به گزارش خبرنگار ایمنا، دوران گذار همواره آسیب‌پذیر و حساس است. دوران گذار از سنت به مدرنیته، از مجردی به متأهلی یا کودکی به جوانی را دوران «نوجوانی» می‌گویند.
در تعریف دوره گذار آمده است: «دوران گذار، یک دوره زمانی بی‌ثبات، بین حرکت از یک ثبات اولیه به یک ثبات ثانویه است.» از این‌رو می‌توان نوجوانی را از حساس‌ترین دوران گذار زندگی انسان دانست که در آن دیدگاه، امیال و خط فکری فرد متزلزل و بی‌ثبات است و در واقع، روش زندگی و دیدگاه ثابت دوران جوانی، در این دوره شکل می‌گیرد.
ناگفته نماند که این دوران، تحت تأثیر دوران ثبات پیش از خود، یعنی دوران کودکی است. از این‌رو، می‌توان گفت ریشه افکار و اعتقادات دوران بزرگ‌سالی، در کودکی و پس از آن در نوجوانی است. افراد تصمیم‌گیرنده و تأثیرگذار در حل بحران‌های اجتماعی، در صورتی‌که خواهان حل ریشه‌ای بحران‌ها هستند، نباید از فرصت اثرگذاری بر کودکان و نوجوانان غافل شوند.
یکی از این مثال‌ها، اعتقادات مذهبی کم‌رنگ شده در جامعه، به‌ویژه در بین جوانان و نوجوانان است که حل ریشه‌ای آن، نیازمند تغییر کلی رویکرد و رویه ترویج دین در دوران کودکی و نوجوانی، به‌ویژه در مدارس است.
یکی از جلوه‌های اعتقادات مذهبی افراد، حضور آنان در هیئت‌های عزاداری محرم است. امروز پرشور و حال حضور جوانان و نوجوانان، در هیئت‌های عزاداری، از آنچه باید باشد کم‌رنگ‌تر است، از این عملکرد هیئت‌ها، به‌ویژه مداحان و سخنرانان نیازمند قدری بازبینی و تغییر است.
شنیدن نقطه‌نظرات و انتظارات نوجوانان در خصوص جذب آن‌ها به هیئت‌های عزاداری و درنتیجه نزدیک‌تر شدن بیش از پیش آن‌ها به دین، آنان گام نخست است. از این‌رو خبرگزاری ایمنا با برگزاری میزگرد تخصصی با عنوان «نوجوانان و خاستگاه آنان از هیئت‌های عزاداری» که با حضور ستایش دوران، نوجوان ۱۸ ساله، عارف بابایی نوجوان ۱۸ ساله و امیرحسین سلطانی، دانش‌آموز پایه یازدهم به بررسی این موضوع پرداخت که مشروح مباحث مطرح‌شده را در ادامه می‌خوانید.
ایمنا: به‌عنوان یک نوجوان برای انتخاب هیئت عزاداری ماه محرم، چه معیارهایی را مدنظر قرار می‌دهید؟
دوران: نوجوانان امروز، نسبت به دیروز دید بازتری به مسائل دینی دارند، بسیاری از هیئت اولی‌ها معتقد هستند سخنران باسواد، با توانایی جذب مخاطب و آگاه به مسائل روز در اولویت است.
محتوای مطرح‌شده در هیئت نیز بسیار مهم است. امروز بسیاری از مداحی‌ها بدون بینش سیاسی انجام می‌شود و به‌گونه‌ای پیش می‌رود که به‌عنوان‌مثال مداح می‌گوید: «ابن زیاد هم چه‌بسا سینه می‌زند.» این پسندیده نیست زیرا نمی‌توان دین را از سیاست جدا کرد و انتخاب اشعار باید دید سیاسی درست و آموزش دشمن‌شناسی و تطبیق عاشورا با مسائل امروز باشد.
شعر هم باید سند تاریخی درستی داشته باشد و هم مفهوم درست و دل‌نشینی داشته باشد. سینه زدن با مداحی ارزش دارد که برای انتخاب شعر وقت بگذارد.
احترام به حضور کودکان و نوجوانان، در جذب آنان اثرگذار است
پیرغلامان، در دوران کودکیشان پا به هیئت گذاشتند و چنان علاقه‌مند شدند که تا کهن‌سالی در آن ماندند، پس احترام به حضور کودکان و نوجوانان در هیئت‌ها اهمیت زیادی دارد، همچنین دادن مسئولیت‌های حتی کوچک به کودکان در هیئت باعث می‌شود احساس جدی بودن کنند و علاقه‌مند به حضور در هیئت شوند، همان‌طور که این اتفاق برای بسیاری از مداحان و پیرغلامان افتاده است.
بابایی: بیشتر نوجوانان امروز به سخنرانی توجه نمی‌کنند و فقط برای مداحی در هیئت حضور پیدا می‌کنند، مگر اینکه سخنرانی هیئت عزاداری مطابق با دغدغه امروز نوجوان، به‌روز و کوتاه صحبت کند و برای نوجوان جذاب باشد. منبر یک ساعت یا بیشتر، برای نوجوانان جذاب نیست.
در حوزه شعر مداحی‌ها ضعف زیادی وجود دارد و من به‌عنوان کسی که شعر مداحی می‌سرایم، می‌بینم بعضی اشعار دارای فرهنگ‌سازی غلط هستند. نوجوانان ممکن است با شعر شور بگیرند اما درست نیست که در میان اشعار، اطلاعات نادرست و واژه‌هایی به کار رود که در شأن ائمه اطهار (ع) نیست؛ با این حال به‌طورکلی هرچه زمان بیشتری می‌گذرد، نوجوانان بیشتر به هیئت‌ها علاقه‌مند می‌شوند و در کار هیئت، هر فعالیتی انجام شود، بعدها اثر مثبت خود را در زندگی نوجوان می‌گذارد.
سلطانی: نوجوانان ممکن است موافق سیاست‌های نظام، مخالف آن یا قشر خاکستری باشند که از همه بزرگ‌تر است، موضوع مهم این است که بسیاری از مخالفان سیاست‌های نظام، مخالف دین نیستند، و به جرئت می‌گویم ۶۰ درصد مخالفان، با دین مخالف نیستند.
جمله‌ای با اقتباس از یک مصرع معروف می‌گویم: «در کربلا، بی‌طرفان احمقانند»؛ افرادی که به امام حسین (ع) علاقه‌مند هستند، چه موافق و چه مخالف سیاسی را می‌توان در هیئت‌ها جذب کرد.
سخنرانی‌ها کوتاه، جذاب، ساده و سریع باشد
حاضران در هیئت، برای شنیدن سخنرانی و مداحی می‌آیند و رعایت قانون 4s می‌تواند موجب استقبال نوجوانان از سخنرانی هیئت شود، یعنی سخنرانی باید کوتاه، جذاب، ساده و سریع باشد. سخنرانان معمولاً از نسل قدیم‌تر هستند و کمی طولانی سخنرانی می‌کنند، اما نوجوانان مخالف، حاضر نیست یک ساعت سخنرانی را گوش دهند اما برای سخنرانی ۱۰ دقیقه‌ای وقت می‌گذارند و این روش بسیار اثرگذار است.
همچنین، مداحی می‌تواند به علاقه‌مندی‌های نوجوان در مداحی توجه کند، به‌طور مثال نوجوان امروز به جنب‌وجوش علاقه‌مند است و در مداحی‌های پرشور حضور پیدا می‌کنند. بنابراین مداح پرجنب‌وجوش می‌تواند نوجوانان را جذب کند.
دوران: در بین نوجوانان، عقاید مختلفی وجود دارد، برخی موافق نظام، برخی مخالف نظام و حتی برخی مخالف مذهب هستند اما در عشق به امام حسین (ع)، تفاوتی بین هیچ‌کدام از آنان نیست و همه این افراد نسبت به محرم احساس یکسانی دارند و اینکه عشق به امام حسین (ع) متعلق به همه است، یک شعار نیست. این تفاوت‌ها در نوع پوشش بانوان حاضر در هیئت قابل مشاهده است که با وجود تفاوت، همه به عشق امام حسین (ع) کنار هم نشستند و عزاداری می‌کنند. بنابراین جذب قشر خاکستری و مخالفانی که عاشق امام حسین (ع) هستند، به دین و هیئت بسیار راحت‌تر است و می‌توان باروی خوش آنان را جذب کرد؛ جذب نوجوان خاکستری یا غیرمذهبی به هیئت هنر است نه جذب کسی که خانواده مذهبی دارد و از کودکی در هیئت حضورداشته!
من به فعالیت برخی روحانیون و طلبه‌ها در ارتباط با نسل جوان انتقاد دارم زیرا نیاز است ارتباط خود را با نوجوانان بیش از گذشته تقویت کنند، این افراد نقش پررنگی در جذب نوجوانان دارند، وقتی تعدادی از روحانیون توانسته‌اند اطراف خود را از نوجوانان پر کنند، به‌طورقطع سایرین هم می‌توانند.
برخی از سخنرانان تفاوتی بین یک کودک هفت‌ساله یا یک پیرمرد ۷۰ ساله قائل نمی‌شوند، لازم است پیش از محرم در یک دوره آموزشی ارتباط با نسل جوان شرکت کنند، هرچند برخی از آن‌ها یادگیری از نسل جوان را کسر شأن خود می‌دانند.
امیدوارم هیئتی‌ها مصاحبه‌های این‌چنین را بخوانند و بدانند که اشکال کارشان کجاست
دوران: بسیاری از نوجوانان دچار خلأ معنوی هستند. فعالیت آموزش‌وپرورش در این زمینه خوب نیست. من در جلسه با مشاور وزیر آموزش‌وپرورش هم گفتم که محتوای کتاب‌های درسی، در مقایسه با کتاب‌های خارجی مناسب نیست و توقع جذب از نوجوان نمی‌توان داشت. بعضی مؤسسه‌های خصوصی در زمینه ترویج دین فعالیت خوبی دارند که اگر حمایت شوند، می‌توانند بسیاری از مشکلات را حل کنند، هرچند جای آموزش‌وپرورش را نمی‌گیرند.
سلطانی: بخش بزرگی از بزرگ‌سالان قشر نوجوان را درک می‌کنند و فکر می‌کنند، بسیاری از نوجوانان با پوشش متفاوت و غیرمتعارف، به‌عنوان‌مثال با لباس سفید، در هیئت‌ها حضور پیدا می‌کنند که نباید از آنان ایراد گرفته شود، چون همین تفاوت‌ها هیئت را زیبا می‌کند. البته بخش کوچکی از افراد به نیت نذری امام حسین می‌آیند و در مقابل، بخش بزرگی به عشق امام حسین (ع) نذری می‌دهند و برکتش به زندگی‌هایشان برمی‌گردد.
دوران: ای‌کاش نوجوانان حتی شده به عشق نذری به هیئت بیایند زیرا همین نذری در زندگی آنان معجزه می‌کند و عاشق اهل‌بیت (ع) خواهند شد و به‌طور قطع هر شخصی با هر نیتی که به هیئت بیاید، امام حسین (ع) او را دعوت کرده است.
ایمنا: به نظر شما هیئت‌های نوجوانان، تا چه اندازه سلیقه این قشر را در نظر گرفته‌اند و در کدام قسمت بیشتر نیازمند تقویت هستند؟
بابایی: برای نوجوانان، پاسخ به این سوال اهمیت دارد که دین به چه درد می‌خورد؟ نوجوانان باید بدانند که اهمیت دین یا اعمالی مانند عزاداری محرم چیست، برخی عزاداری‌ها بدون اعتقاد هم اتفاق می‌افتد اما دانستن فلسفه آن اثرگذاری و تداوم آن را تضمین می‌کند. نوجوانان باید با دین‌داری و اهمیت آن در زمان امروز آشنا شوند و بدانند وظیفه یک نوجوان شیعه در مقابل بی‌اعتقادها چیست؟
ضعف هیئت‌های نوجوانان در این است که سخنرانان و مداح‌ها، نوجوان بودن مخاطب و ویژگی‌های سن او را در نظر نمی‌گیرند. سخنرانان باید بتوانند با نوجوانان ارتباط بگیرند و اگر این موضوع حل شود، حضور نوجوانان در هیئت‌ها هم پرشور خواهد بود.
ضعف سخنرانان امروز این است که متن سخنرانی‌ها را بر اساس مخاطبان هم‌دهه خودشان تنظیم می‌کنند و به همان سخنان ۴۰ سال پیش می‌پردازند که این برای نوجوان جذاب نیست زیرا می‌خواهد با دین‌داری در دوران امروز آشنا شود.
خوش‌رویی مسئولان هیئت، راهی برای جذب حضور نوجوانان
سلطانی: جذب نوجوانان، به رئیس هیئت ارتباط بسیاری دارد. من با کمک دوستانم موکب راه انداخته‌ام و دیده‌ام بسیاری از جوانانی که اعتقاد راسخی به اسلام ندارند، فقط به عشق کار کردن و به دلیل رفتار نیک رئیس هیئت در مراسم حضور پیدا می‌کنند و کم‌کم به مکتب امام حسین (ع) علاقه‌مند می‌شوند. این افراد را نباید بی‌طرف و خاکستری در نظر گرفت زیرا این‌ها بدون اینکه بدانند، عاشق امام حسین (ع) هستند.
اهمیت دادن به نوجوان در هیئت‌ها امروز از گذشته بیشتر شده است. برخی نوجوانان هم به عشق کار کردن و کسب تجربه، بدون توجه به موافقت یا مخالفت فضا با افکار خود، به هیئت‌ها می‌آیند و این هم راهی مناسب برای جذب نوجوانان است.
دوران: هیئت‌های شاخصی که ویژه نوجوانان وجود دارد بسیار مناسب است اما نباید فعالیت نوجوانان را محصور و متمرکز به یک نقطه کرد. زیرا ممکن است به هر دلیلی مانند فاصله زیاد هیئت تا محل سکونت، امکان حضور در آن را نداشته باشند. نوجوان باید بتواند در همه هیئت‌ها احساس خوبی داشته باشد و به این ترتیب هر هیئتی تبدیل به هیئت مناسب برای نوجوانان می‌شود.
اگر سخنرانان مطالعه به‌روز داشته باشند، متوجه می‌شوند که شخصیت‌های عاشورا چقدر با نوجوانان امروز تطبیق دارند و می‌تواند سخنرانی‌های خود را بر این اساس تنظیم کند. روحانیون باید محتوای مناسب برای نوجوانان را وظیفه خود بدانند، همان‌طور که تعدادی از آنان امروز این کار را انجام می‌دهند به‌طوری‌که هم من و هم مادرم با سخنرانی آنان ارتباط می‌گیریم.
دین اسلام فرامکانی و فرازمانی است و تا ابد مطلب جدید برای افراد دارد و پیشرفت علم هم جلوی این اتفاق را نمی‌گیرد. با این حال سخنرانی برخی بوی کهنگی می‌دهد و ممکن است نوجوان هیئت اما را از ادامه راه دلسرد کند. امروز سخنرانان آگاه و به‌روز انگشت‌شمار هستند و لازم است مطالعه خود را افزایش دهند.
حضور پیرغلامان، ظرفیت بزرگی است که می‌توان با برقراری ارتباط آنان با نوجوانان و گفت‌وگوی صمیمی با یکدیگر، نسل جوان را باتجربه این افراد آشنا کرد و به این ترتیب فاصله بین نوجوانان و دین پر شود.
بابایی: در دهه ۹۰، برخی روحانیون توجه چندانی به جذب نوجوانان به هیئت و دین نداشتند اما در چند سال گذشته، وقتی دیدند که نوجوانان در حال دور شدن از دین هستند، یا علاقه‌مند به دین می‌شوند اما اعتقادات خود را با خرافات عجین می‌کنند، تلاش کردند که رویه و مطالعات خود را کمی تغییر دهند.
سخنرانی هیئت عزاداری باید هم برای نوجوان و هم برای پیرغلام جذاب باشد، از طرفی ممکن است پیرغلامی که تخصص صحبت با نوجوان را ندارد، حرفی بزند که تأثیر منفی بر ذهن نوجوان دارد.
برای مثال، دوره «بی‌نهایت» توسط مؤسسه جوانان آستان قدس رضوی برگزار می‌شود که در این دوره، معارف توحیدی با قوانین ریاضی اثبات می‌شود، دانش‌آموزان بعد از این دوره می‌فهمند ۱۲ سال در مدرسه چیزی یاد نگرفته بودند. می‌شود این دوره را با استفاده از خبرگزاری‌ها و تبلیغات معرفی کرد، نوجوانان می‌توانند محرم متفاوتی را تجربه کنند.
ایمنا: اگر شما مسئول هیئت و تصمیم‌گیرنده اصلی باشید، چه اقدامی انجام می‌دهید که نوجوانان با هر طیف فکری در هیئت حضور پیدا کنند؟ آیا هیئت ویژه هر جنسیت، باید متفاوت باشد؟
سلطانی: هیئت نباید دخترانه یا پسرانه باشد، باید هر دو جنس با رعایت شئونات اسلامی در کنار هم باشند اما بخش ویژه برای هر جنس بر اساس علایق عمومی آنان وجود داشته باشد، به‌طور مثال می‌توان دوره آموزشی برای نوجوانان برگزار کرد. حتی این طرح را می‌توان در مدارس هم اجرا کرد. باید شیوه‌ای داشته باشیم که دو جنس در کنار هم پیش بروند.
سخنرانی‌های گفت‌وگومحور برای نوجوانان جذاب است
بابایی: من اگر مسئول هیئت باشم، به‌طور حتم مداحی معروف دعوت می‌کنم که چهارچوب را بداند و مناسب هیئت نوجوانان باشد. هیئت نوجوانان برای پیرغلامان جذاب است اما برعکس این جمله صادق نیست.
همچنین سخنرانی را گفت‌وگومحور برگزار می‌کنم؛ یعنی اگر نوجوانی سوال دارد، همان‌جا سوال خود را بپرسد که ترغیب شود روز بعد هم برای یافتن پاسخ پرسش جدید خود به هیئت بیاید و با این تعامل اطلاعات نوجوانان افزایش پیدا می‌کند، به این ترتیب قالب هیئت پویا می‌شود و نوجوانان علاقه‌مند می‌شوند.
دوران: ایجاد حلقه ارتباط با موضوع محرم در هیئت‌ها کار خوب و اثرگذاری است اما زمانی نتیجه می‌دهد که سخنران کاربلد باشد و با پاسخ‌های خود، شبهات ذهن نوجوان را بیشتر نکند.
کار را باید با نوجوانان هیئتی پیش ببریم و نوجوانانی که جای پای ثابتی در هیئت دارند را تبدیل به افراد اثرگذار کنیم زیرا فردی که اثرگذار نباشد، اثرپذیر می‌شود و ممکن است بعدها تحت تأثیر جریان مخالف، از هیئت خارج شود.
برخی نوجوانان، جریان عاشورا را بر اساس عقاید خود تفسیر می‌کنند و نمی‌پذیرند که امام حسین (ع)، برای امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر شهید شد. نوجوانان اگر با تفکر امام حسین (ع) آشنا شود و ارزش امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر را بفهمد، نسبت به هیئت آمدن یا نیامدن دوستان خود بی‌تفاوت نیستند و خودش داوطلب می‌شود که آنان را از راه‌های مختلف به هیئت دعوت کند در غیر این صورت، نیروی جذب نوجوانان به هیئت کم می‌شود و روزبه‌روز خلوت‌تر می‌شود.
سلطانی: ماجرای عاشورا، از مقدماتش تا شهادت امام حسین (ع)، در نهایت یک ماه بود اما در تمام زندگی امام حسین (ع) درس بزرگی است. در سخنرانی‌های هیئت، فقط به جنگ امام حسین (ع) و روز تاسوعا و عاشورا پرداخته می‌شود، در حالی که ایشان را می‌شود با دوران کودکی و نوجوانی‌شان معرفی کرد و اینکه چگونه به چنین جایگاهی رسیدند را شرح داد.
دوران: عرفه پیش از محرم، جلوه شگفت‌انگیزی از شخصیت امام حسین است اما همواره سریع از آن رد و وارد عزاداری می‌شویم. عزاداری بسیار لازم و خوب است و باید هم پرشور و هیاهو برگزار شود اما می‌توان پیش از آن، امام حسین (ع) را با زبان عرفه به نوجوانان معرفی کرد.
تهیه و تنظیم: کورش دیباج دبیر سرویس فرهنگ و هنر خبرگزاری ایمنا
نظر شما