به گزارش خبرگزاری ایمنا، چهاردهم بهمن به عنوان روز فناوری فضایی ایران نام‌گذاری شده است، روزی که سالگرد پرتاب اولین ماهواره ایرانی به فضا است و حالا پس از گذشت ۱۵ سال از پرتاب ماهواره امید، در هفته‌های اخیر شاهد پرتاب موفق چند ماهواره دیگر به فضا بوده‌ایم تا راسخ‌تر از گذشته، مسیر فناوری‌های نوین فضایی را پی بگیریم.
هفته گذشته بود که پس از بیانیه چند کشور اروپایی در محکومیت پرتاب ماهواره ثریا توسط ماهواره‌بر «قائم ۱۰۰» به مدار ۷۵۰ کیلومتری زمین، ماهواره‌بر سیمرغ که توسط وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ساخته شده است، ماهواره مهدا و ۲ محموله تحقیقاتی را از پایگاه امام خمینی (ره) با موفقیت در مدار بیضوی با ارتفاع کمینه تقریبی ۴۵۰ کیلومتر و ارتفاع بیشینه تقریبی ۱۱۰۰ کیلومتری زمین قرار داد.
ماهواره مهدا ماهواره‌ای تحقیقاتی و ساخته دست متخصصان ایرانی است که مراحل طراحی، ساخت، تجمیع و آزمون آن در پژوهشگاه فضایی ایران انجام و آماده پرتاب شده است. ماهواره «مهدا» از ماهواره‌های سبک وزن پژوهشگاه فضایی ایران است که برای آزمایش زیرسامانه‌های توسعه‌یافته ماهواره‌ای طراحی و ساخته شده است، همچنین نانوماهواره‌های کیهان ۲ و هاتف ۱ نیز توسط شرکت صنایع الکترونیک (صا ایران) وزارت دفاع طراحی و آماده پرتاب شده‌اند.
حسن سالاریه، رئیس سازمان فضایی ایران در یک برنامه تلویزیونی درباره شرایط فعلی ماهواره مهدا که به‌تازگی با موفقیت در مدار قرار گرفت، گفت: سحرگاه روز یکشنبه، هشتم بهمن سه ماهواره ایرانی مهدا، هاتف و کیهان توسط ماهواره‌بر سیمرغ در مدار بیضوی زمین قرار گرفتند. در همان دقایق نخستین موفق به برقراری ارتباط با ماهواره مهدا شدیم و سیگنال آن را دریافت کردیم.
وی ادامه داد: ماهواره مهدا یک ماهواره مخابراتی است که زیرسامانه تأمین و توزیع توان را دارد. این ماهواره توان خود را از انرژی خورشیدی دریافت می‌کند. دریافت این انرژی روی زمین ملایم و ساده است، اما در فضا شرایط فرق می‌کند. تجهیزاتی که در ماهواره انتخاب می‌شود باید بسیار مقاوم باشد که در شرایط جوی دچار مشکل نشود.
به گفته رئیس سازمان فضایی، ایران ماهواره‌های عملیاتی و مخابراتی مختلفی در فضا دارد که تعداد آن به هشت عدد می‌رسد.
صنعت فضایی ایران از دهه هشتاد شکل گرفت و سال ۸۷ اولین ماهواره ایرانی «امید» در مدار قرار گرفت که نقطه مهمی در صنعت فضایی کشور بود. پس از آن نیز ماهواره‌های دیگری پرتاب شدند که عمر برخی به پایان رسیده است، اما پس از رونق صنعت فضایی کشور در اواخر دهه ۸۰، با آغاز دهه ۹۰ شاهد رکود و توقفی حدود هشت‌ساله در بحث ساخت و پرتاب ماهواره‌ها بودیم که مجدد پس این وقفه، حالا بار دیگر شاهد رشد فعالیت‌های فضایی کشور هستیم. فعالیت‌هایی که با توجه به مخالفت علنی کشورهای غربی اهمیت آن در افزایش توانمندی کشور بیش از پیش آشکار می‌شود.
در همین راستا و به مناسبت روز فناوری فضایی با محمد شلتوکی، کارشناس مسائل دفاعی، پهپادی و فضایی به گفت‌وگو نشستیم تا دستاوردهای ایران در این عرصه را به‌طور دقیق‌تری مورد بررسی و ارزیابی قرار دهیم.
ایمنا: هفته گذشته شاهد پرتاب چندین ماهواره از جمله ماهواره ثریا، ماهواره مهدا، کیهان ۲ و هاتف ۱ به فضا بودیم. به نظر می‌رسد در دو سال اخیر شاهد فعال شدن و رشد صنعت فضایی در کشور هستیم، در حالی که پیش از این و در دهه ۹۰ این فعالیت‌ها دچار رکورد شده بود؛ علت اصلی این رکود را چه میدانید؟
شلتوکی: ما یک رکود هشت‌ساله در صنعت فضایی کشور در طول دولت یازدهم و دوازدهم داشتیم، زیرا ابرپروژه دولت یازدهم و دوازدهم بحث برجام و مذاکرات هسته‌ای بود و کشورهای غربی شامل ۵+۱ ذهنیتی در مورد ارتباط میان برنامه فضایی و برنامه موشکی ایران ایجاد کرده بودند؛ دولت روحانی نیز به تاسی از این کشورهای غربی، به نوعی به این رویکرد مشروعیت بخشید و برای اینکه ابرپروژه برجام آسیب نبیند، این امتیاز به غربی‌ها داده شد تا وقفه‌ای در صنعت فضایی ایجاد شود.
ایمنا: به نظر شما این رکود هشت‌ساله چه تبعاتی در پی داشت؟
شلتوکی: در اثر این رکود هشت‌ساله متأسفانه ضربات قابل توجهی به جامعه فضایی کشور وارد شد. جامعه فضایی ما در سالهای پایانی دهه ۸۰ و سالهای ابتدایی دهه ۹۰ جامعه‌ای در حال رشد و توسعه محسوب می‌شد، اما متأسفانه این توسعه متوقف شد و یکی از نتایج آن این است که امروز می‌بینیم با یک جامعه فضایی کوچک در کشور مواجه هستیم، زیرا عمده متخصصانی که در این حوزه بودند، مهاجرت کردند یا در حوزه‌های دیگری مشغول به کار شدند و این اتفاق ضربه اساسی به کشور وارد کرد.
ایمنا: شاهد بودیم که پس از پرتاب ماهواره ثریا، برخی کشورهای اروپایی نسبت به این اتفاق موضع گرفتند و ادعا کردند ایران قصد دارد با استفاده از این فناوری به توسعه برنامه موشکی خود بپردازد، به نظر شما ریشه این موضع‌گیری به چه چیزی برمی‌گردد؟ و دستیابی به این توانمندی چه مزیت‌هایی به همراه دارد که موجب شده است از پیشرفت ما احساس خطر کنند؟
شلتوکی: همانطور که اشاره شد کشورهای غربی ذهنیتی از برنامه فضایی جمهوری اسلامی ایران ساختند مبنی بر اینکه این برنامه پوششی برای برنامه موشکی ایران است، در صورتی که اهالی فن به‌خوبی واقف هستند که این توانمندی موشکی ایران است که به برنامه فضایی سرویس می‌دهد نه برعکس. برنامه فضایی ایران یک برنامه مبتنی بر نیاز کشور است، زیرا کشور ایران کشور بسیار پهناوری است و به همین دلیل در کشورهای وسیع برای اشراف بر بسیاری از مسائل و ارائه بسیاری از خدمات، ناگزیر هستید که به سمت استفاده از برنامه فضایی حرکت کنید.
عمده کشورهای دنیا که از خدمات فضایی استفاده می‌کنند کشورهای وابسته‌ای هستند که از چند کشور محدود فعال در حوزه فضایی، یعنی کشورهایی که چرخه کامل فضایی را در اختیار دارند، کمک می‌گیرند. چرخه فضایی شامل ماهواره، ماهواره‌بر، ایستگاه پرتاب و ایستگاه زمینی کنترل است و کشورهای محدودی این چرخه را به‌طور کامل در اختیار دارند که همین کشورهایی هستند که تحت عنوان ابرقدرت از آنها یاد می‌شود. طبیعی است که این کشورها دوست ندارند تعداد کشورهایی که وارد باشگاه فضایی می‌شوند و صاحب چرخه کامل فضایی می‌شوند زیاد باشد و دوست دارند سایر کشورها در صنعت ماهواره و صنعت ماهواره‌بر به آنها وابسته باشند.
بنابراین یکی از دلایل اصلی که آنها نسبت به برنامه فضایی جمهوری اسلامی ایران واکنش نشان می‌دهند، همین مسئله است. موضوع دوم این است که آنها به دنبال استفاده سیاسی از این موضوع هستند.
ایمنا: چطور؟
شلتوکی: در واقع واکنش‌هایی که آنها نشان می‌دهند بیشتر واکنش‌هایی سیاسی و در راستای بهره‌برداری‌های سیاسی است که در دولت جدید چیزی که تا امروز دیده‌ایم این است که این موضوع را به عنوان یک سرعت‌گیر یا توقفگاه برای برنامه فضایی تلقی نمی‌کند و برنامه فضایی را مطابق آن چیزی که در سند توسعه صنعت فضایی کشور که در شورای عالی فضایی تصویب شده است، پیش می‌برد.
ایمنا: به‌طور کلی ماهواره‌ها چند نوع دارند و ایران تا امروز به فناوری ساخت کدام مدل‌ها دست پیدا کرده است؟
شلتوکی: ماهواره‌ها بر اساس کاربرد به چند دسته تقسیم می‌شوند؛ دسته اول ماهواره‌های سنجشی هستند که قابلیت عکسبرداری از سطح زمین را دارند. دسته دوم ماهواره‌های مخابراتی نام دارند که برای بحث مخابرات فضا پایه استفاده می‌شود و به توسعه ارتباطات در سطح زمین کمک می‌کند و دسته سوم، ماهواره‌های موقعیت‌یابی هستند که سرویس‌های موقعیت‌یابی مانند جی پی اس، گلوناز، بایدو و گالیله جزو این دسته محسوب می‌شوند.
ما تا امروز توانسته‌ایم ماهواره‌های سنجشی و مخابراتی را بسازیم و در مدار قرار دهیم. به‌طور مشخص ماهواره‌های نور ۱، نور ۲ و نور ۳ از نوع ماهواره‌های سنجشی هستند و ماهواره ثریا نیز ماهواره مخابراتی محسوب می‌شود. همچنین ماهواره خیام یک ماهواره سنجشی با کاربردهای عملیاتی است.
اینکه عنوان عملیاتی توسط رئیس سازمان فضایی استفاده شده است، به این دلیل است که ماهواره‌های سنجشی و مخابراتی که در حال حاضر داریم هنوز در دسته ماهواره‌های حرفه‌ای دسته‌بندی نمی‌شوند.
ایمنا: با توجه به سرعت رشد کشور در این زمینه پیش‌بینی می‌شود تا چه زمانی بتوانیم به فناوری ساخت ماهواره‌های حرفه‌ای برسیم؟
شلتوکی: برای دستیابی به این هدف، باید صنعت ساخت ماهواره در کشور توسعه پیدا کند که البته توسعه آن آغاز شده است و در حال حاضر دانشگاه‌های بسیار زیادی در کشور مشغول ساخت ماهواره هستند. به نظر می‌رسد که ما شاید به یک بازه زمانی ۲ تا ۵ سال نیاز داشته باشیم تا بتوانیم به فناوری ساخت ماهواره‌های حرفه‌ای برسیم و بتوانیم از آنها بهره‌برداری‌ها و استفاده‌های عملیاتی داشته باشیم. البته در حال حاضر نیز ما از ماهواره‌هایی مانند نور ۱، نور ۲، نور ۳ و ثریا به صورت عملیاتی استفاده می‌کنیم، اما اینها به دلیل اینکه در حال حاضر در دسته‌بندی ماهواره‌های حرفه‌ای قرار ندارند، عملیاتی محسوب نمی‌شوند.
به نظر من ظرف ۲ تا ۵ سال آینده به توانمندی ساخت ماهواره‌های عملیاتی در وزن‌های چند صد کیلو و طی ۵ سال آینده به توانمندی ساخت ماهواره‌هایی در وزن چند تُن خواهیم رسید.
ایمنا: نقش کشورهای دیگر در دستیابی ایران به تکنولوژی فضایی چه میزان بوده است؟ ایران با چه کشورهایی در این زمینه همکاری داشته است؟
شلتوکی: پس از وقفه هشت سالهای که در برنامه فضایی ما ایجاد شد، اکنون دو سالی است که مجدد برنامه فضایی ما روی روال عادی خود افتاده است و ادامه مسیر می‌دهد، بنابراین طبیعی است که ما برای جبران این زمان از دست رفته و جبران این عقب‌افتادگی، نیاز به همکاری با کشورهای دیگر داشته باشیم، برای مثال طی دو سال گذشته همکاری با کشور روسیه در ماهواره خیام صورت گرفت و این ماهواره توسط ماهواره‌بر سایوز روسیه به فضا پرتاب شد.
در حوزه زیست فضایی که در حقیقت حوزه مهمی محسوب می‌شود و یکی از مصوبات شورای عالی فضایی نیز همین است که تا سال ۱۴۰۷ ما شاهد اعزام اولین ایرانی به فضا باشیم، حتماً می‌توانیم با کشور چین همکاری‌هایی را داشته باشیم زیرا این کشور در حوزه زیست فضایی در حال حاضر برنامه خوبی را پیاده کرده و در حال اجرای آن است، کشور روسیه نیز همین‌طور.
بنابراین همکاری در حوزه فضایی یک امر اجتناب‌ناپذیر و ناگزیر است. امروزه شاهد هستیم که در دنیا حتی کشورهایی که با همدیگر تعارض منافع سیاسی و حتی تعارضات بالایی دارند باز با یکدیگر همکاری می‌کنند، مانند آمریکا و روسیه که تعارض منافع زیادی با یکدیگر دارند ولی در بحث پروژه ایستگاه بین‌المللی فضایی با یکدیگر کاملاً همکاری دارند، زیرا صنعت فضایی به فناوری‌های قابل توجه و پیشرفته‌ای نیاز دارد و این فناوری‌ها به دست نمی‌آید مگر با همکاری‌های مشترک. پس طبیعتاً همانطور که سال گذشته نیز در کیش قراردادهایی میان سازمان فضایی ایران و آژانس فضایی روسیه منعقد شد، در سالهای آینده نیز این همکاری‌ها بیشتر و بیشتر خواهد شد.
به گزارش ایمنا، روز ملی فناوری فضایی روزی است که در آن ایران با پرتاب موفقیت‌آمیز ماهواره کاملاً ایرانی امید چهاردهم بهمن سال ۱۳۸۷ به کشورهای دارای توانایی پرتاب ماهواره پیوست. پس از این، هر سال در این روز سالگرد پرتاب این ماهواره را در کشور جشن می‌گیریم؛. این روز با هدف گرامیداشت تلاش‌های علمی دانشمندان در تاریخ کشور ثبت شد و به پاس قدردانی از زحمات اندیشمندان و فعالان عرصه فضایی کشور و به‌منظور رونمایی از دستاوردهای این حوزه، هر سال مراسمی با عنوان بزرگداشت روز فناوری فضایی با حضور مقامات عالی کشور، متخصصان، مدیران و کارشناسان حوزه فضایی کشور با تولی‌گری سازمان فضایی ایران برگزار می‌شود.
نظر شما