستگاه‌های هیدرومتری وزارت نیرو از سوی دیگر نشان می‌دهد که قطع درختان جنگلی و نابودی پوشش گیاهی سبب تشدید چند برابری فرسایش خاک نسبت به دهه‌های گذشته شده است، بنابراین اگر حیات جنگل‌ها به درستی مدیریت نشود؛ سیلاب، خشکسالی، فرسایش آبی و بادی خاک، کاهش تولید محصولات کشاورزی، کم شدن ذخایر سدها، طوفان‌های شن اتفاق خواهد افتاد، در نهایت نبود پوشش گیاهی فشارهای شدید را به جامعه وارد می‌کند و حتی بر درآمد، اشتغال و سبک زندگی نیز تأثیرگذار است.
لازم به یادآوری است که ایستگاه‌های هیدرومتری که در سطح رودخانه‌ها استقرار دارد، براساس آمارهای مقایسه‌ای بین ده‌های ۵۰ تا ۶۰ و ۹۰ تا ۱۴۰۰ قابل شهود است که میزان دبی این ایستگاه‌ها از نظر افزایش تولید رسوب و حمل آن‌ها به پایین دست رودخانه‌ها در حدود ۹۰ درصد افزایش یافته است که این مباحث نشان دهنده یکی از تبعات از بین رفتن نابودی جنگل‌ها، پوشش گیاهی و رشد فرسایش خاک بوده و است، از این‌رو حفاظت از جنگل، درختان و محیط زیست مستلزم تدوین قوانین جدید و سختگیرانه‌تر است.
ایمنا: تغییرات اقلیمی مستقیم بر کاهش پوشش گیاهی جنگل‌ها تأثیرگذار است؟
فتحی: تغییر اقلیم در کشور دارای یک مجموعه اثرات مختلف است که بعضی از این عوامل شدت بیشتری و برخی تأثیرات کمتری دارد، اما به مثابه شرایط منطقه‌ای با تغییراتی روبه‌رو است، برای نمونه نیمه جنوبی با پیامدهای بیشتر و شمالی با اثرهای کمتری موقعیت‌های متفاوتی را تجربه کرده‌اند، منتها با توجه به افزایش دگرگونی اثر هر ساله این پدیده و پیامد خشکسالی، به طوری طبیعی تغییرات اقلیمی اثرات توأمان و افزایشی بر روی تشدید وقوع خشکسالی‌ها خواهد داشت، به طوری که در چنین شرایطی نه تنها طرح‌ها و پروژه‌های کاشت درختان جنگلی تحت تأثیر قرار می‌گیرد، بلکه هزینه نگهداشت درختان و مدت زمان رشد و توسعه پوشش گیاهی اولیه افزایش پیدا می‌کند، بی‌گمان اثرگذاری این تغییرات بر خشکسالی‌های متوالی و تخریب جنگل‌ها انکارناپذیر است.
در نهایت جنگل‌ها، توده‌های سبزی که حدود یک‌سوم از زمین‌های جهان را به خود اختصاص داده‌اند، سرپناه بیش از نیمی از گونه‌های ساکن در خشکی هستند، به تعادل اکسیژن، دی اکسیدکربن و رطوبت موجود در هوا کمک و از حوزه‌های آبخیزداری تأمین‌کننده آب شیرین رودخانه‌ها محافظت می‌کنند بیش از هر برهه زمانی دیگر مورد توجه قرار گرفته‌اند، البته با وجود نابودی سالانه میلیون‌ها هکتار از جنگل‌های سراسر دنیا به دلایل گوناگون و ناکامی محافظان محیط زیست از مقابله با این معضل، انسان هنوز هم راهی طولانی برای درک عمیق‌تر اهمیت این پوشش‌های مفید و حیاتی برای کره زمین در پیش‌رو دارد.
نظر شما