به گزارش خبرنگار ایمنا، از شکوه و وسعت تاریخی میدان امام، مسجد شیخ لطف‌الله رد می‌شوم، به ورودی بازار قیصریه می‌رسم؛ بازاری که برای هر گردشگر داخلی و خارجی بیانگر نماد و شکوه هنر ایرانی است، بازاری که در آن‌ها هنرها و هنرمندان یک‌جا جمع شده‌اند تا هنر خاک سرمه خیز بودن اصفهان را به رخ جهانیان بکشند، از مغازه‌داران و بازاریان آدرس مغازه‌اش را می‌پرسم و همه با انگشت اشاره راهنماییم می‌کنند. به مسیرم در بازار قیصریه ادامه دهم، در طول مسیر زیبایی هنر صنایع‌دستی اصفهان گاهی حواسم را پرت می‌کند و حتی گاهی باعث توقفم می‌شود اما هر بار به خود می‌آیم و مسیرم را ادامه می‌دهم.
قرار است به مناسبت ثبت جهانی هنر پارچه قلمکار اصفهان گفت‌وگویی با یکی از فرزندان مطرح‌ترین استاد قلمکار اصفهان داشته باشم و در مورد این رشته هنری و اینکه چگونه این استاد و خانواده وی توانستند به‌عنوان یکی از مطرح‌ترین برندهای هنر پارچه قلمکاری در کشور و بین‌الملل مطرح شوند، گفت‌وگویی داشته باشم، به چهارسوق دوم بازار می‌رسم، مغازه نمایان است بیش از هر چیزی هنر پارچه قلمکار در انواع و رنگ‌های مختلف جلب توجه می‌کند و در کنار آن قاب عکس قدیمی از استاد، پدر و پدربزرگی که قلمکاری می‌کردند، توجهم را جلب می‌کند. همین موضوع موجب گفت‌وگوی من با فرزند مرحوم استاد حاج نصرالله عطریان می‌شود که مشروح آن در ادامه می‌خوانید.
ایمنا: ابتدا خود را معرفی کنید و بگویید چگونه وارد هنر پارچه قلمکار شدید؟
عطریان: محمد عطریان فرزند استاد مرحوم حاج نصرالله عطریان، از پیشکسوتان هنر پارچه قلمکار اصفهان هستم. از شش‌سالگی به همراه پدرم با این حرفه آشنا شدم و حدود ۱۰ سال است که پدرم، استاد حاج نصرالله عطریان به رحمت خدا رفته است. تا امروز که سعی کرده‌ایم چراغ راه استاد بزرگ قلمکار اصفهان را روشن نگه داریم. تحصیلاتم مهندسی برق و قدرت است که در حوزه شبکه‌های توزیع، نصب نیروگاه‌های خورشیدی فعال و پیمانکاری شرکت توزیع برق را عهده‌دار هستم.
ایمنا: فعالیت در این رشته هنری با وجود اینکه تحصیلات شما فنی و مهندسی است، دشوار نبود؟
عطریان: در زمان نوجوانی فقط در مواقع تعطیلی مدارس مانند تابستان‌ها و ایام عید در کنار پدرم در کارگاه قلمکاری ملزم به فعالیت بودم اما در ایام تحصیل، پدرم، تحصیل را مقدم بر کار می‌دانست. در گذشته پدرم به دلیل اینکه هنر پارچه قلمکار شغل آبا اجدادی‌اش بود و همه از اساتید بنام قلمکار کشور بودند این حرفه را ادامه دادو به فعالیت در این حوزه بسیار علاقه‌مند بود، اما ایشان برای فرزندان خود تحصیل را مقدم و واجب‌تر از کار می‌دانست و در کنار آن برای روشن نگه‌داشتن این راه از ما می‌خواست که این هنر را ادامه دهیم، به‌طوری‌که تا چند روز اواخر عمرش، فعالیت خود را تعطیل نکرد.
ایمنا: اشاره کردید که فعالیت در هنر پارچه قلمکار شغل اجدادتان بوده است، خاندان عطریان از چه دوره‌ای وارد هنر پارچه قلمکار شدند؟
عطریان: این حرفه از قبل از دوران قاجار نسل به نسل انجام شده تا به پدرم رسیده و درنهایت برای ما به ارث گذاشته شده است. به‌طور مستند از دوران قاجار کارگاه فعال بوده است.
این تشکیلات قبل از جنگ جهانی دوم مربوط به فردی به نام، «موسیو برسو» بود که بهترین هنرمندان قلم‌زنی، فرش و صنایع‌دستی اصفهان را در مجموعه خود گرد آورده بود و صنایع‌دستی اصفهان تولید و به کشورهای آلمان و فرانسه صادر می‌شد و به‌جای آن دارو وارد کشور می‌کردند. این تبادل اقتصادی موجب رونق اقتصادی این حرفه شد تا آنجا که پارچه‌های داخل کشور پاسخگوی تولیدات صنایع‌دستی نبود و از پارچه‌های وارداتی روس نیز استفاده می‌شد.
در گذشته تمام مصارف خانگی و تزئینی از جمله سفره‌ها، رومیزی‌ها، پرده‌ها و ملحفه‌ها به‌خصوص در خانواده‌های ایرانی و اصفهانی قلمکار بود. این امر تا قبل از جنگ جهانی دوم ادامه داشت، شرایط جنگ و مشکلات اقتصادی، بیماری و قحطی موجب شد تا مردم استقبال خوبی از صنایع‌دستی نداشته باشند، به‌طوری‌که این امر موجب شد هنرمندان صنایع‌دستی به دلیل نبود بازار کار با مشکلات اقتصادی مواجه شوند و نسل هنرمند خوش‌ذوق در برهه‌ای از زمان قرار گیرد که دیگر چیزی برای ارائه کردن نداشته باشد و برخی هنرمندان قلمکار برای اینکه بتوانند نیاز مالی خانواده را برطرف کنند، مجبور شدند قالب‌های مربوط به هنر و حرفه خود را که سال‌ها با آن‌ها تولیدات هنری زیبایی را در بازارهای مختلف عرضه کرده بودند، به‌عنوان زغال بفروشند.
این دوران حدود ۱۰ سال طول می‌کشد تا شرایط به حالت عادی و به هنرمندان به بازار کار و تولید برگردند. این وقفه چندساله ضربه سنگینی به هنرهای مختلف صنایع‌دستی به‌ویژه هنر قلمکار می‌زند، در همین دوران پدربزرگم فوت می‌شود و پدرم که متولد سال ۱۳۱۱ بود در هفت‌سالگی برای ادامه راه پدر در کارگاه عمویش مشغول به فعالیت می‌شود. او صبح‌ها در کارگاه فعالیت می‌کرد و شب‌ها در مکتب درس می‌خواند تا جایی که پس از چندسال خود کارگاهی ایجاد می‌کند و به‌طور مستقل فعالیت خود را انجام می‌دهد.
بعد از گذشت چندسال تنها بازمانده این خاندان هنرمند، یعنی پدرم «استاد حاج نصرالله عطریان» در رشته قلمکار کار می‌کرد و سایر برادران ایشان در حوزه تولید و فروش فرش فعالیت می‌کنند. امیدواریم تا آنجا که توان و ظرفیت داریم هنر بزرگ و قلمکار معروف عطریان را ادامه دهیم و چراغ کارگاه پدری را روشن نگه داریم.
ایمنا: در مورد مرحوم پدرتان استاد حاج نصرالله عطریان بیشتر توضیح دهید؟
عطریان: حاج نصرالله عطریان، استادی بی‌نظیر، خوش‌اخلاق، معتقد و منصف بود که طی سال‌های متعدد به‌عنوان رئیس هیئت‌مدیره صنف قلمکاران اصفهان فعالیت داشت. ایشان همیشه ما و بقیه کارگران را به رعایت عدل و انصاف و خوش‌رفتاری با مشتریان سفارش می‌کرد و هیچ‌گاه فعالیت شغلی موجب نشد تا نماز جماعت و به‌موقع انجام دادن فرایضشان ترک شود، شاید همین امر موجب پیشرفت و موفقیت ایشان در انجام کارهایشان بود.
ایمنا: همیشه هنرمند مورد توجه مخاطبان قرار دارد اما افرادی که حامی آن‌ها هستند در حاشیه قرار می‌گیرند. نقش همسر در موفقیت این هنرمند را چگونه توصیف می‌کنید؟
عطریان: مادرم همیشه استاد را در کارها تشویق می‌کرد و در زمان بروز مشکلات و سختی‌ها هیچ‌گاه ایشان را تنها نمی‌گذاشت. همین امر موجب شد به‌عنوان مشوق، حمایت‌کننده و آرامش‌دهنده بتواند نقش مهمی در پیشرفت کارهای استاد عطریان ایفا کند.
ایمنا: از سال‌های آخر زندگی‌شان برایمان بگویید؟
عطریان: یکی از خصوصیات مهم و بارز استاد این بود که حتی در دوران سخت کاری و فروش نداشتن، هیچ‌گاه عصبانیت او را نمی‌دیدیم. همیشه ما را به آرامش و سلامت کاری سفارش می‌کرد. او هرسال خمس مال و درآمد خود را پرداخت می‌کردو شاید یکی از علل موفقیت ایشان در کار همین موضوع بود.
یکی دیگر از خصوصیات ایشان این بود که زمانی که فروش نداشتیم یا تولید شرایط خوبی نداشت، از تعدیل نیرو و بیکار کردن نیروی انسانی جلوگیری و از آن‌ها حمایت می‌کرد.
ایمنا: بسیاری از هنرمندان صنایع‌دستی نگاهشان به حمایت‌های دولت است، نگاه استاد نسبت به حمایت‌های دولتی چگونه بود؟
عطریان: استاد حاج نصرالله عطریان هیچ‌وقت از تسهیلات دولتی و حمایت‌های دولتی بهره‌مند نشد، چون معتقد بودند که هرچه خدا بخواهد، همان اتفاق خواهد افتاد. او همیشه به خداوند توکل می‌کرد. نگرش ایشان به شکلی بود که هیچ‌گاه حمایت‌های دولت و اتحادیه را مطالبه نمی‌کرد و متکی‌به‌خودش بود. از طرفی ایشان همیشه حامی و پشتیبان قشر زحمتکش کارگر بود.
ایمنا: هنر پارچه قلم کار تولیدی عطریان چه خصوصیاتی داشت که موجب شناخته شدن و شهرت این نام ماندگار شد؟
عطریان: علاوه بر کیفیت ساخت و تنوع محصولات، کیفیت پارچه و رنگ آن موجب تمایز هنر عطریان از دیگر هنرمندان بود. ساخت ترکیب رنگ ضمانتی و ماندگاری رنگ در پارچه‌های تولیدی از دیگر علت‌های شهرت تولیدات عطریان بود.
ایمنا: چه شد که با وجود دارا بودن مدرک مهندسی، تصمیم گرفتید حرفه پدر را ادامه دهید؟
عطریان: در دوران تحصیل روند کار همچون گذشته بود و در زمان دانشگاه نیز که مصادف با کهولت سن پدر بود، سعی می‌کردم در زمان آزاد در کارگاه استاد نصرالله عطریان فعالیت کنم و در زمینه مالی به خودم متکی باشم. در دوران خدمت سربازی به دلیل اینکه استاد نیاز به کمک بیشتری داشت، مجبور شدیم سه کارگاه و یک انباری را در یک مکان تجمیع کنیم. بعد از خدمت سربازی ساعت‌های مختلف در کنار استاد عطریان بودم و همه امور مربوز به کارگاه، نمایشگاه‌های خارجی و داخلی، سفارش‌ها صادرات را عهده‌دار شدم.
در حال حاضر صبح‌ها در محل شرکت فعالیت می‌کنم اما در کنار این موضوع فعالیت کارگاه تولیدی و نیروهای انسانی را نیز مدیریت می‌کنم تا چرخه تولید این هنر ارزشمند در گردش باشد، چراکه اگر من هم این حرفه را کنار بگذارم، به‌طورقطع همچون هنرمندان قدیمی و اساتید گذشته که با فوت آن‌ها راهشان ادامه نداشته و نامشان به فراموشی سپرده شده است، از قلمکار عطریان نیز نامی نخواهد ماند.
ایمنا: چه حسی دارید که هنر اجداد خود را دنبال می‌کنید؟
عطریان: خدا را شکر می‌کنم که چراغ این هنر و کارگاه عطریان روشن است و فقط امید داریم که زمانی این رونق به کار برگردد تا فعالیت خود را افزایش دهیم و به دوران طلایی کار برگردیم و همچون نظر استاد سعی می‌کنیم از قشر کارگر حمایت کنیم.
ایمنا: با توجه به اینکه شما تنها فرزند استاد هستید که هنر پارچه قلمکار را ادامه می‌دهید، فکر می‌کنید قلمکار عطریان تا چه زمانی فعالیت خواهد کرد؟ و آیا برنامه دارید این هنر را به نسل آینده در خاندان عطریان منتقل کنید؟
عطریان: امیدواریم نام قلمکار عطریان ماندگار شود اما اگر با این شرایط بخواهیم به کار ادامه دهیم نه‌فقط هنر پارچه قلمکار، بلکه فعالیت صنایع‌دستی دیگر نیز متوقف خواهد شد. وقتی صادرات انجام نشود و گردشگر داخلی توان خرید نداشته باشد، تولیدات در انبارها جمع می‌شود و در نهایت کار متوقف می‌شود و کارگران بیکار می‌شوند. ما نیز امیدواریم صنایع‌دستی کشور و اصفهان به دوران رونق خود برگردد.
ایمنا: آیا در حال حاضر هنر پارچه قلمکار همچون گذشته رونق دارد؟
عطریان: در حال حاضر بازار این حرفه، رونق گذشته ندارد. سال‌های گذشته بهترین دوران رشد صنایع‌دستی اصفهان به‌ویژه صنعت فرش و قلمکار بود؛ چراکه به‌واسطه رونق تولید، فروش و صادرات فرش که بهترین دوران خود را می‌گذراند، صنایع‌دستی دیگر نیز رشد چشمگیری پیدا کرده بودند و صادرات به‌خوبی انجام می‌شد.
تمام تجار و بازرگانانی که در حوزه فرش فعالیت داشتند بدون استثنا در کنار فعالیت تجاری خود خرید صنایع‌دستی به‌ویژه قلمکاری، خاتم‌کاری و میناکاری را نیز انجام می‌دادند اما متأسفانه زمانی که مشکلات روابط بین‌الملل و تحریم‌ها به وجود آمد، فروش و صادرات صنایع‌دستی به‌ویژه صنایع‌دستی اصفهان به صفر رسید. این در حالی بود که در گذشته ما محصولات خود را به کشورهایی چون آمریکا، آلمان، ایتالیا و ژاپن صادر و در نمایشگاه‌های بین‌المللی اروپا شرکت می‌کردیم و به‌طور مستقیم با تجار و خریداران صنعت قلمکار در ارتباط بودیم.
ایمنا: هنر پارچه قلمکار چه ویژگی نسبت به سایر هنرهای حوزه صنایع‌دستی دارد؟
عطریان: قلمکاری شغلی است که اگر فردی به آن عشق بورزد و برای آن وقت بگذارد، می‌تواند روی پارچه بهترین و زیباترین طرح‌ها و نقش‌ها را ایجاد کند. در گذشته اساتیدی در این هنر فعالیت داشتند که با عشق و علاقه بسیار زیاد محصولاتی بی‌نقص، متفاوت و درجه‌یک تولید می‌کردند.
در زمان قدیم قالب‌تراش، برای هر کارگاه و هر هنرمند یک طرح مخصوص را به پیشنهاد خود هنرمند ایجاد می‌کرد و همین امر موجب می‌شد هر هنرمند طرح اختصاصی خود را داشته باشد و با آن طرح شناخته شود. هر هنرمند مهر مخصوص به خود را داشت، اما امروزه طرح‌ها و نقش‌های مختلفی از سوی هنرمندان ایجاد می‌شود که اختصاصی نیست.
گفت‌وگو از: کورش دیباج، دبیر سرویس فرهنگ و هنر خبرگزاری ایمنا
نظر شما